Autor: Program Analityczno-Badawczy WIB / PAB WIB

W tym roku bankom będzie bardzo trudno powtórzyć ubiegłoroczne, rekordowe wyniki, przede wszystkim z uwagi na obniżki stóp procentowych, które ujawnią słabości polskich instytucji. Równocześnie narastające ryzyka zaciemniają perspektywę nie tylko zysków, ale i stabilności systemu. Raport „Sytuacja sektora bankowego w IV kwartale 2024 roku”, powstały na zlecenie Programu Analityczno-Badawczego Warszawskiego Instytutu Bankowości, podsumowuje sytuację sektora bankowego po korzystnym 2024 r. i sugeruje, jak można się zmierzyć z narastającymi ryzykami.

Sztuczna inteligencja obiecuje biznesowi ogromne korzyści,
biznes zaś chce po nie sięgnąć. Daje też ona wielką wiedzę i władzę.
Jak z nich korzystać, żeby służyć dobru, a nie złu?

Choć Polacy zaczęli dbać o swoje zdrowie po pandemii, mało uwagi skupiają na zdrowiu finansowym. Gospodarstwa domowe wciąż mają niską stopę oszczędności, gromadzą środki w mało efektywny sposób, niewiele osób inwestuje, stosunkowo niski odsetek wykazuje się motywem przezornościowym przy podejmowaniu decyzji finansowych. Z badania, zrealizowanego pod kierownictwem dr hab. Katarzyny Sekścińskiej wynika, że 72% naszych rodaków odczuwa potrzebę pogłębienia wiedzy finansowej, ale nie wie, jak się do tego zabrać. Czy można to zmienić?

Banki konkurują między sobą jakością obsługi klientów. Czy jednak wszystkich w równym stopniu? Z raportu „Dostępność usług bankowych dla konsumentów o szczególnych potrzebach w świetle nowych wymogów prawnych” wynika, że nie wszystkie instytucje są równie dobrze przygotowane do świadczenia usług osobom z niepełnosprawnościami oraz seniorom. Tymczasem prawo, wchodzące w życie już od czerwca, stawia bankom daleko idące wymagania w tym zakresie.

Znakomite wyniki polskiego sektora bankowego w tym roku nie mogą przesłonić potencjału zagrożeń, jakie mogłyby się zmaterializować w przyszłości. Pierwsze z nich wynika z faktu, że polski sektor jest mały w relacji do gospodarki i turbulencje gospodarcze mogłyby bankom mocno zaszkodzić. Drugie spowodowane jest silnym uzależnieniem wyników od marży odsetkowej, gdy obniżki stóp rysują się na horyzoncie – zwracają uwagę autorzy raportu „Wpływ czynników regulacyjnych i fiskalnych na wyniki finansowe banków w II kwartale 2024 roku”.

Dyrektywa PSD2 rozpoczęła proces budowy otwartej infrastruktury płatniczej, stymulując innowacyjność na rynku płatności. Kto zyskał, a kto stracił na jej implementacji?
Na ile PSD2 zmieniła rynek płatności, i jak jej wprowadzenie przełożyło się na strategie banków,
ich modele biznesowe, a także postawy i potrzeby klientów? Analizę tych wątków znajdziemy w raporcie zatytułowanym „Rozwój otwartej bankowości i rozwiązań PayTech w Polsce – strategie
sektora, preferencje konsumentów i stan wdrożenia infrastruktury otwartych danych”.

W tym i przyszłym roku banki osiągną rekordowe nominalnie zyski, ale ich pozycja kapitałowa jest gorsza niż 10 lat temu. Sektor ugina się pod nadmiarem płynności, ale akcja kredytowa rośnie bardzo wolno. Gospodarka co prawda przyspieszyła, ale przedsiębiorstwa wcale nie zaczęły cyklu inwestycyjnego i nie starają się o kredyt. To niektóre z paradoksów, jakie wyjaśniają autorzy raportu „Wpływ czynników regulacyjnych i fiskalnych na wyniki finansowe banków w I kwartale 2024 r”.

Sztuczna inteligencja i jej wykorzystanie w bankowości to czyste złoto – wynika z dotychczasowych, często już zaawansowanych doświadczeń polskich banków. Ale są dwie przeszkody. Pierwsza – ludzie odnoszą się do niej z nieufnością. Druga – bankowcy obawiają się, że legislatorzy uchwalą prawo, w którym będzie mnóstwo pułapek i potrzasków. A Unia ogłosiła właśnie fundamentalny AI Act. Jak stawić czoła tym wyzwaniom – doradzają prawnicy, autorzy raportu „Aktualne wyzwania prawne związane z zastosowaniem sztucznej inteligencji w polskim sektorze bankowym”.

Polski sektor bankowy jest za mały, by finansować wielkie projekty inwestycyjne, jakich potrzebuje nasz kraj, a sytuacja w tej sferze pogarsza się co roku. Kapitały banków są adekwatne przy braku popytu na kredyt, mogą zatem okazać się niewystarczające, jeśli na rynku dojdzie do ożywienia.

Banki centralne od dekady pracują nad wprowadzeniem swoich walut w postaci cyfrowej. Europejski Bank Centralny po pandemii mocno przyspieszył z cyfrowym euro. Stworzył projekt przewidujący, że waluta w tej postaci trafi pod strzechy. Raport „Droga do cyfrowego euro – bieżące propozycje i ocena ich konsekwencji” analizuje blaski i cienie wstępnej jeszcze koncepcji EBC.

Niska stopa oszczędności gospodarstw domowych pogarsza długoterminowe perspektywy rozwoju polskiej gospodarki. Choć banki mają wysoką nadpłynność i niską relację kredytów do depozytów, udział tych ostatnich w polskim PKB spada. Raport naukowców z Uniwersytetu Gdańskiego „Kierunki ewolucji depozytów bankowych i ich przyszła rola w rozwoju polskiego sektora bankowego” wyjaśnia, dlaczego oprocentowanie depozytów nie nadąża za inflacją, kreśli przyszłe scenariusze dla banków i deponentów i prezentuje kilka ważnych rekomendacji dla polityki instytucji finansowych i polityki publicznej.

Wiedza ekonomiczna Polaków rośnie, ale wciąż jest wiele do zrobienia w tym obszarze. Sami zresztą oceniamy jej poziom jako słaby, co potwierdza, że programy edukacyjne w tym zakresie są potrzebne. Na czym powinny się skupiać? Jak oszczędzać, żeby zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa. Jak świadomie korzystać z kredytów, adekwatnie do możliwości finansowych. W tym wciąż się gubimy, a finanse osobiste – jak pokazują badania – mają ogromny wpływ na nasz dobrostan psychiczny. Przed edukacją ekonomiczną stoi wiele zadań, a badania pokazują, że nawet misja społeczna.

Banki osiągnęły w 2023 r. spektakularnie wysokie wyniki, ale kolejne lata będą znacznie słabsze. To stawia pod znakiem zapytania zdolność sektora do odtwarzania kapitału i finansowania potrzeb inwestycyjnych gospodarki. Pomimo wyglądających na doskonałe nominalnych rezultatów, realnie sektor bankowy wciąż się kurczy i potrzebuje zmiany polityki regulatorów.

Cele klimatyczne, zielona transformacja i zrównoważony rozwój – to pojęcia, które skupiają społeczną uwagę na całym świecie. Banki jako sektor mają być motorem ­społeczno-gospodarczej transformacji. Mają z tym wiele problemów, bo standardy i regulacje dopiero powstają, a wprowadzanie zasad ESG, choć długoterminowo przyniesie korzyści, może być krótkoterminowo kosztem. Jak wobec tego zasady ESG wdrażają polskie banki?

Polski sektor bankowy dość skutecznie kontroluje ryzyko kredytowe i poziom powstających w jego wyniku strat. Wskaźnik złych kredytów maleje, ale do poziomów w sektorach bankowych krajów Europy Zachodniej mamy spory dystans. Nie jest całkowicie nieprawdopodobny scenariusz makroekonomiczny, w którym gwałtowne pogorszenie sytuacji w krótkim czasie stanowiłoby bardzo duży problem dla polskiego sektora.

Regulująca rynek płatności dyrektywa PSD2 spowodowała diametralne zmiany w tym segmencie usług finansowych. Zrewolucjonizowała ona zarówno rynek dostawców, zakres ich odpowiedzialności, jak i zasady gry, wpłynęła też na wysokość opłat. W Polsce zapisy dyrektywy przetłumaczono błędnie, myląc pojęcia uwierzytelnienia i autoryzacji. Trzeba to szybko naprawić – twierdzą autorzy raportu „Ocena wybranego zakresu implementacji PSD2 w Polsce i kierunki zmian”.

Inflacja pozwoliła bankom osiągnąć lepsze wyniki. W tym roku będą rekordowe, lecz perspektywy na następne lata są znacznie gorsze, gdyż wzrost ten jest przejściowy. Krótkoterminowym wahaniom podlegają również aktywa, akcja kredytowa i kapitały własne banków. Ich erozja może się jeszcze pogłębić, polski sektor bankowy się kurczy i wszedł w okres wysokiej niestabilności.

Banki dokonują alokacji kapitału i dlatego ich działalność ma zasadnicze znaczenie dla transformacji europejskiej gospodarki w kierunku zrównoważonego rozwoju. Raport „ESG w sektorze bankowym” wskazuje, jakie znaczenie powinny mieć w strategii banku zagadnienia ESG, jak mogą one wpływać na postawy swoich interesariuszy oraz jak powinny raportować i komunikować swoją aktywność w tym zakresie.