KOG 2023 o dystrybucji gotówki poprzez sieć bankomatów i kanały alternatywne

Wyniki badania dostępności gotówki w Polsce w 2022 r. przedstawiła dr Mirosława Braja-Brzykcy, ekspert kierujący Zespołem ds. Analiz Obiegu Gotówkowego Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP.

Przypomniała, że w „Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego” dokumencie przygotowanym w 2021 r. przez Radę ds. obrotu gotówkowego przy Zarządzie NBP przewidziano prowadzenie badań związanych z dostępnością do gotówki w naszym kraju.

Takie badania są także prowadzone przez szereg banków centralnych. Choć różnią się szczegółami, jeśli chodzi o metodykę ich prowadzenia, ze względu na krajową wewnętrzną sytuację rynkową. Porównała wyniki badania przeprowadzonego w Polsce z podobnymi mającymi miejsce we Francji, Niemczech i Austrii. Badano w nich między innymi dostęp do bankomatów, tak jak i w Polsce.

W naszym badaniu poza bankomatami uwzględniono lokalizację oddziałów banków i placówek Poczty Polskiej. W badaniu NBP odległość dostępu do gotówki określano przy wykorzystaniu siatki kilometrowej GUS.

Badaniem objęto między innymi 20 380 bankomatów. Większość z nich była zlokalizowana w województwie mazowieckim. Jeśli chodzi o punkty dostępu do gotówki na 100 tys. mieszkańców, to dużo więcej znajdowało się ich w północno-zachodniej części kraju, a najmniej w województwie podkarpackim.

Jeśli chodzi o średnie odległości do punktu dostępu do gotówki – to najmniejsze były w województwie śląskim, i było to średnio poniżej 3 km.

Jak się okazuje, prawie 60% populacji ma dostęp do gotówki w odległości mniejszej niż kilometr, a najmniej korzystne wartości są dla województw wschodnich. Jak podsumowała ekspertka NBP – 99% populacji naszego kraju ma dostęp do gotówki w odległości poniżej 10 km. Mimo to w wielu obszarach jest możliwość poprawy tego parametru.

Poczta Polska: jak działa Centrum PPO?

Zuzanna Mrozowska, zastępca dyrektora Centrum PPO ds. sprzedaży w Poczcie Polskiej mówiła o rozwiązaniach organizacyjnych i technicznych w obiegu gotówki w sieci Poczty Polskiej.

Jak podała, Centrum PPO powstało w 2022 roku i świadczy usługi zarówno dla ludności, jak i dla firm oraz jest pośrednikiem w obrocie gotówkowym. Centrala znajduje się w Warszawie, a w kraju funkcjonują cztery ośrodki regionalne. Centrum ma 51 Sekcji Ochrony oraz 36 Centrów Obsługi Gotówki (liczarnie), cztery Działy Techniki i dwie Stacje Monitoringu.

Ekspertka podkreśliła, że Poczta Polska jako jedyna „zasila i odsila się” bezpośrednio w NBP. Odbiera gotówkę z placówek pocztowych, obsługuje firmy oraz dostarcza ją do gospodarstw domowych. Bezpośrednio z oddziałami NBP współpracuje 16 liczarni gotówki. Gotówkę do gospodarstw domowych dostarcza 22 tys. listonoszy.

Planowany obrót gotówki odbywa się w skali całej firmy. Wyeliminowano czynności manualne i zoptymalizowano transport. Uproszczono procesowanie gotówki w placówce pocztowej oraz wdrożono recykling i odprowadzanie nadwyżek oraz gotówki o nieodpowiedniej jakości.

Zuzanna Mrozowska, poza automatyzacją, wspomniała także o standaryzacji. Na certyfikację zgodną z normą ISO 9001 2015 zdecydowano się trzy lata temu. Porządkuje to cały obszar działania firmy. Klient zewnętrzny jest obsługiwany tak samo, jak wewnętrzny.

Ekspertka podkreśliła znaczenie elastyczności, jeśli chodzi o dostosowanie się do indywidualnych potrzeb klientów. W zakresie transportu wartości pieniężnych w firmie funkcjonuje elektroniczne zgłaszanie zapotrzebowania. Obsługiwane są także wrzutnie i smart sejfy.

Czytaj także: Czy bankomatów może być mniej?

Ile kosztuje obsługa bankomatów?

Badanie kosztów funkcjonowania sieci bankomatów w Polsce przedstawił dr Arkadiusz Manikowski z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Jak podał, próba operatorów niezależnych łącznie z próbą operatorów bankowych stanowiła 68% w 2021 roku i 69% w 2022 roku wszystkich zainstalowanych urządzeń.

W naszym kraju 55% bankomatów należy do operatorów niezależnych.

Jeśli chodzi o banki, to najwięcej ma ich w swojej sieci PKO Bank Polski, a kolejne należą do banków spółdzielczych zrzeszonych w Grupie BPS. Badanie przeprowadzono dla 2021 i dla połowy 2022 roku.

Ekspert omówił również krzywe rentowności, które można wykreślić przy różnych założeniach. Jak stwierdził, nie ma takiego wolumenu transakcji, przy którym można osiągnąć próg rentowności. Zwrócił uwagę, że opłatę można podzielić, na część stałą i zależną od wartości wolumenu, jak wprowadził to na przykład Mastercard. To może znacząco poprawić rentowność.

Urządzenia samoobsługowe w sektorze bankowym

O urządzeniach samoobsługowych w obsłudze banku i o związanych z tym wyzwaniach mówił Mariusz Grzegorski, dyrektor Centrum Zarządzania Gotówką w PKO Banku Polskim.

Model operacyjny banku jest nietypowy, bo dysponuje on własnymi sortowniami. Urządzenia własne samoobsługowe odgrywają ważną rolę, bo transakcja bankomatowa jest tańsza niż w oddziałach.

Sieć działa na terenie całego kraju, a bankomaty to główny kanał dystrybucji gotówki. PKO Bank Polski ma 14% udziału w bankomatach.

Jak zauważył ekspert, udział bankomatów zewnętrznych się zwiększa, bo banki ograniczają swoje sieci. Szybko też zwiększa się liczba wpłatomatów, a poziom wpłat bardzo wzrósł oraz dynamicznie rośnie i dotyczy to nie tylko klientów PKO Banku Polskiego.

Zmienia się struktura urządzeń w sieci, nowe to także mniej „zacięć” i transakcje na wyższe kwoty. Zdaniem Mariusza Grzegorskiego recyklery będą systematycznie zastępować bankomaty, bo są one efektywniejsze kosztowo. Obecnie są montowane w pierwszej kolejności w lokalizacjach, w których jest dużo klientów.

Ekspert PKO BP zwrócił także uwagę na znaczenie zarządzania przepływami gotówki. System informatyczny musi prognozować przepływy i planować logistykę. Mówił również o aplikacji wspomagającej rozwiązywanie problemów z przestojami urządzeń i jak najszybszą reakcją na takie zdarzenia. Wykorzystuje się tu także cyfrowe roboty, które wspomagają działania serwisowe.

Zwrócił uwagę na problem, jakim jest obecna monopolizacja rynku producentów bankomatów (tylko dwie firmy) i firm CIT. To dla klientów ograniczenie wyboru i ma to także wpływ na koszty.

Mariusz Grzegorski podkreślił potrzebę utrzymania równowagi przychodowo-kosztowej z transakcji wykonywanej w bankomacie. Oczywiście trzeba także inwestować w bezpieczeństwo bankomatów (barwienie itp.), ale regulacje powinny bardziej uwzględniać realia, w jakich znajdują się dziś operatorzy bankomatów.

Czytaj także: Jaka przyszłość gotówki?

Innowacyjne rozwiązania w obiegu gotówki

Autorskie rozwiązania zamkniętego obiegu gotówki w urządzeniach samoobsługowych – Diebold Nixdorf przedstawił Tomasz Rokita, członek zarządu, dyrektor zarządzający Pionu Banking – Polska, Ukraina, Węgry w Diebold Nixdorf (DN).

Firma to dziś światowy lider, działający w ponad 100 krajach. W wyniku problemów, jakie pojawiły się w związku z pandemią COVID-19 wprowadzono dywersyfikację zakładów produkcyjnych. Obecnie firma ma na świecie cztery fabryki, z ostatnio uruchomioną w Indiach.

Polska jest dla firmy  bardzo ważna i np. w Warszawie działa HUB i z Polski obsługiwane są zgłoszenia serwisowe w 19 językach.

Jak podkreślił ekspert, Diebold Nixdorf to: sprzęt, autorskie oprogramowanie i serwis. Dziś recykling jest kluczowy na rynku nie tylko w Polsce i firma ma swoją własną technologię recyklingową. Ponad 90% to dziś recyklery. Rośnie zapotrzebowanie rynku i w minionym roku firma wyprodukowała o 16% więcej urządzeń niż w poprzednim.

Banki zauważyły po wyjściu z COVID-19, że trzeba odświeżać sieci swoich bankomatów. Rośnie ilość gotówki na rynku, dlatego w odpowiedzi na to zapotrzebowanie wprowadzono bardziej pojemne rozwiązania.

Tomasz Rokita przedstawił grupę urządzeń DN Series. Mówił o autoryzowanych przez Diebold Nixdorf systemach barwienia banknotów co pokazuje, że firma nie zamyka się na innych producentów i pomaga realizować obowiązki regulacyjne.

Banki odchodzą od obsługi kasowej w oddziałach

FireChat w tej II Sesji: Dystrybucja gotówki poprzez sieć bankomatów – moderował Bartłomiej Nocoń, dyrektor Zespołu Systemów Płatniczych i Bankowości Elektronicznej w ZBP i Europejska Rada ds. Płatności, a uczestniczyli w nim: Mariusz Grzegorski, dyrektor Centrum Zarządzania Gotówką w PKO Banku Polskim i Tomasz Rokita z firmy Diebold Nixdorf.

Na pytanie, kiedy PKO Bank Polski zrezygnuje z obsługi gotówki w swoich oddziałach, Mariusz Grzegorski stwierdził, że nie za jego kadencji. Jak podkreślił, PKO BP ma 12 mln klientów, reprezentujących cały przekrój społeczeństwa, w tym część z nich to osoby starsze, przywiązane do korzystania z gotówki. Dlatego daleka jest jeszcze droga do rezygnacji z gotówki i odchodzenie od jej obsługi.

Bartłomiej Nocoń przedstawił przykład dużego banku uniwersalnego, w którym roczny koszt obsługi gotówki wyniósł 100 mln zł. Czyli w takim banku jak PKO Bank Polski może to być nawet kilkanaście procent więcej. Na rynku europejskim widać odchodzenie od obsługi kasowej w oddziałach banków.

Mariusz Grzegorski stwierdził, że jednak nie można porównywać naszego rynku z innymi, również w placówkach cashless PKO BP są dostępne urządzenia samoobsługowe, z których można pobrać gotówkę. Ten trend będzie się utrzymywał. Obecnie takich placówek banki mają ok 600. Takie placówki będą otwierane, ale w miejscach, w których w pobliżu są standardowe oddziały.

Tomasz Rokita przypomniał, że dla firmy Diebold Nixdorf okres pandemii COVID-19 był trudny i między innymi zerwane zostały łańcuchy dostaw, a wcześniej firma poniosła też duże koszty związane z akwizycją. Wysokie stopy procentowe także nie sprzyjały spłacie zobowiązań. Dlatego DN musiał się zrestrukturyzować, korzystając z ochrony przepisów prawa dotyczącego upadłości w USA. Na początku sierpnia ‘23 wróciła w dobrej kondycji na giełdę, po zakończonym procesie oddłużenia.

Tomasz Rokita za najważniejsze, jeśli chodzi o technologie dot. obsługi gotówki, uznał recykling i jest to związane z ograniczeniem kosztów we wszystkich elementach.

Jak przypomniał Mariusz Grzegorski, w PKO Banku Polskim takich urządzeń jest już ok. 25%. Recykling ma ograniczać koszty i liczbę reklamacji. To jedyne przyszłościowe rozwiązanie, jeśli chodzi o urządzenia samoobsługowe.

W trakcie dyskusji podkreślono również sprawę rosnących kosztów, nad którymi najłatwiej zapanować wewnątrz organizacji. Dlatego banki same chcą realizować usługi obecnie dostarczane im przez firmy CIT.

Ważne jest też bezpieczeństwo i ciągłość działania – nie wszystkie firmy CIT mają zasoby, by to zapewnić. Takie zasoby, jak stwierdził Mariusz Grzegorski, ma na przykład PKO Bank Polski. Działaniami zmniejszającymi koszty jest optymalizacja operacji. Takim jest też zwiększenie pojemności zasobników umieszczanych w bankomatach.

Czy PKO Bank Polski jest przygotowany na wprowadzenie systemu barwienia? – jak stwierdził Mariusz Grzegorski proces decyzyjny na szczeblu uruchomienia projektu został już zakończony i Bank jest w trakcie jego realizacji.

KOG o alternatywnych kanałach dystrybucji gotówki

Panel dyskusyjny II Sesji moderował Mariusz Grzegorski z PKO Banku Polskiego, a uczestnikami byli: Cezary Dyrcz, Operations Director – Poland w Euronet Polska; Jakub Kowal, dyrektor Biura Urządzeń Gotówkowych w Banku Pekao; Wojciech Wesoły, wiceprezes zarządu w CHL Cash Management oraz Tomasz Zientek, dyrektor Centrum Obsługi Kart, Gotówki i Sieci Samoobsługowych w Santander Bank Polska.

Mariusz Grzegorski zapytał o sytuację dotyczącą alternatywnych kanałów dystrybucji gotówki.

Jak stwierdził Tomasz Zientek poszukiwanie alternatywnych kanałów dystrybucji wynika z potrzeb klientów. Chcą załatwić swoje sprawy „tu i teraz”, a nie iść do bankomatu przez kilkanaście minut. Chcą otrzymać szybciej gotówkę.

Jego zdaniem taka możliwość jak cashback nie jest w pełni wykorzystana, choć jest rozpropagowana i są wzrosty, ale nie jest to jednak zoperacjonalizowane. Zwrócił uwagę na sprawę zainteresowania tą usługą zarówno klientów, jak i przedsiębiorców. Oczekuje się też pomocy w optymalizowaniu kosztów związanych z obsługą gotówki. Średnia wypłata cashback jest poniżej 1000 zł i każdy może z niej skorzystać. Sklep ma możliwość, ale nie jest to obowiązek i nie musi wypłacić gotówki.

Jakub Kowal podkreślił, że widać potencjał usługi cashback, jej wykorzystanie rośnie. Zwrócił także uwagę na potrzebę promocji.

Cezary Dyrcz podkreślił, że chętniej wybiera się usługę pobrania gotówki z bankomatu. Wynika to z większej prywatności takiej transakcji. Osoba obsługująca klientów w sklepie również wie kto i jaką kwotę pobiera, co ma znaczenie w mniejszych społecznościach, w których ludzie częściej się znają. Nie można też pobrać większej kwoty jednorazowo, co jest możliwe w bankomacie. Trzeba też kilkakrotnie wykonać jakieś zakupy, żeby pobrać całą potrzebną kwotę.

Wojciech Wesoły zwrócił uwagę na takie rozwiązania jak inteligentny serwis skierowany do klienta handlu detalicznego. Wspomniał o inteligentnych sejfach i depozycie NBP. W przypadku depozytu widziałby tu pewną pomoc ze strony sektora bankowego.

Mariusz Grzegorski przypomniał, że od 2017 roku bankomatów w Polsce ubyło i jest to liczba ok. 2 tys. urządzeń. To więcej niż mają ich obecnie banki takie jak Santander i Pekao.

W odpowiedzi Tomasz Zientek ocenił, że choć ich ubywało, to dwa pierwsze kwartały 2023 roku pokazują, że urządzeń nawet trochę przybyło. Jeżeli obsługa bankomatów będzie tak mało lub zupełnie nierentowna, to zainstalowanych urządzeń będzie ubywało, ale zmiana ta nie będzie dynamiczna. Natomiast na pewno wzrośnie liczba recyklerów.

Jakub Kowal podkreślił, że 25% sieci Banku Pekao zostało zoptymalizowane. Większa jest też liczba recyklerów.

Cezary Dyrcz omówił przejmowanie sieci przez firmę innych sieci banków i związanym z tym aspekcie wizerunkowym banku, co ogranicza możliwy zakres optymalizacji.

Wojciech Wesoły mówił o dużym problemie, jakim jest dla firm CIT brak pracowników. Choć jest dziś lepiej w tym zakresie niż w okresie pandemii, to daleko jeszcze do pokrycia potrzeb firmy. Ograniczanie liczby transportów wynika nie tyle z faktu na przykład malejącej liczby bankomatów, ile z lepszej optymalizacji po stronie firmy. Dzięki rozwiązaniom technologicznym można poprawić rentowność wykonania usług.

Tomasz Zientek, mówiąc o dostępności do gotówki, zgodnie z „Narodową Strategią Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego” przypomniał, że Santander Bank Polska zmienił od lipca ’23 taryfę i klient, korzystając z innej sieci bankomatów, nie płaci jak dotychczas 5 zł – tylko 3 zł.

Jest też dostępny „pakiet bankomatowy”, w którym  bezpłatne jest korzystanie ze wszystkich bankomatów w Polsce i poza granicami naszego kraju przy opłacie 5 zł miesięcznie. Ekspert podkreślił też szybki przyrost wpłat, przy utrzymującej się na stałym poziomie wartości wypłat.

W trakcie dyskusji poruszono również sprawę regulacji, co dodatkowo obciąża rynek. Chodzi o te dotyczące barwienia banknotów, czy też związane z wyposażeniem bankowozów. Padła propozycja przygotowania pewnych rozwiązań na wypadek sytuacji awaryjnych, tak jak to było w przypadku wybuchu wojny. Zwiększono wówczas dopuszczalny limit wartości kwoty jaką mogły przewozić bankowozy.

Czytaj także: Kongres Obsługi Gotówki o rosnącym znaczeniu obrotu gotówkowego