Co pokazują badania NBP dot. rynku gotówkowego i preferencji płatniczych Polaków?
Przedstawicielka banku centralnego podkreśliła, iż NBP z pozostałymi uczestnikami obrotu pieniężnego – zarówno profesjonalnymi, jak banki czy firmy CIT, jak i konsumentami – bazuje na czterech filarach: pytamy, słuchamy, działamy i monitorujemy.
– Staramy się pozyskiwać wiedzę, reagować na potrzeby i sprawdzać efekty wdrażanych rozwiązań – wskazała Joanna Kołodziej.
Do takich działań, podjętych w odpowiedzi na zmieniające się realia rynkowe i oczekiwania uczestników obiegu gotówki, należała nowelizację zarządzenia nr 19 Prezesa NBP z roku 2018, która wprowadziła m.in. kryteria jakości obiegowej i wieloorientacyjne sortowanie banknotów. Zmiany te znacząco usprawniły procesy gotówkowe, zostały też ocenione nader pozytywnie przez banki i firmy CIT.
– Dziś nikt nie wyobraża sobie powrotu do wcześniejszych rozwiązań – podkreśliła przedstawicielka banku centralnego.
Czytaj także: KOG 2025: wiceprezes ZBP o znaczeniu gotówki
KOG 2025: co wiemy o preferencjach płatniczych Polaków?
Struktura preferencji płatniczych pozostaje względnie stabilna. W 2025 roku 7% uczestników badania, realizowanego przez NBP było gotowych płacić wyłącznie gotówką. Kolejne 28% respondentów decyduje się w pierwszej kolejności na pieniądz fizyczny, a 61% Polaków woli różne modele bezgotówkowe.
Ci, którzy wybierają gotówkę, najczęściej argumentują swą decyzję brakiem możliwości zapłaty inaczej niż gotówką – na ten czynnik wskazało aż 41% badanych.
Kolejne 34% odpowiedzi akcentowało potrzebę fizycznej obecności obu stron transakcji, a dla 31% respondentów najistotniejsza jest większa kontrola nad pieniędzmi przy płatnościach tradycyjnych.
Uczestnicy badania NBP wskazywali też inne argumenty przemawiające za płatnościami tradycyjnymi, jak choćby bezpieczeństwo i obawa przed oszustwami (27% wskazań) czy możliwość użycia w każdych warunkach, również przy braku zasilania czy zasięgu Internetu (27%).
Dla 19% ankietowanych kluczowa jest z kolei anonimowość przy płaceniu gotówką.
Z kolei w przypadku wyboru płatności bezgotówkowych na znaczeniu zyskały argumenty bezpieczeństwa, na które zwróciło uwagę 48% respondentów, dostępność 24/7 (45% wskazań) i możliwość realizacji transakcji zdalnie (40%).
Odnosząc się do doświadczeń konsumentów z płatnościami fizycznym pieniądzem najwięcej osób preferuje płatności gotówkowe przy niewielkich kwotach, do 10, 20 lub 50 zł. Odmowy przyjęcia gotówki dotyczą głównie transakcji do 100 zł i występują rzadko: aż 80% badanych nie spotkało się z taką sytuacją.
Przedstawicielka NBP przypomniała, iż takie praktyki są nielegalne – od listopada 2021 roku obowiązuje ustawowy nakaz akceptacji gotówki do określonej kwoty. Ta jest aktualizowana rokrocznie i obecnie obejmuje wartość 8300 zł.
Czytaj także: Prawie ¾ Polaków przechowuje zapas gotówki w domu
Zaopatrzenie gospodarstw domowych w gotówkę, ocena jakości banknotów
Jeśli chodzi o zaopatrzenie gospodarstw domowych w gotówkę, to rolę tę pełnią głównie bankomaty: w 2025 r. korzystało z nich 91% respondentów. One też są najlepiej oceniane przez aż 93% respondentów.
Na drugim miejscu znalazły się placówki bankowe (80%). Z usługi cashback oraz Poczty Polskiej korzysta ok. 20–25% badanych.
Największe zadowolenie budzą bankomaty – pozytywnie oceniło je 93% użytkowników.
Badania pokazały także zbieżność oczekiwań społeczeństwa co do nominałów w bankomatach z faktycznymi ustawieniami kaset – dominują banknoty 50 i 100 zł. Warto przypomnieć, iż nowelizacja zarządzenia NBP z 1 stycznia 2025 r. zobowiązuje banki do rotacyjnej obsługi wszystkich nominałów.
Polacy pozytywnie oceniają zarówno jakość polskich znaków pieniężnych, jak i poziom ich zabezpieczenia przed podrabianiem: 85% badanych uważa, że polskie banknoty są dobrze zabezpieczone. 83% respondentów deklaruje znajomość zasad postępowania z fałszywymi banknotami, choć w praktyce część odpowiedzi wskazuje na potrzebę dalszej edukacji.
Jednocześnie 60% oczekuje od NBP komunikacji w tym zakresie. Bank centralny odpowiada na te potrzeby, organizując szkolenia z rozpoznawania autentyczności znaków pieniężnych. W 2024 roku przeszkolono ok. 4 tys. osób z sektora bankowego, firm CIT, policji, administracji i handlu.
Ocena jakości banknotów w obiegu jest wysoka – pozytywnie wypowiada się 70% badanych. Najgorzej oceniane są najniższe nominały (10 i 20 zł), co naturalnie wynika z ich zużycia. W 2023 roku NBP zdecydował się czasowo ograniczyć ich recyrkulację, aby podnieść jakość obiegu.
