Sankcja kredytu darmowego musi uwzględniać zasadę proporcjonalności

Na koniec trzeciego kwartału 2024 roku w polskich sądach toczyło się blisko 10 tys. spraw dotyczących zastosowania sankcji kredytu darmowego, wynika z danych uzyskanych przez ZBP z 17 banków komercyjnych. W tysiącu przypadków zapadł już prawomocny wyrok, a w ponad 4/5 spraw był on po myśli instytucji finansowych.
– To świadczy o tym, że problem został w dużej mierze wykreowany przez kancelarie, które masowo pozywają banki – zaznaczyła Agnieszka Wachnicka, a potwierdzeniem tych słów jest fakt, iż przeszło 5600 postępowań nie zostało wszczętych z powództwa konsumenta, czy też jego pełnomocnika, tylko na podstawie cesji wierzytelności.
Sankcja kredytu darmowego modelem biznesowym kancelarii
– Konsumenci najczęściej otrzymują wówczas ułamkową część swojego roszczenia, dodatkowo cesje są pełne klauzul niedozwolonych, na co zwracają uwagę sądy, które odrzucają tego rodzaju powództwa – nadmieniła wiceprezes ZBP.
Zwróciła także uwagę na fakt, iż w obliczu coraz powszechniejszego umarzania spraw o nałożenie sankcji kredytu darmowego w oparciu o cesję kancelarie odszkodowawcze zmieniają taktykę – zamiast nabywać wprost roszczenie od kredytobiorcy kreują fikcyjną obecność konsumenta, który składa podpis pod dokumentami.
– W ten sposób wywołuje się wrażenie, że klient dochodzi tego roszczenia, podczas gdy de facto za tym stoi firma – dodała Agnieszka Wachnicka.
Konsekwencją aktywności kancelarii i rozpowszechnianej przez nie propagandy jest tymczasem wzrost spraw reklamacji, wynoszący nawet 30-40% w skali kwartału.
– Około 80% reklamacji nie jest składanych przez klientów, tylko przez cesjonariusza albo pełnomocnika. To kolejny dowód na to, że sankcja kredytu darmowego jest modelem biznesowym w działalności niektórych kancelarii – potwierdziła wiceprezes ZBP.
Czytaj także: Czas na zmianę przepisów o sankcji kredytu darmowego
Nieprawidłowo implementowane przepisy dyrektywy o kredycie konsumenckim
Skąd nagle tak wielkie zainteresowanie wszczynaniem spraw, w których wygrana jest wielce dyskusyjna, a dodatkowo kancelarie narażają się na kary z tytułu nieuczciwych praktyk rynkowych?
– Mamy nieprawidłowo implementowane przepisy dyrektywy o kredycie konsumenckim w zakresie sankcji kredytu darmowego, co przyznają również regulatorzy – odnotowała Agnieszka Wachnicka.
Do takiego wniosku skłania przeprowadzona przez ZBP analiza regulacji, obowiązujących w innych państwach UE, która wykazała, iż tak surowego prawa jak polskie nie ma w żadnej innej jurysdykcji.
Chodzi tu zarówno o niezwykle szeroki katalog obowiązków informacyjnych, których niedopełnienie skutkuje sankcją kredytu darmowego, ale również brak miarkowania kary, czy też konieczności wykazania negatywnego wpływu naruszenia obowiązku informacyjnego na sytuację konsumenta.
To zaś jest wprost niespójne z obowiązującym prawem unijnym.
– Dyrektywa o kredycie konsumenckim wskazuje bardzo jasno, że sankcja ma być skuteczna, ale również proporcjonalna. Także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-42/15 (sprawa Home Credit Slovakia a.s. przeciwko Klárze Bíróovej – przyp. red.) wskazał, że tylko naruszenie przez kredytodawcę obowiązku mającego istotne znaczenie z punktu widzenia dyrektywy o kredycie konsumenckim może być objęte sankcją pozbawienia kredytodawcy prawa do odsetek i opłat pozaodsetkowych – akcentowała wiceprezes ZBP, dodając, iż w swym orzecznictwie TSUE podkreśla konieczność adekwatnego stosowania sankcji w zależności od wagi naruszonego obowiązku.
– Tego w Polsce niestety nie mamy.
Głównym grzechem polskiej sankcji jest nieproporcjonalność. Za każde naruszenie obowiązku informacyjnego wskazanego w ustawie materializuje się sankcja kredytu darmowego, również za takie naruszenie, które zupełnie nie ma wpływu na sytuację konsumenta lub wręcz jest na jego korzyść.
– To całkowite wypaczenie zarówno samej idei ochrony konsumenta, jak i przepisów Dyrektywy, ale zarazem główna przyczyna instrumentalnego wykorzystywania tej regulacji przez kancelarie odszkodowawcze – podkreśla Agnieszka Wachnicka.
Czytaj także: Prezes Związku Przedsiębiorstw Finansowych o sankcji kredytu darmowego
TSUE o sankcji kredytu darmowego
Już niedługo, bo 13 lutego ’25, możemy spodziewać się pierwszej odpowiedzi TSUE na pytanie polskiego sądu odnośnie do stosowania sankcji kredytu darmowego.
Przypadek jest o tyle kuriozalny, że dotyczy sytuacji podania przez kredytodawcę zawyżonego RRSO przy zawarciu umowy, a zatem była to omyłka na korzyść klienta, który poniósł niższy całkowity koszt udzielonego finansowania, niż wynikało to z parametrów, przedstawionych przy zawieraniu umowy.
Obecnie przed TSUE toczy się sześć postępowań zainicjowanych przez polskie sądy, dotyczących m.in. stosowania zasady proporcjonalności, automatyzmu sankcji kredytu darmowego w polskich warunkach czy zakresu wypełnienia obowiązków informacyjnych.
– TSUE już się wypowiadał w tych sprawach w zakresie proporcjonalności, wskazując, że nie każdy naruszenie powinno być objęte sankcją kredytu darmowego. Spodziewamy się, że ta linia zostanie utrzymana – mówiła Agnieszka Wachnicka.
Warto podkreślić, że dwa kolejne pytania prejudycjalne w tej materii zostały wycofane z wokandy TSUE przez sądy krajowe. Kwestia należytego rozstrzygnięcia wątpliwości dotyczących stosowania sankcji kredytu darmowego będzie również przedmiotem podejmowanych prac nad implementacją nowej dyrektywy o kredycie konsumenckim (CCD2).
Co proponuje ZBP?
– Dyskutujemy o tym, jak ukształtować przepis sankcyjny. Celem nie jest jego zniesienie, ale zapewnienie takiego kształtu, który pozwoli zachować proporcjonalność, równocześnie zapobiegając instrumentalnemu wykorzystywaniu tego przepisu – wskazywała wiceprezes ZBP. Propozycje, wysunięte przez bankowców przewidują m.in. sankcję obniżenia kosztów w miejsce kredytu darmowego.
– Chcielibyśmy, żeby ta sankcja była powiązana z rodzajem naruszanych obowiązków; np. w przypadku naruszenia obowiązku dotyczącego kosztów pozaodsetkowych konsument zwracałby kredyt bez kosztów pozaodsetkowych – sugerowała Agnieszka Wachnicka.
Inna propozycja ZBP to ograniczenie zakresu obowiązków objętych sankcją wyłącznie do tych, których niepodanie lub błędne wskazanie ma faktyczne znaczenie z perspektywy praw i interesów konsumentów. Takie rozwiązanie wpisywałoby się w orzecznictwo TSUE w zakresie proporcjonalności.
Bankowcy apelują, by znowelizowane przepisy w tym zakresie przyjąć jak najszybciej, nie czekając na wdrożenie pozostałych wymogów zawartych w CCD 2, tylko tak można bowiem opanować obecne nadużycia i nieprawidłowości ze strony kancelarii odszkodowawczych.
Wiceprezes ZBP nawiązała również do przedstawionych przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów projektu ustawy implementującej CCD 2.
– Budzi nasze zadowolenie propozycja miarkowania odpowiedzialności i doprecyzowania zakresu zastosowania sankcji, czyli wskazania pewnych kategorii naruszeń, które są objęte sankcją, i tych, które objęte nią nie będą. To, co budzi poważne wątpliwości, to propozycja UOKiK, by sankcja kredytu darmowego obejmowała również ocenę zdolności kredytowej.
To bardzo niebezpieczna propozycja, ponieważ ocena zdolności kredytowej ma zawsze charakter ocenny, na podstawie obiektywnych informacji o sytuacji ekonomiczno-finansowej, czy też historii kredytowej, ale również spłaty innych zobowiązań przez konsumenta i własnej oceny ryzyka, kredytodawca podejmuje zawsze decyzje uznaniową – czy tego kredytu udzielić, czy nie.
Możemy sobie wyobrazić sytuację, że konsument, który zaprzestanie spłaty kredytu z różnych przyczyn, będzie mógł wystąpić o sankcję kredytu darmowego, z zarzutem, że ocena zdolności kredytowej nie została przeprowadzona prawidłowo. Jest to bardzo niebezpieczna propozycja, która rodzi bardzo negatywne skutki – przestrzegła wiceprezes ZBP.
Czytaj także: Bankowość i finanse | PRAWO | Sankcja kredytu darmowego – założenia versus rzeczywistość
