Andrzej Lazarowicz

Świat staje się coraz bardziej pokręcony. Nie rządzą nim ci, którzy powinni; miejsce należne intelektualistom zajęli cwaniaczkowie mądrość udający. A słabi wszystkich wkoło o swojej sile zapewniają. I ani jednym, ani drugim do głowy nawet nie przyjdzie – bo skąd niby – że są wokół nich jeszcze tacy, co pamiętają niektóre ze słów „Żelaznej Lady”, byłej premier Wielkiej Brytanii, Margareth Tchatcher: Być potężnym – to tak samo jak być damą. Jeśli musisz zapewniać, że nią jesteś – to nie jesteś.

W czasach, których na szczęście nie poznały nasze dzieci, na każdym większym skrzyżowaniu królowało hasło: „Program partii, programem narodu”. Minęły lata, a mnie zdaje się, że przeżywam deja vu. Hasło powróciło do łask. I to w tysiącu odmianach. Podszywają się pod nie i partie, i organizacje, konsorcja i firmy, wszelkiej maści kierownicy i kandydaci na nich. A inni muszą się im podporządkowywać i zgadzać z nimi.

Żyjemy w czasach powszechnej iluzji. Żeby to stwierdzić, wystarczy rozejrzeć się wokół. Politycy tworzą iluzję dobrobytu i spokoju, może się czasami kłócą, ale nie o dobro innych im chodzi, a jedynie o stołki. Dziennikarze udają, że im na czymś zależy, tak naprawdę jednak myślą o wierszówce. Podlizujący się (a tych nie brakuje nigdy) sprawiają wrażenie, że chcą służyć, tak naprawdę jednak myślą, jak zająć miejsce tych, których stopy liżą.

Naród wspaniały, tylko ludzie k…..y – stwierdził dawno temu marszałek Józef Piłsudski. W wielu wypadkach nie sposób się z nim nie zgodzić. Doświadczamy tego aż nadto w życiu – i swoim, i swych bliskich. Coraz więcej wokół nas plastikowych i śliskich osobników. Mamiących obietnicami i robiących wokół siebie tak wiele szumu, że słowa innych przez owy szum do nikogo już nie są w stanie się przebić.

Z utęsknieniem czekam na sobotę (8 bm.). Nie dlatego, że będę miał wolne, ani nie dlatego nawet, że w spokoju obejrzę sobie dwa z ćwierćfinałów Pucharu Świata w Rugby 2011. Po prostu nie mogę już doczekać się ciszy wyborczej. Nie potrafię znieść tego bełkotu, podlizywania się, umizgów, fałszywych min i takiż słów. Wystarczająco tego w codziennym życiu. Tyle, że coraz trudniej już odróżnić prawdę od fałszu. Bo i coraz więcej fałszywych kolegów, przyjaciół, współpracowników. Rację miał Jean-Paul Sartre, mówiąc: Kiedy człowiek jest fałszywy, wszystko wokół niego staje się fałszywe.

Namnożyło się nam chamstwa w kraju ostatnio, oj namnożyło. Zarówno w życiu politycznym, jak i całkiem bliżej nas – choćby w pracy. Przykładów tego mamy na pęczki. Coraz więcej bowiem takich, którzy zapominają o tym, że każdemu człowiekowi – właśnie z tej racji, że jest człowiekiem – należy się szacunek. Nie odrobina szacunku, ale pełne uszanowanie jego jako osoby. Tymczasem tego szacunku brakuje. Pierwszy z brzegu przykład – przychodzi ktoś nowy do pracy i zaraz próbuje się bratać. – Przeciwieństwem szacunku jest nadmierna poufałość, manifestowanie bliskości, owo poklepywanie po plecach czy przechodzenie na „ty” bez przyzwolenia. To jeden z przejawów tego największego wroga szacunku, jakim jest chamstwo – napisał prof. dr hab. Piotr Sztompka, socjolog, profesor zwyczajny na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Wyższej Szkole Europejskiej imienia księdza Józefa Tischnera.

Być może popełniam błąd, ale ostatnio, jeśli już włączę telewizor, coraz częściej oglądam programy przyrodnicze, popularnonaukowe i sportowe. Omijam zaś – precyzyjniej: staram się omijać – programy poświęcone zbliżającym się wyborom. Z prostej przyczyny – koncertu życzeń można słuchać pod warunkiem, że przeplatany jest muzyką, a nie napaściami na inne partie czy ugrupowania. A muzyki w tych programach brakuje.

Są takie typy zachowań, a może takie typy ludzi, które mimo zmieniających się czasów, norm etycznych, ustrojów, form własności etc. pozostają niezmienne. Odporne na wszystko i na wszystkich. Przykład? Proszę bardzo – jakże ostatnio modne przypisywanie sobie cudzych zasług i osiągnięć. To, że tak się dzieje nawet specjalnie mnie nie dziwi. Cóż ma bowiem w czasach gloryfikacji sukcesów robić nieudacznik? Ano – udawać, zwłaszcza przed szefami, że mu się udaje. I chwalić się, chwalić, chwalić…

„Sąd sądem, a sprawiedliwość musi być po naszej stronie” – rzekła mama Pawlakowa do syna, gdy do sądu się udawał. To jedna z wielu znakomitych scen z komedii „Sami swoi”. Ale nie tylko z niej. Życie też zna takie przypadki. Nawet teraz, u początku drugiej dekady XXI wieku. No bo skoro sąd nie orzeka tak, jakbyśmy tego oczekiwali, to najlepiej najpierw zlikwidować cały aparat sprawiedliwości, a potem zbudować go po swojemu. I wtedy rzeczywiście sprawiedliwość będzie po naszej stronie.

Gdy usłyszałem, jak premier proponuje opozycji, dokładniej jednej partii opozycyjnej, cykl debat – omal nie spadłem z krzesła. Bogu dzięki, nic w tym momencie nie jadłem, ani nie piłem, bo – mur-beton – zakrztusiłbym się i nie wiadomo czym by to zachłyśnięcie się skończyło. Nie chodziło przy tym wcale o to, że coś zaproponował. Ani nawet o to, że główna partia opozycyjna i tak tę propozycję odrzuci – a wystarczającym powodem będzie to, że to propozycja premiera. Chodziło o to, co zaproponował – wszak debata, to – według „Wielkiego słownika języka polskiego PWN” – poważna i długa dyskusja na ważny temat. Tego zaś przy takich dyskutantach nie sposób wręcz sobie wyobrazić…

Choć do wyborów jeszcze trochę czasu, niektórych już wyborczy amok ogarnia. A tego, jak wiadomo, nie da się w żaden sposób kontrolować. I, co gorsza, osoba weń wpadająca przestaje w ogóle myśleć, że o myśleniu racjonalnym nawet nie wspomnę (to bowiem chleb powszedni dla naszych polityków). Nie tylko zresztą myśleć – nie potrafi także kontrolować swoich zachowań. Stąd zapewne tak częste przypisywanie zasług swemu ugrupowaniu, gdy tymczasem w rzeczywistości wyniki odziedziczyło się po rządzących wcześniej. Stąd też, co ostatnio się zdarzyło, publiczne niszczenie programów wyborczych przeciwników politycznych. Bo w amok wpadający ma tylko jedną prawdę – własną. I, niestety, nie jest w stanie przypomnieć sobie, co obwieścił kiedyś śp. ks. prof. Józef Tischner: Góralska teoria poznania mówi, że są trzy prawdy: Świenta prowda, Tyż prowda i Gówno prowda.

Przedstawiciele naszego politycznego establishmentu nigdy nie mają sobie nic do zarzucenia. Jak się ich dłużej posłucha – co przyznać należy łatwe nie jest, bo z reguły plotą trzy po trzy – można odnieść wrażenie, że zawsze i wobec wszystkich są correct. I jakże dumni bywają ze swego czystego sumienia. Pozwolę sobie zatem przypomnieć im, co stwierdził kiedyś Marcel Pagnol (francuski pisarz, dramaturg i reżyser filmowy) – czyste sumienie wynika najczęściej ze złej pamięci.

Człowiek, tak przynajmniej twierdzą optymiści, jest istotą rozumną. Chciałbym w to wierzyć, bo – choć stworzył tyle pięknych rzeczy, tyle użytecznych przedmiotów – wciąż o tej rozumności przekonany nie jestem. „No co ty, a postęp, a cywilizacja” – powie ktoś. Po trosze będzie miał rację.

Wreszcie się zaczęło. Już nie trzeba będzie kryć się za słowami „kampania informacyjna”, teraz śmiało będzie można mówić: kampania wyborcza. A, jak solennie obiecali przedstawiciele wszystkich partii tuż po ogłoszeniu przez prezydenta Bronisława Komorowskiego terminu wyborów, ma być ona merytoryczna.

Są takie daty, których nie wolno zapominać. Są takie wydarzenia, których wartości nie sposób przeceniać. Są pokolenia, które choć odeszły nigdy tak naprawdę żyć nie przestaną. Bo jeśli nawet pamięć ludzka zgaśnie, dalej mówić będą kamienie (Stefan kard. Wyszyński)… Ale wstydem by było, gdyby to one właśnie miały dziś mówić nam o Powstańcach Warszawskich.

Współczesny świat tak dziwnie wyoluował, że ważniejsze dla niego stały się bogactwa i sukcesy niż człowiek i jego problemy. I wielu, zwłaszcza tych z pierwszych stron gazet – nie tylko tabloidów, ale także zajmujących się polityką – ideały takie głęboko w sobie zaszczepiło. Co chwila szukają oni okazji, żeby – nieważne nawet na czym, ani czyim kosztem – zarobić. A nie zawsze o czysto finansowy zarobek chodzi. W większości przypadków o poklask i uznanie.

Z utęsknieniem czekam na wakacje. I – co może się wydać nieco dziwne – nie tyle na swoje własne, co na wakacje parlamentarne. Może wreszcie trochę odpoczniemy od wygadywanych tam bzdur i pomówień. Niestety, tylko trochę – niedługo wszak zacznie się kampania, tym razem ostrzejsza od informacyjnej, bo już wyborcza. Będą się popisywać nasi politycy, oj będą. Aż strach pomyśleć. Najgorsze w tym wszystkim będzie to, że co i rusz o dobru Rzeczypospolitej będą prawić, gdy tymczasem tak naprawdę o stołki dla siebie walczyć będą. Zgodnie zresztą z powiedzeniem Ambrose Bierce’a (filozofa sceptyka, dziennikarza i nowelisty amerykańskiego) – polityka to prowadzenie spraw publicznych dla prywatnych korzyści.

Papier jest cierpliwy – zniesie wszystko. Billboardy zapewne też. Zresztą niedługo o tym się przekonamy. Swoją zaś drogą ciekaw jestem, co to poszczególne ugrupowania na nich wypiszą. Czy wymyślą nowe hasła, czy też wracać będą do starych. A może cytować będą swoich liderów. Ot, choćby Jarosława Kaczyńskiego, który kiedyś rzekł do opozycji: Jeśli sądzicie, że któregoś dnia dojdziecie do władzy, to się mylicie! Ci, chcący od razu sponiewierać politycznego przeciwnika skorzystać mogą z innego jego powiedzenia: Nasi przeciwnicy to strasznie mali ludzie, marni pod każdym względem – intelektualnym i moralnym.

Osobowość mnoga lub osobowość naprzemienna to występowanie wielu (co najmniej dwóch) osobowości u jednej osoby. Osobowości te określa się również jako wcielenia. Wcielenia nie wiedzą nic o sobie a o zachowaniu się człowieka decyduje osobowość, która w danym momencie w nim dominuje – można przeczytać na http://www.poradnikmedyczny.pl. Na dodatek – każde wcielenie ma własne i niepowtarzalne wspomnienia, upodobania i sposoby ujmowania zjawisk. Wzorce zachowań są różne, każde z nich inaczej postępuje i inaczej tłumaczy motywy swoich działań.

Przestałem się już dziwić, że niektórzy wierzą sondażom tylko wtedy, gdy potwierdzają to, co sami sobie wcześniej założyli. Jeżeli jest inaczej, twierdzą, iż mają własne, mówiące co innego, niż te zamówione przez media, lub – nie daj Boże – konkurentów. Być może to zaklinanie faktów służyć ma uspokojeniu rozdygotanych nastrojów sympatyków, być może powodem jest niechęć do przyznania palmy pierwszeństwa politycznym wrogom.

Powiadają, że miłość niejedno ma imię. Może to i prawda, a może jeno pragnienie, by była i w nas, i wokół. By czuć ją i postrzegać; i przestać się jej wstydzić. Bo będą zaprzeczać, że może być ważna, że przecież jadła nie da i napitku; ani nie odzieje, w zimno nie ogrzeje, w gorąc nie ochłodzi. – Nie, miłość nie jest wszystkim: to nie pokarm, napój, nie sześć godzin snu w nocy i nie dach nad głową, nie koło ratunkowe, którego się łapią tonący, wynurzając się i znowu niknąc – rzekła onegdaj Edna St. Vincent Millay. – Nie jest tchem zaczerpniętym w duszące się płuca, tlenem dla krwi czy gipsem dla pękniętej kości. A jednak wciąż – w tej chwili także – ktoś się rzuca w objęcia śmierci, woląc ją niż brak miłości.

Każde kłamstwo wypowiedziane nawet tysiąc razy nie stanie się rzeczywistością – rzekł przed laty Wilhelm Keppler. Większość jednak mu nie uwierzyła. Osobliwie zaś – większość polityków. I stało się, że ci demiurdzy, uzurpujący sobie prawo budowania coraz lepszych (rzecz jasna ich zdaniem) warunków życia pobratymców, stworzyli kilka światów równoległych, w których rzeczywistość, imaginacje i kłamstwa wymieszały się ze sobą niczym mąka, drożdże, jaja i bakalie. Jeno zamiast smakowitej babki wyszedł zakalec. I teraz nikt się do niego przyznać nie chce.

Wygadywanie bzdur i tego, co ślina na język przyniesie powoli staje się polską specjalnością. Pisałem już o tym kilkakrotnie, za każdym razem mając nadzieję, że czynię to po raz ostatni, bo coś jednak w mentalności gadających głów się zmieni. Nie miałem racji – z żalem przyznaję. Jak również z żalem, słuchając tychże głów, powtarzam za jednym z moich ulubionych bohaterów, Forrestem Gumpem: większość ludzi, póki ma usta zamknięte, nie sprawia wrażenia głupków.

Zażenowanie – rodzaj silnej, subiektywnej emocji podobnej do wstydu, z tą różnicą, że odczuwana jest w momencie niestosownego zachowania lub wypowiedzenia niestosownych słów przez drugą osobę. W kręgu rodzinnym coś takiego zdarza mi się niezmiernie rzadko; w kręgu zawodowym nieco częściej; w kręgu tak zwanej rodzimej polityki praktycznie codziennie. Już nawet przestałem zadawać sobie pytanie, czy ci, którzy zdecydowali się ją uprawiać myślą przed wypowiedzią, czy dopiero po niej, czy też w ogóle nie myślą.

Każdy powrót z urlopu do rzeczywistości jest dla mnie coraz trudniejszy. Uważne obserwowanie matki natury i jej dzieci, nie noszących zaszczytnego ponoć miana człowieka rozumnego, pokazuje i jej, i ich mądrość – świadczą o tym podejmowane działania i sposób ich realizacji. Obserwowanie świata ludzi rozumnych nie daje już takiej satysfakcji. Zwłaszcza tych pchających się na afisz, mimo iż nie potrafią. A namnożyło się ich ostatnio, oj namnożyło. I papiery nawet, na tę swoją nibymądrość, posiadają – a jakże.

Przeczytałem właśnie na jednym z portali, że w najbliższy piątek i w sobotę mogą przestać działać telefony komórkowe. „Super Express” ostrzegł nawet mieszkańców Warszawy: agenci strzegący bezpieczeństwa prezydenta Baracka Obamy uruchomią w stolicy Polski sprzęt do zakłócania fal radiowych, który ma uniemożliwić zdalne zdetonowanie bomby. Może to i dobrze, wreszcie można będzie się zachwycić niezakłócanym przez gadające komórkowe głowy śpiewem ptaków. Chyba że agenci przepłoszą także ptaki. I poniekąd będą mieli rację – przecież mogą przenosić tajne meldunki.

Przeżyłem PRL, przeżyłem trzecią i czwartą RP, teraz żyję w RP kolejnej lub – jak chcą niektórzy – jakiejś tam na nowo przywróconej. Nie bardzo jestem jednak pewny, czy to szczęście, czy przekleństwo losu. Obserwując i tamte, i tę rzeczywistość w pełni się zgadzam z tym, co stwierdził egipski pisarz, laureat literackiej Nagrody Nobla za rok 1988 w „Rozmowach nad Nilem”: Na rewolucjach, które są zazwyczaj tworem wielkich umysłów i dziełem ludzi odważnych, korzystają w końcu tchórze.

Obgadywanie innych jest stare jak świat. I zapewne przeminie dopiero wraz z jego końcem. Osobliwie celują w tym indywidua, które w żaden inny sposób w świadomości społecznej zaistnieć nie mogą. A bez tego zaistnienia żyć po prostu nie umieją. Nawet, choć szkoda mi tych ludzi, potrafię to zrozumieć. Nie potrafię jednak pojąć, dlaczego dla krótkiego zaistnienia w świadomości innych, decydują się na obsmarowywanie drugich błotem. Wszak przy takiej czynności nie ma siły, żeby i obsmarowywujący się nie pobrudził…

Człowiek to takie, teoretycznie, inteligentne zwierzę, które do życia oprócz strawy, dachu nad głową i czegoś do wypicia potrzebuje także odrobinę uczucia. Z reguły miłości i akceptacji. Jednak do miłości trzeba dojrzeć. Dopiero wtedy będzie się umiało i kochać, i być kochanym. Jeśli zaś nie uda się dojrzeć, pozostanie kochanie samego siebie. A w takiej sytuacji nietrudno o stanie się dla siebie najważniejszym. Stąd zaś jeno krok do stwierdzenia, iż wszystko nam się należy i inni winni nam służyć.

– Hu hu ha, hu hu ha, nasza wiosna zła; szczypie w nosy, szczypie w uszy – można by zaśpiewać patrząc czy to za okno, czy tylko na zaokienny termometr. Poszła gdzieś sobie, porzuciła nas? Wcale nie zdziwiłbym się – bo choć uważamy ją za najpiękniejszą porę roku, czy okazujemy jej to? Jakże zresztą wielu innych uczuć nie ukazujemy. I to nie tylko wiośnie, latu, rodzicom, dziadkom, wreszcie ukochanym osobom. Czyżby współczesny świat zabił w nas czułość?