II. Konferencja Naukowa Programu Analityczno-Badawczego WIB

Otwierając konferencję prezes ZBP dr Tadeusz Białek podkreślił, że nie do przecenienia są dostarczane w ramach Programu wysokiej jakości analizy i badania z zakresu 5 obszarów badawczych, uznanych za kluczowe dla sektora bankowego.

Obiektywne  analizy dotyczące warunków działania sektora bankowego i ponoszonych przez niego obciążeń znacząco wspierają ZBP w dyskusjach z regulatorami rynku. Już obecnie jako główne zagrożenia dla stabilności systemu finansowego eksperci identyfikują ryzyko prawne umów kredytowych w segmencie detalicznym oraz wzrost ryzyka geopolitycznego. Te obszary mogą wpływać negatywnie na stabilność systemu finansowego w perspektywie najbliższych 3 lat.

ZBP nieustannie podkreśla, jak ważne jest zapewnienie sektorowi stabilnych i adekwatnych regulacji – dużym wsparciem dla tych prac są m.in. raporty przygotowywane w ramach PAB WIB.

Podziękowania za dotychczasową współpracę w ramach Programu złożył także dr Tomasz Pawlonka, dyrektor PAB WIB. Podkreślił on, że tematyka tegorocznej Konferencji została wybrana, aby zwrócić szczególną uwagę prelegentów i widzów na załamanie kredytowania inwestycyjnego przedsiębiorstw, które jest problemem nie tylko dla sektora bankowego, ale też dla całej gospodarki.

Z tego względu konieczne jest wypracowanie takiego otoczenia funkcjonalnego banków, które nie tylko nie penalizuje ich działalności, ale stwarza warunki do dalszego rozwoju sektora.   

Sektor bankowy a finansowanie gospodarki

Pierwsza sesja konferencji przebiegała pod hasłem: Znaczenie sektora bankowego dla finansowania gospodarki. Otwierający konferencję Kamil Sobolewski podkreślił, że w świetle m.in. kryzysu demograficznego oraz wzrostu ryzyka geopolitycznego, dobrobyt Polaków będzie się zwiększał tylko w sytuacji wzrostu inwestycji i innowacji. Zwłaszcza ten pierwszy czynnik stwarza polskiej gospodarce wiele trudności. Jeśli weźmiemy pod uwagę udział inwestycji jako procent PKB, różnica pomiędzy Polską i innymi krajami CEE to około 10% PKB.

W tym kontekście niezbędna jest budowa odpowiedniego wyposażenia kapitałowego sektora, które umożliwi finansowanie gospodarki. Temu wątkowi poświęcone było także wystąpienie dr. Krzysztofa Kila, który szacował, jaką rentownością musi dysponować sektor bankowy, aby w ogóle być w stanie dostarczać gospodarce finansowania. Miary rentowności sektora za lata 2010 – 2024 r. wskazują, że rentowność sektora bankowego w tym okresie była istotnie niższa od innych sektorów gospodarki, a w ostatnich latach doszedł do tego jeszcze głęboki spadek kredytowania przedsiębiorców.

Kontynuując wątek zapewniania przedsiębiorcom dostępu do kredytów bankowych, sytuację z perspektywy sektora MSP po 2015 roku przedstawiła prof. UEK dr hab. Katarzyna Kochaniak. Z przeprowadzonego badania wynika, że nieco ponad połowa średnich przedsiębiorstw deklarowała zainteresowanie kredytem bankowym – głównie w celu finansowania działalności bieżącej przedsiębiorstwa. Jeżeli MSP sięga po kredyt inwestycyjny – zwykle przeznacza go na inwestycje w nieruchomości lub środki trwałe. Ponadto, co trzeci respondent przeznacza finansowanie bankowe na poprawę płynności przedsiębiorstwa.

Istotne znaczenie w pracach PAB WIB mają kwestie rozwoju i finansowania budownictwa mieszkaniowego. Perspektywę rozwoju budownictwa mieszkaniowego w kontekście cen i kosztów inwestycji przedstawił prof. UEK dr hab. Bartłomiej Marona. Patrząc na strukturę ceny sprzedaży metra kwadratowego (w projektach realizowanych przed 2024 r.) – około 60% kosztu projektu deweloperskiego to koszt budowy, zaś około 20% – to koszt zakupu gruntu.

Wśród ankietowanych firm – 48,4% oceniło, że rola banku w finansowaniu ich projektów mieszkaniowych w jest duża, a kolejne 16,1% deweloperów wskazało, że bardzo duża. Rola finansowania inwestycji deweloperskich przez bank dotyczy przede wszystkim małych deweloperów działających na rynkach lokalnych, którzy nie mają jeszcze wypracowanego zapasu kapitału.

O wyzwaniach związanych z implementacją nowych wymogów dla banków w zakresie implementacji wskaźnika finansowania długoterminowego (WFD) opowiedział dr Błażej Lepczyński. Wprowadzenie tego wymogu miało skłonić banki do refinansowania kredytów mieszkaniowych za pomocą instrumentów długoterminowych. Warto zaznaczyć, że ze względu na znaczne rozdrobnienie depozytów, struktura finansowania w polskim sektorze bankowym nie stanowi zagrożenia dla stabilności systemu bankowego.

Znaczenie sektora bankowego dla finansowania gospodarki podkreślił w swoim wystąpieniu Sławomir Grzelczak (BIK). Wyniki akcji kredytowej w Polsce są bardzo dobre – zwłaszcza jeśli chodzi o kredyty gotówkowe i mieszkaniowe. Jednak jeśli przeanalizujemy sytuację pod kątem relacji portfela kredytowego do PKB – polski rynek zajmuje trzecie miejsce od końca w UE. Najsłabiej wyglądają wyniki akcji kredytowej dla mikrofirm i w tym segmencie najbardziej pogorszyła się jakość kredytów inwestycyjnych.

Nie do przecenienia są dostarczane w ramach Programu Analityczno-Badawczego wysokiej jakości raporty i badania z obszaru cyberbezpieczeństwa i nowych technologii. Piotr Tomasik (KIR) poruszył te kwestie w kontekście wsparcia przez banki cyfryzacji i innowacyjności polskiej gospodarki.

Cyfrowe obszary wsparcia dla gospodarki elektronicznej to przede wszystkim: elektroniczne poświadczenie woli, szybkie płatności internetowe oraz przesyłanie i archiwizacja dokumentów. Istotna jest rola, jaką banki pełnią w procesie potwierdzania tożsamości – usługa mojeID jest dostępna dla 98% aktywnych użytkowników bankowości elektronicznej, czyli ponad 21 mln osób, korzystają z niej klienci 12 banków komercyjnych i ponad 500 banków spółdzielczych oraz ponad 800 podmiotów i systemów w ramach administracji publicznej.   

Czytaj także: Polski sektor bankowy pod presją, a polska gospodarka przed wielkimi wyzwaniami

Sektor bankowy a zrównoważony rozwój

Drugi panel konferencji PAB WIB dotyczył wyzwań zrównoważonego rozwoju. Prof. UEK dr hab. Joanna Krasodomska przedstawiła prezentację dot. raportowania ESG. Jakkolwiek banki ograniczają zaangażowanie finansowe wobec działalności wysokoemisyjnej, sektora energetyki węglowej, finansowania sektora wydobywczego, branż kontrowersyjnych – skala zrównoważonego finansowania w ujęciu sektorowym jest trudna do oszacowania ze względu na brak standaryzacji w tym obszarze. Większość banków deklaruje wprowadzenie narzędzi oceny ryzyka ESG na etapie przyjmowania wniosków kredytowych.

Część banków przeprowadziła testy warunków skrajnych uwzględniających ryzyko ESG; banki, które do tej pory przeprowadziły takie testy, najczęściej wskazują na relatywnie niskie lub umiarkowane następstwa materializacji ryzyka. Głównym źródłem danych wspierającym proces szacowania ryzyka w obszarze ESG są kwestionariusze, centralny rejestr charakterystyki energetycznej budynków oraz bazy prowadzone przez BIK.

Wystąpienie dr Anny Warchlewskiej nt. dostępności usług bankowych dla konsumentów o szczególnych potrzebach zwróciło uwagę na nowe obowiązki sektora bankowego związane z procesami obsługi klienta. Mimo że po pandemii COVID-19 banki coraz więcej usług świadczą poprzez narzędzia dostępu zdalnego, nie przyczyniło się to znacząco do lepszej dostępności usług bankowych.

Co do zasady, postrzeganie usług bankowych przez respondentów starszych i z niepełnosprawnościami jest jednak pozytywne. Wciąż kluczowe są kwestie architektoniczne: wielkość poczekalni oraz wygospodarowanie stanowisk obsługi od poczekalni, możliwość dojazdu i zaparkowania samochodu, fizyczna dostępność placówek dla osób z ograniczeniami w poruszaniu się (osób starszych, z niepełnosprawnością wzroku lub z niepełnosprawnością ruchową).

Badaniem, które szerokim echem odbiło się w mediach, a obecnie jest także realizowane w 9 innych krajach, jest raport nt. zdrowia finansowego Polaków, zrealizowany przez prof. UW dr hab. Katarzynę Sekścińską we współpracy z EFPA Polska oraz PFR TFI. Celem badania było poznanie definicji zdrowia finansowego formułowanej przez Polaków oraz zrozumienie jakie znaczenie przypisują Polacy zdrowiu finansowemu. Jakkolwiek Polacy wysoko oceniają znaczenie zdrowia finansowego, ale samoocena zdrowia finansowego Polaków jest średnia.

Ważnych wniosków dostarcza także część badania poświęcona wiedzy finansowej – a konkretnie przekonań badanych odnośnie do jej poziomu, skonfrontowanych z wynikami podstawowych testów wiedzy. Szczególnie warto zwrócić uwagę na relatywnie wysokie odczyty fałszywej wiedzy – zwłaszcza dotyczące podstawowej wiedzy o kredytach.

Czytaj także: Forum Bankowe 2025, Debata Prezesów

Sektor bankowy a nowe regulacje prawne

Trzecia sesja konferencji była poświęcona dyskusji nad aktualnymi wyzwaniami prawnymi i regulacyjnymi dla polskiego sektora bankowego – ich skali i skutkom. Panel otwarło wystąpienie prof. UŚ dr. hab. Dariusza Szostka dotyczące wpływu rozporządzenia eIDAS2 na sektor bankowy, w szczególności w kontekście implementacji dokumentu 3.0 oraz EU Wallet.

Podkreślono w tym kontekście wciąż niewysoki poziom kompetencji cyfrowych Polaków – wśród krajów UE niższy jest tylko w Rumunii. Zaledwie 43% Polaków posiada podstawowe kompetencje cyfrowe, podczas gdy średnia unijna wynosi 54%. Szczególnie niepokojące jest to, że w zakresie ponadpodstawowych kompetencji cyfrowych Polska osiąga wynik na poziomie 21%, co stanowi 5 punktów mniej niż średnia unijna. W konsekwencji przedsiębiorcy borykają się z problemem znalezienia wykwalifikowanych specjalistów do pracy w obszarze nowoczesnych technologii.

Badaniem, które obecnie ma kluczowe znaczenie w kontekście stabilności sektora bankowego, była analiza nt. konsekwencji kwestionowania wskaźnika WIBOR, którą zaprezentował dr Wojciech Zatoń. Jakkolwiek nie było dotychczas ani jednego prawomocnego wyroku uznającego rację konsumentów w tym sporze, zespół badawczy przeprowadził analizy scenariuszowe mające postać stress testów.

Według analiz, na koniec 2023 roku suma instrumentów finansowych bazujących na wskaźnikach WIBOR/WIBID wyniosła około 4,5 biliona złotych, co stanowi około 133% polskiego PKB. Z tego względu podważanie wskaźnika WIBOR stanowiłoby poważne zagrożenie dla stabilności sektora bankowego.

Szkodliwa dla stabilności obrotu gospodarczego jest także degradacja pozycji wierzyciela kosztem dłużnika w sektorze bankowym, czemu poświęcone było wystąpienie prof. UW dr. hab. Krzysztofa Koźmińskiego. Jak podkreślił prelegent, omawiany raport badawczy jest istotny w kontekście ściągania należności każdego podmiotu funkcjonującego w gospodarce.

Warto jednak podkreślić, że ze względu na liczne zmiany prawne oraz orzecznictwo sądów banki przeszły proces, w rezultacie którego stały się wierzycielem II kategorii. Bankom obecnie trudniej wyegzekwować wierzytelność niż osobie prywatnej. Dodatkowo, moralność płatnicza konsumentów obniżyła się w ostatnich latach. Nie ulega wątpliwości, że kwestionowanie istniejącego ładu prawnego w relacjach pomiędzy klientami a bankami potęguje ryzyko kredytowe i wzmaga konserwatywne podejście banków do kredytowania konsumentów. 

Ostatnie wystąpienie dotyczyło kwestii wypracowania optymalnego modelu wcześniejszej spłaty kredytu. Jakkolwiek przepisy ustawy o kredycie hipotecznym przewidują obowiązek uiszczenia przez kredytobiorcę rekompensaty dla banku w przypadku wcześniejszej spłaty lub nadpłaty kredytu hipotecznego – praktyczne wdrożenie tego uprawnienia jest problematyczne.

W rezultacie, banki w Polsce rezygnują z poboru tej opłaty, zaś koszt wcześniejszej spłaty jest ujmowany w cenie każdego kredytu stałoprocentowego, co podnosi koszt kredytu. W obliczu utrzymującej się popularności kredytów stałoprocentowych, które obecnie odpowiadają za około 80% sprzedaży nowych kredytów hipotecznych niewątpliwie przyczyniłoby do zwiększenia oferty kredytowej banków.

Linki w nazwiskach prelegentów prowadzą bezpośrednio do treści omawianych raportów.

Pełny zapis konferencji jest możliwy do odtworzenia na stronie www.pabwib.pl