Mapy, które pomagają programowi Czyste Powietrze
Robert Lidke: Czy na podstawie map portalu „Jakość Powietrza” prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, można jak się dowiedzieć gdzie w Polsce znajduje się najwięcej tzw. kopciuchów, czyli urządzeń grzewczych korzystających z paliw stałych?
Barbara Toczko, zastępca dyrektora Departamentu Monitoringu Ochrony Środowiska GIOŚ: My tworzymy mapy rozkładu stężeń zanieczyszczeń dla potrzeb rocznych ocen jakości powietrza.
Podstawą do wykonania tych map są wyniki modelowania zanieczyszczeń powietrza. Modelowanie jest przygotowywane przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, który w ustawie prawo ochrony środowiska został wskazany jako właściwy do realizacji tego zadania.
W oparciu o wyniki modelowania i w oparciu o wyniki pomiarów prowadzone przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, w ramach państwowego monitoringu środowiska wykonywana jest corocznie ocena jakości powietrza.
Celem tej oceny jest wskazanie m.in. obszarów, na których występują przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych dla poszczególnych zanieczyszczeń.
Zanieczyszczenia, które są w ten sposób analizowane to: pył zawieszony zarówno PM10 jaki i PM2,5, benzo(a)piren zawarty w pyle PM10, gazowe zanieczyszczenia takie jak: ozon, SO2, NO2.
Zanieczyszczenia gazowe obecne w powietrzu pochodzą głównie z emisji zanieczyszczeń z sektora przemysłowego i motoryzacyjnego. Wyjątek stanowi ozon, który powstaje w powietrzu jako zanieczyszczenie wtórne.
Jeśli chodzi o zanieczyszczenia pyłowe – w tym przypadku związek z faktem używania tych lub innych urządzeń grzewczych w gospodarstwach domowych jest większy.
Największy związek występuje pomiędzy stężeniami benzopirenu zawartego w pyle PM 10 a emisją ze źródeł indywidualnych. I to jest odpowiedź na Pana pytanie. Benzo(a)piren to jest faktycznie główne źródło zanieczyszczenia do powietrza pochodzące z urządzeń grzewczych opalanych paliwami stałymi wykorzystywanych w gospodarstwach domowych.
Czytaj także: Bank Światowy sugeruje zmiany w programie Czyste Powietrze
Zanieczyszczenie benzo(a)pirenem można w łatwy sposób zobaczyć na Państwa mapach?
Na naszym portalu Jakość Powietrza dla każdego zanieczyszczenia są tworzone odrębne mapy rozkładu stężeń. Mapa, o którą Pan pyta jest dostępna na portalu „Jakość Powietrza” Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska – można ją tam obejrzeć.
Pokazuje ona rozkład benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10. Na mapie wyraźnie widać miejsca, gdzie stężenie benzo(a)pirenu jest podwyższone lub wysokie.
To jest mapa prezentująca dane dla roku 2019, wykonana w roku 2020 i to jest najbardziej aktualna na tę chwilę informacja.
Mapa przedstawia rozkład średnich rocznych stężeń benzo(a)pireny w pyle PM10 w Polsce.
Czytaj także: Czyste Powietrze, jak usprawnić program?
Prawo polskie i prawo unijne definiuje poziom docelowy dla benzo(a)pirenu w pyle PM 10 jako wartość średnioroczną. I wyznacza dla tego zanieczyszczenia poziom graniczny jako 1 ng/m3. Ponieważ jest to wartość całkowita dla potrzeb oceny zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej otrzymane wartości zaokrąglane są do liczb całkowitych zatem w praktyce średnioroczne wartości stężenia benzo(a)pirenu i wyższe niż 1,49 ng/m3 są przekroczeniem.
Analizując mapę będzie Pan widział stężenia poniżej tej normy i powyżej tej normy, obszary przekroczeń to znaczne obszary południowej Polski oraz obszary bardzo wielu miast i miasteczek na obszarze środkowej i północnej Polski.
Jednak w zimie są używane piece, i wtedy jak należy sądzić, przekroczenia są najwyższe, czy to widać na mapach GIOŚ?
Tak, to co dzieje się w zimie widać wyraźnie na naszych mapach. Benzo(a)piren jest zanieczyszczeniem, które jest głównie emitowane z indywidualnego ogrzewania budynków paliwami stałymi. Stężenia tego zanieczyszczenia latem są niskie. Zimą natomiast wysokie.
Stężenia benzo(a)pirenu występujące zimą decydują o przekroczeniach poziomu docelowego dla tego zanieczyszczenia.
W miejscach gdzie nie ma gęstej zabudowy zarówno stężenia pyłu zawieszonego jak i benzo(a) pirenu są niższe. Małe miasta, większe miasta, cała południowa Polska, woj. śląskie i małopolskie to są te obszary gdzie występują największe przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu.
Dla programu Czyste Powietrze stężenia pyłu zawieszonego i zawartego w nim benzo(a)pirenu stanowią ważną informację zarówno w odniesieniu do identyfikacji obszarów wymagających szczególnego wsparcia jak i monitorowania skuteczności podjętych działań.
Jak dokładne są mapy GIOŚ, czy pokazują zanieczyszczenia dla poszczególnych ulic, kwartałów domów?
Jeżeli to jest miasto powyżej 100 tysięcy mieszkańców to rozdzielczość modelowania wynosi 500×500 m. Czyli można powiedzieć, że da się zobaczyć zanieczyszczenia uśrednione dla kwartałów ulic.
Dla mniej zaludnionych obszarów rozdzielczość wynosi 2,5×2,5 km. W mniejszych miejscowościach dane więc będą dotyczyły całego miasteczka, a nie jego fragmentów.
Ma się pojawić Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków. Dane zapewne będą zbierały samorządy. Czy wobec tego państwa mapy będą mogły być dodatkowym weryfikatorem zebranych przez samorządy informacji?
Mogą. Zestawienie tych dwóch źródeł danych pozwoli na ich wzajemną weryfikację.
Nasze mapy obrazujące zanieczyszczenie benzo(a)pirenem mogą ułatwić rozpoznanie skali problemu. Dzięki tym mapom władze rządowe, samorządowe oraz banki mogą zorientować się na jakich obszarach występują największe problemy z zanieczyszczaniami, gdzie należy dokonać wymiany urządzeń grzewczych.
Sektor finansowy ma zapewne orientację jak wygląda stopień zamożności mieszkańców danych rejonów miast i mniejszych miejscowości, i wobec tego jakiego wsparcia finansowego należy dostarczyć mieszkańcom tych rejonów, aby można było skutecznie zrealizować cele programu Czyste Powietrze.
Czytaj także: Bank Światowy sugeruje zmiany w programie Czyste Powietrze
