Nauka: Czas na zasadę proporcjonalności

Prof. dr hab. Stanisław Kasiewicz
dr Lech Kurkliński

W Polsce, w odniesieniu do sektora finansowego, dyskusja o zasadzie proporcjonalności z punktu widzenia ekonomicznego, zainicjonowana została na seminarium w ZBP w 2013 r. Asumpt do rozpoczęcia pogłębionych rozważań dał zespół dr. Tadeusza Białka. Zaprezentował on istotę, definicje i jej cechy, głównie z perspektywy nauk prawnych. Następnie ukazał się artykuł w „Miesięczniku Finansowym BANK”1 na temat możliwości wykorzystania zasady proporcjonalności do poprawy procesu regulacyjnego. Powstały kolejne opinie na temat jej respektowania w stosunku do wybranych projektów ustaw i innych regulacji2. W 2014 r. wydana została książka autorstwa S. Kasiewicza, L. Kurklińskiego, Wł. Szpringera3, zawierająca sformalizowaną już metodykę badania respektowania zasady proporcjonalności. Zaprezentowano ten model na różnych forach w instytucjach unijnych (w Komisji Europejskiej, Parlamencie Europejskim, Polskim Przedstawicielstwie przy UE). W 2016 r. powołano w ramach ZBP zespół ds. oceny zasady proporcjonalności w sektorze banków spółdzielczych. Pierwsze wyniki tych prac przekazano do KNF. Obecnie finalizuje się prace nad pogłębionym raportem.

Istota i aktualność zasady proporcjonalności

Powstanie zasady proporcjonalności przypisuje się orzeczeniu europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który w 1956 r. ukształtował ją jako zasadę ogólną prawa wspólnotowego4. W praktyce legislacyjnej, a w szczególności w odniesieniu do sektora finansowego, zasada ta nie wzbudzała większego zainteresowania, ani też nie była przedmiotem szczególnych zainteresowań środowisk naukowych, poza stosunkowo wąskim gronem stricte prawniczym. Wynikało to m.in. z dominacji i powszechnej akceptacji zasady równości, według której podmioty regulowane powinny być traktowane jednakowo (równo). Jednak po wybuchu kryzysu finansowego subprime i konieczności dodatkowego uregulowania, zwłaszcza dużych instytucji (tzw. too big to fail), wzrastać zaczęło, aczkolwiek dość wolno, zainteresowanie i znaczenie zasady proporcjonalności w procesach regulacyjnych.

Istota zasady proporcjonalności sprowadza się do tego, aby nie wprowadzać do porządku prawnego legislacji, które dla podmiotów regulowanych kreują ciężary wyższe od oczekiwanych korzyści, przy danym poziomie ryzyka.

W literaturze na uwagę zasługują trzy ujęcia.

Pierwsze ujęcie jest to tzw. ogólna (prawna) definicja zasady proporcjonalności. Zgodnie z europejskim prawem wymaga ona, aby działania wynikające z regulacji były adekwatne do jej założonych celów5. Ogólna definicja dąży do uzyskania dwóch wyraźnych warunków: z jednej strony chronienie podmiotów regulowanych przed niekorzystnymi działaniami instytucji legislacyjnych, a z drugiej ustalanie klarownych limitów dla ...