Nowoczesny Bank Spółdzielczy | Bankowość Lokalna | Fiesta spowodowana okolicznościowym sukcesem nie potrwa długo

Jak polski sektor banków lokalnych odnalazł się w obliczu zawirowań gospodarczych, z jakimi mamy do czynienia od 2020 r? Czy sytuacja spółdzielców wyróżnia się na tle całej polskiej branży finansowej, a jeśli tak, to w jakich obszarach? Do jakiego stopnia wzrost rentowności sektora po pojawieniu się wyższych stóp procentowych jest zjawiskiem przejściowym, na ile można liczyć na utrwalenie się tego trendu, a jakie są główne zagrożenia?

– Precyzyjna odpowiedź wymagałaby dostępu do danych sprawozdawczych, i to z uwzględnieniem informacji dla poszczególnych banków. Takie informacje są przede wszystkim zgromadzone w Komisji Nadzoru Finansowego i Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Na podstawie znanych mi danych mogę stwierdzić, że od początku pandemii COVID-19 do dziś sytuacja w sektorze banków spółdzielczych zmieniała się znacząco. Początkowe obawy o głęboki kryzys nie znalazły potwierdzenia w praktyce. Niestety, jeżeli chodzi o udział lokalnych instytucji finansowych w sektorze bankowym to tempo przyrostu aktywów w bankach komercyjnych było i jest wyraźnie wyższe niż u spółdzielców. Największa zmiana dokonała się jednak w wyniku finansowym netto. Ten bowiem zwiększył się w bankach lokalnych z ok. 5% do ponad 13%, osiągając ok. 2,6 mld zł (według danych KNF na 30 września 2022 r.), co oznacza historyczny rekord. Co do jego wymiaru wartościowego, spowodował to głównie wzrost stóp procentowych, a odnośnie udziału w sektorze bankowym – spadek wyniku netto w bankach komercyjnych z tytułu ujęcia skutków wakacji kredytowych. Wspaniały wręcz rezultat pozwolił poprawić niemal wszystkie wskaźniki efektywności oraz spełnić wymagania ostrożnościowe, szczególnie z wykorzystaniem reguł działania w strukturach IPS. Nie można jednak pominąć okoliczności że wśród 494 banków spółdzielczych (zgodnie z informacją KNF na Konferencji KZBS 25 listopada 2022 r.) mamy zarówno te, które znacząco przyczyniły się do rekordowego wyniku, jak i te, które świecą światłem odbitym.

Satysfakcja z tego wyniku nie może przesłaniać faktu, iż zwielokrotniony przyrost wyniku z odsetek, w stosunku do lat ubiegłych, wyprzedził nieunikniony wzrost kosztów, a w kolejnych okresach bardzo trudno będzie powtórzyć ten rekord, jak, nie przymierzając, sukces polskiej kadry piłkarskiej na mistrzostwach świata w 1974 czy 1982 r.

Trzeba bowiem uwzględnić, że niemal nie uległ zmianie udział banków lokalnych w zatrudnieniu w sektorze, oscylując ok. 19%, choć liczba etatów zmniejszyła się od czerwca 2021 r. z 27,8 do 27,1 tys. Podobnie jeżeli chodzi o należności od sektora niefinansowego (z 6,0 do 5,8%). Nieco bardziej zmniejszył się udział w depozytach samorządów (z 35 do 33%), w depozytach osób prywatnych (z 9,5 do 9,1%), wreszcie w aktywach (z 7,0 do 6,6%). I choć wskaźniki jakości portfela kredytowego w bankach spółdzielczych są dobre, przy stosunkowo wysokim poziomie wyrezerwowania, to według analizy vintage BIG najmłodsze kredyty psują się szybciej niż starsze. Nakłada się na to niemal zamrożenie aktywności inwestycyjnej, także w segmentach rynku, w których niektóre banki lokalne uzyskały spektakularne osiągnięcia. Za intrygujące uznać można, że część klientów zaciąga kredyty gospodarcze w bankach lokalnych, zaś konsumpcyjne poza sektorem spółdzielczym. Dodać do tego trzeba spadającą lojalność wraz z obniżaniem przeciętnego wieku klientów. A nie sposób pominąć charakterystyki demograficznej, w tym konsekwencji migracji/exodusu ludności z aglomeracji czy miast na tereny do niedawna typowo wiejskie. Przestrzegam, że fiesta spowodowana okolicznościowym sukcesem nie potrwa długo.

Ostatnie lata przyniosły zwiększenie intensywności procesów konsolidacyjnych. Banki coraz częściej łączą się dobrowolnie, a nie po to, by spełnić wymogi nadzorcze. Na ile trendy te wpisują się w ewolucję sektora spółdzielczego w innych państwach, i czy można już dziś wskazać docelowy model, zarówno jeśli chodzi o konsolidację, jak i integrację w ramach zrzeszeń?

– Pytanie jest bardzo złożone i nie na wszystkie elementy znam wiarygodną odpowiedź. Zacznę od tego, że w 1991 r. John Greeneisen, członek misji Banku Światowego ds. Restrukturyzacji Sektora Banków Spółdzielczych w Polsce, doświadczony spółdzielca z COOP Banku w USA, szacował, że w Polsce jest rynek na ok. 350-400 banków lokalnych. Było ich wtedy ok. 1650, a po 30 latach pozostało niecałe 30%, zatem sukcesywnie i nieuchronnie zbliżamy się do wartości szacowanej. Proszę zauważyć, że jeszcze na początku pandemii mieliśmy 523 lokalne instytucje finansowe, a ubyło ich już 29. Nie mam tzw. twardych dowodów, ale na podstawie kontaktów w środowisku przypuszczam, że większość z tych ...