Najnowsze wydanie miesięcznika BANK 
„Był prawie dzieckiem, miał 15 lat, gdy w sierpniu 1959 roku w Sopocie, kierując w tym czasie zespołem Rhythm and Blues, usłyszałem go pierwszy raz. Śpiewał swoje cygańskie rock’n’rolle, a mnie wydawało się, że parodiuje Presleya. Ale kiedy w pewnej chwili poczułem na plecach ciarki i ucisk w gardle, wiedziałem, że mam przed sobą olśniewający talent…”
Popularny w latach 50-tych dowcip polityczny na temat marszałka Konstantego Rokossowskiego (który, nie przestając być marszałkiem ZSRR i członkiem KPZR, został mianowany jednocześnie marszałkiem PRL i ministrem w polskim rządzie!) odpowiadał dobitnie na to pytanie: „Ze zdziwienia, że został Polakiem!”. Co wspólnego ma jednak ta dość dwuznaczna postać, która na pewno nie zapisała się dobrze w powojennej historii Polski z Sopotem?
Inowrocław, położony nad Notecią w województwie kujawsko-pomorskim to jedna z najstarszych polskich miejscowości. Nieopodal mieści się legendarne jezioro Gopło, a w czasach starożytnych przebiegał tędy szlak bursztynowy. Istniała tu w tamtym czasie prawdopodobnie najstarsza warzelnia soli. Prawa miejskie pochodzą z roku 1238. Mało kto zdaje sobie sprawę, że właśnie stąd pochodzili dwaj ważni królowie Polski: Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki. Patronką miasta jest Królowa Jadwiga, a Władysław Jagiełło właśnie z inowrocławskiego zamku prowadził ostatecznie wygraną „Wielką Wojną” z Zakonem Krzyżackim w roku 1410.
Historia Krynicy sięga XVI wieku, kiedy założono tu wieś, położoną nad górskim potokiem wśród malowniczych wzgórz Beskidu Sądeckiego. Pierwszą pijalnię wody „Słotwinka” (istniejący do dziś najstarszy zachowany budynek) zbudowano tu już w mroku 1806, ale gwałtowny rozwój uzdrowiska nastąpił w drugiej połowie XIX wieku, dzięki działalności prof. Józefa Dietla. To dzięki jego aktywności Krynica na przełomie wieków gościła ponad 6 tysięcy kuracjuszy rocznie, a po doprowadzeniu tu kolei (1911) ich ilość systematycznie się zwiększała.
„Londyn 1967” jest drugą części trylogii Piotra Szaroty. Recenzowałem jakiś czas temu „Wiedeń 1913”, a na druk czeka jeszcze niedokończony kolejny tom, którego tytuł (równoznaczny z lokalizacją i konkretnym rokiem) na razie owiany jest lekką mgłą tajemnicy. To dobrze, gdyż apetyt rozbudzony wielowymiarowym, fascynującym obrazem Londynu z końca lat 60-tych, musi zostać zaspokojony do końca. Poprzednia książka tego autora zasłużenie doczekała się m.in. nominacji do literackiej nagrody „Nike” w roku 2014. Autor wysoko ustawił w niej wtedy poprzeczkę dla swoich czytelników, zapraszając ich do niecodziennej, doskonale zdokumentowanej podróży w czasie do Wiednia, który przed 100 laty, w przededniu wybuchu I Wojny Światowej można było nazwać sercem Europy. Precyzyjny i barwny opis 12 kolejnych miesięcy z życia wiedeńskiej bohemy artystycznej oraz środowiska naukowego, a także krzyżujących się tam wtedy dróg polityków, którzy już niebawem mieli stanowić o losach świata, choć jeszcze nic tego nie zapowiadało – to jednocześnie kronika nieco spóźnionego pogrzebu dziewiętnastowiecznej Europy.
Podobno, kiedy na początku lat 50-ty sędziwy już nestor polskich scen teatralnych, legendarny aktor Ludwik Solski spotkał się z ówczesnym polskim ministrem, wicepremierem oraz członkiem Komitetu Centralnego PZPR, Konstantym Rokossowskim, miał mu powiedzieć (myląc go z Józefem Piłsudskim): “ale z wąsami było lepiej Panu Marszałkowi”.
Na każdą nową książkę, przewodnik czy album, związany z Sopotem, rzucam się zawsze wyjątkowo zachłannie, bowiem księgarski rynek wcale nie rozpieszcza nas zanadto tego typu pozycjami. Aż dziwne, biorąc pod uwagę dzisiejszą popularność mojego rodzinnego miasta j oraz jego bogate historyczne dziedzictwo.
„Jest taki dzień, tylko jeden – raz do roku” – śpiewały o Wigilii „Czerwone Gitary”. I rzeczywiście – jest to dzień wyjątkowy, w którym „ludzie – ludziom”, „ptaki – drzewom” i „wszyscy – wszystkim ślą życzenia”. Ale – może trochę dla równowagi – moje dwie krótkie opowieści wigilijne dotyczyć będą świąt smutnych, bo i takie w życiu każdego z nas bywały.
Tym razem dam odpocząć moim czytelnikom od sopockiej teraźniejszości, która mnie coraz bardziej otacza i przytłacza rozpychającą się, wielkogabarytową zabudową, i zaproszę – z nieukrywaną nostalgią – w przeszłość mojego ukochanego rodzinnego miasta.
Sękowa to jedna z mniejszych polskich gmin uzdrowiskowych (przy 12 wioskach liczy zaledwie ok 5 tysięcy mieszkańców, w tym mniejszość pochodzenia łemkowskiego), ale paradoksalnie jednocześnie jedna z największych, bowiem jej ogólna powierzchnia to aż 195 km!
Sopot stanowił dla mnie zawsze prywatne, osobiste centrum wszechświata. To mojemu (od urodzenia) miastu poświęciłem ponad ćwierć wieku samorządowej aktywności i o nim napisałem najwięcej swoich książek. To na pewno wciąż dla mnie najważniejszy temat, od którego raczej nie wyzwolę się już do końca swojego życia. Ale zbyt bliska perspektywa często zniekształca ogólny widok, zatem zawsze – jak w muzeum czy galerii – warto spojrzeć na piękny obraz z odpowiednim dystansem, żeby dostrzec wszystkie detale i szczegóły.
„Polska nad dzisiejszym Bałtykiem jest ziszczeniem snów pokoleń i wieków” – mówił w roku 1945 w Gdańsku ówczesny wojewoda Stanisław Okęcki. „Prapolski Gdańsk”, który powrócił do „macierzy” i miał być od tej chwili wraz z Gdynią morską wizytówką nowej, socjalistycznej Polski, stał się w ten sposób propagandowo-politycznym zaklęciem, które powracało w kolejnych powojennych latach wielokrotnie. Nic więc dziwnego, że natychmiast po zajęciu Gdańsku przez wojska Armii Czerwonej, zgrupowane w II Froncie Białoruskim i dowodzone przez marszałka Konstantego Rokossowskiego, przystąpiono do intensywnej akcji „usuwania śladów niemczyzny” i przemianowywania nazw ulic. Jeszcze w roku 1945 przystąpiono też do przygotowania specjalnego „Informatora miasta Gdańska”, który zawierał niezbędny skorowidz adresowy, stare i nowe nazwy ulic, siedziby urzędów oraz liczne dowody odradzającego się błyskawicznie życia gospodarczego – reklamy przedsiębiorstw prywatnych (jeszcze ich nie zwalczano), zakładów rzemieślniczych i państwowych, działających na terenie Gdańska i Sopotu.
Co może mieć wspólnego z Sopotem, Gdynią, plażą i zatoką dramatyczna historia „niezniszczalnego, niezatapialnego” transatlantyku, który utonął już podczas pierwszego rejsu, stając się morskim grobem dla półtora tysiąca swoich pasażerów…?
Dziś na terenie całej Polski funkcjonuje 45 miejscowości o oficjalnym statusie uzdrowiska, choć mało kto zdaje sobie sprawę, że w okresie II Rzeczypospolitej takich miejsc było aż 440! Ale i dziś to ważny element nie tylko systemu opieki i profilaktyki zdrowotnej, ale także rynku specjalistycznych usług medycznych i rehabilitacyjnych oraz ukierunkowanej turystyki uzdrowiskowej. To także ważny element zrównoważonego rozwoju poszczególnych regionów naszego kraju, mający też istotny wpływ na budowanie świadomości ekologicznej lokalnych społeczności.
1 listopada to tradycyjnie okazja do wspomnień tych, którzy odeszli i których nam dotkliwie brakuje. Bo „wspomnienia się nigdy nie starzeją”, a klisze pamięci pozostaną na zawsze pełne barw. To moje dzisiejsze wspomnienie to zatem nie tylko spłata pewnego długu wdzięczności, ale i niezgrabna próba określenia, jak ważną postacią okazał się w moim prywatnym życiu Franciszek Walicki, bo jemu chcę poświęcić ten tekst. Minął już ponad rok od jego śmierci, a ja wciąż żałuję, że nie zdążyłem mu tego wszystkiego za życia powiedzieć. Człowiek zawsze myśli, że jest jeszcze czas na takie osobiste zwierzenia i wyznania, zwłaszcza skierowane do osób bliskich i zawsze się z nimi spóźnia. I posłużę się tu niefrasobliwie parafrazą złotej myśli Kubusia Puchatka – im częściej dziś o Franku myślę, tym bardziej go nie ma… Ten brak jest z pewnością wyjątkowo dotkliwy dla wszystkich, którzy Franka znali i kochali.
Z dziennika uzdrowiskowego podróżnika.
Tym razem Rabka. Rabka jest z reguły kojarzona z rehabilitacją i leczeniem dzieci. Z jednej strony absolutnie słusznie, bo to główna specjalizacja medyczna, utrwalona przez lata dobrymi praktykami, z drugiej zaś trochę myląco, gdyż jest to dziś nowoczesny kompleks uzdrowiskowy Rabka-Zdrój (tę nazwę zatwierdzono oficjalnie dopiero w roku 1999), które warto odwiedzić bez względu na wiek.
Prezentowałem ostatnio w Muzeum Sopotu dokumentalne filmy, które stworzyliśmy wspólnie z reżyserem Pawłem Chmielewskim jakiś czas temu na zmówienie TVP. Zdałem sobie przy okazji sprawę, jak ważne miejsce w historii polskiej muzyki jazzowej i rockowej zajmują Sopot, Gdańsk i Gdynia. I jak łatwo o tym zapominamy, zamiast wykorzystać to dziedzictwo w promocji całego regionu.
Kilka miesięcy temu w artykule „Kiedy słychać dżezu pierwsze trzaski” przypominałem na tych łamach trudny „katakumbowy” okres polskiego jazzu, który w latach 1948-1955 został uznany za muzykę wręcz wrogą socjalistycznym ideałom. Jej „odpolitycznienie” okazało się jednak procesem niełatwym i długotrwałym. Najgorszy okres jazz przetrwał, schodząc do politycznego podziemia i ukrywając się pod nazwą „muzyki tanecznej”.
Muzyka jazzowa, a nieco później również rock&rollowa, w nowej powojennej rzeczywistości była w Polsce przez pewien czas uważana za wrogą ustrojowi i socjalistycznym ideałom. Trudno to oczywiście z dzisiejszej perspektywy zrozumieć, ale warto o tym przypominać, aby pokazywać nie tylko śmieszne, ale i groźne absurdy PRL-owskiego świata.
Z dziennika uzdrowiskowego podróżnika
Już na początku XIX wieku odkryto lecznicze właściwości nałęczowskich wód, a uzdrowisko Nałęczów powstało w roku 1878 roku. jako dzieło lekarzy sybiraków. Ówczesnym właścicielem dóbr nałęczowskich był hrabia Michał Górski, który stworzył z tego miejsca ważny ośrodek leczniczy, który tętnił życiem kulturalnym oraz miasto-ogród, które upodobali sobie polscy kuracjusze. Nieprzypadkowo Nałęczów wybierali na miejsce swojego pobytu tak znani wówczas pisarze, jak Stefan Żeromski, Bolesław Prus czy Henryk Sienkiewicz.
Większości osób publicznych dziennikarze potrzebni są głównie do tego, aby tworzyć peany na ich cześć i przeprowadzać gloryfikujące wywiady. Przynajmniej tak im się wydaje, pewnie z głębokiego przekonania, że to tylko kwestia ceny, bo wszystko i każdego można kupić. Chyba dlatego okazują takie zdumienie, że są tacy, dla których jest to kwestia charakteru, wolności prasy i niezależności.
Pierwsze lata powojenne to okres poszukiwania w Sopocie nowej arkadii przez wielu przybyszy, ciężko doświadczonych traumą utraty swojej dotychczasowej małej ojczyzny i poszukujących swojego miejsca do życia. Trafili tu m.in. przybysze ze zdruzgotanej Warszawy, utraconych bezpowrotnie – jak się miało okazać – kresów, profesorowie z Lwowa, uciekinierzy z Wilna, wszyscy, którzy nie mieli już dokąd i z kim wracać – próbowali odnaleźć w przedwojennym kurorcie, wciąż eleganckim i wspominającym czasy niedawnej świetności.
Obniżenie w ostatnich latach pewnych, elementarnych standardów naszego życia politycznego wydaje się, niestety, niezaprzeczalnym faktem. To przekroczenie dolnej granicy poziomu zawdzięczamy głównie, jak sądzę, sami sobie. W końcu to my sami przecież wybieramy do parlamentu i różnych szczebli samorządu naszych reprezentantów, najczęściej zresztą partyjnych.
Większość prezydentów, jeśli tylko zechce, może rządzić swoimi miastami dożywotnio” – stwierdził jakiś czas temu socjolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jarosław Flis. Uzasadniając tę tezę, stwierdził też, że już kilka miesięcy przed wyborami na rzecz reelekcji pracują całe biura prasowe. Nawet jeśli jest to tylko kilka osób, to daje kolosalną przewagę. Żeby to nadrobić, konkurent musiałby wydać na promocję kilkaset tysięcy złotych. Jest to oczywiście nierealne, zwłaszcza dla kandydatów bezpartyjnych, dlatego droga do reelekcji jest zdecydowanie łatwiejsza.
Sopot, małe miasto uzdrowiskowe, „skrojone na ludzką skalę”, jak napisała kiedyś Agnieszka Osiecka, ma w końcu nowy dworzec – odtrąbiono w mediach jakiś czas temu kolejny sukces inwestycyjno-budowlany kurortu. Niestety, nie wytrzymuje weryfikacji z rzeczywistością stwierdzenie, że oto zafundowano mieszkańcom i turystom nowy, funkcjonalny dworzec.
Ciekawe, jakie otrzymałbym dziś odpowiedzi na pytanie, kto to taki filumenista lub filatelista? Kolekcjonować można niemal wszystko, choć chyba ze świecą szukać już dziś młodych ludzi, zbierających znaczki, etykiety od zapałek albo np. puste puszki po piwie, czy też opróżnione pudełka po papierosach. Ale kto niczego nie zbierał w dzieciństwie i młodości, niech pierwszy rzuci kamieniem!
Sondaże, który rządzą codziennym życiem nie tylko naszych polityków, przynoszą nam nie tylko wiedzę o wyborczych preferencjach, ale stanowią również (a może nawet przede wszystkim) aktualne odzwierciedlenie społecznych nastrojów, fobii, lęków, sympatii i antypatii. Czy nie jest to jednak krzywe zwierciadło, w którym odbicie rzeczywistości nigdy nie jest w pełni prawdziwe?
Ten świat zdominowany jest przez mężczyzn, ale bez kobiet byłby nie do zniesienia. Napisałem to pierwsze zdanie w dość spontanicznej reakcji na wakacyjny klimat za oknem, czasami zmącony jednak chłodem i deszczem. Przeczytałem je po chwili na głos, zdając sobie sprawę, że brzmi ono jak jakiś aforyzm albo początek romantycznej powieści.
To pytanie, zadane przez Jacka Kaczmarskiego w jego, dość gorzkiej w wymowie, piosence, nigdy nie traci na aktualności. Losy moich przyjaciół ze szkolnej ławki są – jak patrzę na to dziś z perspektywy czasu – dość typowe dla pokolenia, które dorastało na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Emigracja pomarcowa, bezpowrotne zniknięcie z mojego życia kolegów z obco brzmiącymi nazwiskami (Wolf, Vorpahl), migracje zarobkowe za chlebem za ocean, wymuszony okolicznościami wybór wolności, bardziej lub mniej udane powroty, zawiłe losy osobiste.
Nie jestem ekonomistą, ani tym bardziej analitykiem finansowym, ale im bliżej wieku emerytalnego (no właśnie, co tam Panie, w polityce mówią o przywróceniu poprzedniego wieku emerytalnego?) tym bardziej jestem przerażony. Nie doniesieniami o kolejnym kryzysie ekonomicznym, zapowiadanym nieustannie bankructwie Grecji czy gospodarczym krachu odległej Wenezueli.