Rośnie znaczenie banków spółdzielczych dla transformacji polskiej gospodarki

Na przestrzeni lat banki spółdzielcze zmieniły się – o ile średniej wielkości bank spółdzielczy w 2010 r. miał około 122 mln zł sumy bilansowej, o tyle średniej wielkości bank spółdzielczy na koniec października 2024 r. to bank o sumie aktywów na poziomie 471,4 mln zł.

Oznacza to blisko 4-krotny wzrost wielkości banków, czemu sprzyjały również procesy łączeniowe i konsolidacyjne (liczba BS w tym czasie zmniejszyła się o 87, tj. o 15%). Dzięki temu, choć mamy mniej banków spółdzielczych, są one znacznie silniejsze niż 14 lat temu. Od początku 2024 r. aktywa banków spółdzielczych zwiększyły się o 21 mld zł (+ 10%).

Nowa struktura aktywów banków spółdzielczych

Wraz z rozwojem sektora bankowości spółdzielczej zmianie uległa struktura aktywów banków spółdzielczych (BS). O ile na koniec 2010 roku 56% aktywów stanowiły kredyty dla sektora niefinansowego (zaś 34% środki zainwestowane w instrumenty dłużne bezpośrednio przez banki, bądź też poprzez banki zrzeszające), o tyle obecnie proporcja ta uległa znaczącej zmianie.

W aktywach BS dominują środki zainwestowane pośrednio i bezpośrednio w instrumenty dłużne (58%), zaś kredyty dla sektora niefinansowego stanowią jedynie 33%. Co istotne, zmiany w tym zakresie dotyczą nie tylko banków spółdzielczych, ale odnotowywane są na poziomie całego sektora bankowego.

Z pewnością jednak, z perspektywy finansowania potrzeb rozwojowych polskiej gospodarki, zmiany struktury aktywów w tym zakresie nie są korzystne.

O ile w latach 2010-2019 banki spółdzielcze systematycznie (choć powolnie) zwiększały swój udział w aktywach sektora bankowego, o tyle w kolejnych latach utrzymanie tego trendu nie było możliwe. Dopiero w 2023 i 2024 r. odnotowywana jest ponownie wyższa dynamika wzrostu sumy bilansowej BS względem banków komercyjnych, co pozwala na odbudowywanie udziału banków spółdzielczych w aktywach sektora bankowego.

Poziomy kapitałów własnych sektora bankowości spółdzielczej

Z kolei wyższe wyniki finansowe odnotowywane w warunkach wysokich stóp procentowych, w połączeniu z rozsądnym gospodarowaniem tymi wynikami, pozwoliły na zwiększenie udziału sektora bankowości spółdzielczej w kapitałach sektora bankowego do poziomów historycznego maksimum (9,2%).  

O ile w latach 2010-2021 BS miały udziały w kapitałach własnych sektora bankowego w okolicy 6%, o tyle na koniec października 2024 r. udział ten przekroczył 9% (9,2%). Stanowi to bazę do zwiększenia akcji kredytowej w kolejnych latach.

Dzisiejsze poziomy kapitałów własnych sektora bankowości spółdzielczej pozwalają mu na zwiększenie rozmiarów portfeli kredytowych o prawie 70% (o blisko 60 mld zł). Jest to znaczący zasób, który może i powinien zostać zaktywizowany w perspektywie wyzwań inwestycyjnych stojących przed polską gospodarką.

Czytaj także: Wydarzenia i Opinie | Forum Liderów Banków Spółdzielczych | Banki lokalne wciąż ważne dla stabilności polskiej gospodarki

Udział banków spółdzielczych w depozytach sektora niefinansowego

Z pewnością warto zwrócić również uwagę na odbudowywanie roli banków spółdzielczych w depozytach sektora niefinansowego.

O ile w latach 2017-2022 rola banków spółdzielczych w tym segmencie rynku systematycznie zmniejszała się, o tyle od początku 2023 roku banki spółdzielcze zwiększają swoje udziały w depozytach sektora niefinansowego.

Banki spółdzielcze partnerem dla JST, MŚP i rolnictwa

Według stanu na koniec października 2024 r. banki spółdzielcze odpowiadały za 13,95% kredytów dla JST poprawiając swój udział z poziomu niespełna 6% w 2011 roku. Banki spółdzielcze stały się kluczowym partnerem dla JST, co może mieć kluczowe znaczenie przy realizacji inwestycji na poziomie lokalnym. Jednocześnie 27% środków zgromadzonych przez JST znajduje się na rachunkach bankowych w BS.

Transformacja polskiej gospodarki dotyczy również rolnictwa. Modernizacja polskiego rolnictwa, jego transformacja w zakresie ograniczenia emisyjności jest jednym z ważniejszych obszarów transformacji polskiej gospodarki.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że banki spółdzielcze odpowiadają za ponad 64,4% kredytów dla rolników.

Choć BS nie są liderami w finansowaniu przedsiębiorstw, odgrywają one bardzo istotną rolę przy finansowaniu mikroprzedsiębiorstw. BS odpowiadają za 18,42% kredytów dla mikroprzedsiębiorstw oraz za 6,75% kredytów dla MŚP.

Czytaj także: Finansowanie dla JST – samorządy mają w czym wybierać

Realna wartość portfeli kredytowych – banki spółdzielcze i komercyjne

Konsekwencją zmian w strukturze aktywów banków (zarówno banków spółdzielczych, jak i banków komercyjnych – BK) jest spadająca realna wartość kredytów dla sektora niefinansowego (powiększonych o kredyty dla jednostek samorządu terytorialnego – JST), a zatem wartość portfeli kredytowych w relacji do rozmiarów polskiej gospodarki.

W bankach komercyjnych proces zmiany struktury aktywów i spadku realnej wartości portfeli kredytowych dodatkowo wsparty został poprzez konstrukcję wymiaru podatku bankowego. Zarówno w BS, jak i w BK, proces „wypychania” działalności kredytowej na rzecz finansowania instrumentów dłużnych trwa już od blisko dekady.

Zmiany które przez ten czas zaszły w aktywach banków są głębokie. Ich odwrócenie, co wydaje się warunkiem koniecznym z perspektywy roli jaką sektor bankowy powinien odegrać w procesie transformacji polskiej gospodarki, wymaga uprzednio zdefiniowania tego, jaką rolę w polskiej gospodarce powinien odgrywać sektor bankowy.

W kolejnym kroku konieczna jest racjonalizacja obciążeń sektora bankowego i wreszcie w odniesieniu do banków spółdzielczych – stosowanie zasady proporcjonalności w praktyce.