Raport: Sytuacja sektora bankowego w III kwartale 2021 roku
Dynamika wzrostu aktywów sektora bankowego
Wprowadzenie podatku bankowego obniżyło dynamikę akcji kredytowej nawet w okresie prosperity: aktywa banków wzrastały szybciej od kredytów, zaś najszybciej wzrastały portfele obligacji skarbu państwa.
Kryzys gospodarczy związany z pandemią COVID-19 jeszcze bardziej uwidocznił te zjawiska: zwiększona podaż obligacji skarbowych, emisje obligacji realizowane przez BGK i PFR w powiązaniu z instrumentami luzowania ilościowego NBP – zwiększyły gwałtownie dynamikę wzrostu obligacji skarbowych w portfelach banków.
W tym czasie odnotowano jednak spadki w sprzedaży nowych kredytów, jak również obniżenie wolumenu zadłużenia kredytowego. Spowodowało to pogorszenie proporcji pomiędzy wartością kredytów do PKB oraz wartością kredytów do całkowitego wolumenu aktywów. Sektor bankowy przestał wyraźnie wzrastać w zakresie finansowania przedsiębiorstw sektora niefinansowego.
Wykres 1. Wzrost portfela kredytów dla sektora niefinansowego:
Zmiany w zakresie struktury aktywów sektora bankowego, które zapoczątkowane zostały w pierwszych miesiącach pandemii (marzec-czerwiec 2020 r.) w kolejnych kwartałach nasilały się. W okresie grudzień 2019 – wrzesień 2021 suma bilansowa sektora bankowego zwiększyła się o 28%.
W tym samym czasie kredyty dla sektora niefinansowego wzrosły o 5%, kredyty dla sektora finansowego wzrosły o 12%, zaś kredyty dla instytucji rządowych wzrosły o 3%. Najsilniejszy wzrost odnotowały instrumenty dłużne, które przyrosły aż o 69% osiągając w badanym okresie średniomiesięczną dynamikę zmian na poziomie 1,03. Oznacza to, że przeciętnie w każdym miesiącu badanego okresu wartość instrumentów dłużnych zwiększała się o ponad 3%.
Jednocześnie ponad połowę portfela instrumentów dłużnych stanowią instrumenty dłużne znajdujące się w portfelu handlowym, dla których wzrost stóp procentowych będzie oznaczał negatywny wpływ na wysokość kapitałów lub wyniki finansowe.
Wykres 2. Przyrost poszczególnych elementów aktywów w okresie grudzień 2018 – wrzesień 2021:
Wpływ wyceny obligacji na kapitały banków
Około 2/3 całego portfela obligacji SP stanowią obligacje o stałym oprocentowaniu, zatem wzrost rentowności tych obligacji wynikający ze wzrostów stóp procentowych i oczekiwań w tym obszarze spowoduje spadek cen obligacji. Ten negatywny efekt nie znajdzie odzwierciedlenia w wynikach banków natomiast wpłynie na obniżenie funduszy własnych.
Obligacje, jako instrumenty dłużne, są wyceniane w wysokości zamortyzowanego kosztu lub w wartości godziwej przez pozostałe dochody całkowite, bardzo mała część jest wyceniana w wartości godziwej przez wynik finansowy. W przypadku braku zmiany modelu biznesowego, przeklasyfikowania, sprzedaży obligacji przed terminem wykupu, zmiany wycen instrumentów dłużnych wycenianych według zamortyzowanego kosztu bądź wartości godziwej przez inne całkowite dochody nie będą widoczne w wyniku. W tym drugim przypadku będą jednak miały wpływ na kapitał własny.
Na wykresie 3 zaprezentowano kształtowanie się rentowności obligacji 5-letnich SP i kapitału z aktualizacji wyceny sektora bankowego.
Wykres 3. Kapitał z aktualizacji wyceny (mln zł) w okresie styczeń 2019 – październik 2021 oraz rentowność obligacji 5-letnich SP w okresie styczeń 2019 – grudzień 2021:
Na wykresie widoczny jest wzrost kapitału z aktualizacji wyceny w pierwszych miesiącach 2020 r. wynikający ze spadku rentowności będącego pochodną spadku stopy referencyjnej NBP. Maksymalna wartość nadwyżki na kapitale sięgnęła wówczas ok. 11 mld zł w maju 2020 r. Po okresie stabilizacji stóp procentowych, ta nadwyżka utrzymywała się na stabilnym poziomie do początku 2021 r.
W następnym okresie nadwyżka zaczęła maleć wraz ze wzrostem rentowności obligacji, spadkiem ich cen i koniecznością dokonywania odpisów w kapitale z aktualizacji wyceny poprzez inne całkowite dochody.
Skala wzrostu rentowności obligacji znacznie zwiększyła się w październiku 2021 r, miesiącu pierwszej podwyżki stopy procentowej. Tylko w tym miesiącu poziom odpisów ze względu na spadek wyceny obligacji wyniósł ok. 8 mld zł.
Ze względu na dalej rosnącą rentowność można szacować, że skala odpisów na koniec 2021 r. sięgnie ok. 15-17 mld zł z łącznym poziomem kapitału z aktualizacji wyceny (skumulowanymi innymi dochodami całkowitymi) wynoszącym ok.( -13)/(-15) mld zł.
Podobnie, skalę strat na obligacjach, będących rezultatem wzrostu ich rentowności pokazują już wyniki funduszy dłużnych – biorąc pod uwagę stopę zwrotu za 2021 r., 27 funduszy wykazało stratę co najmniej 10%.
Biorąc pod uwagę fakt, że niektóre prognozy szacują skalę dalszego wzrostu rentowności polskich obligacji 5- i 10-letnich do poziomu przekraczającego nawet 8% – w 2022 r. odbije się to ponownie negatywnie na kapitałach banków.
Andrzej Banasiak,
Pełnomocnik Zarządu ZBP ds. Badań i Analiz.
