Zagranica: Czy zachowają spółdzielczy charakter?

Eugeniusz Gostomski

Banki spółdzielcze we Włoszech, podobnie jak w Niemczech i Austrii, powstawały z inspiracji społecznej nauki Kościoła katolickiego. W założeniu miały umożliwiać – poprzez wspieranie rozwoju rolnictwa i drobnej wytwórczości – przezwyciężanie biedy wśród najniższych warstw społecznych. Prywatni bankierzy, którzy wówczas dominowali na włoskim rynku bankowym, nie byli bowiem zainteresowani świadczeniem usług finansowych niezamożnym mieszkańcom wsi i małych miast. Kredytów biednym gospodarstwom domowym, rolnikom, drobnym kupcom i rzemieślnikom nie udzielały także kasy oszczędnościowe, które we Włoszech istniały już kilkadziesiąt lat, ale współpracowały głównie z instytucjami komunalnymi.

Rozwój banków spółdzielczych

Lukę w obsłudze finansowej ludzi wykluczonych z rynku usług bankowych wypełniły dopiero wiejskie kasy spółdzielcze i działające w miastach banki ludowe. Pierwszy bank ludowy – Banca Popolare di Lodi powstał w 1864 r., a pierwszy bank wiejski – Cassa Rurale di Loreggia został utworzony w 1883 r.

Ekspansji banków spółdzielczych na północy Włoch na przełomie XIX i XX w. sprzyjała postępująca industrializacja i wzrost liczby ludności miejskiej. Jednak na wolniej rozwijającym się południu proces tworzenia spółdzielni kredytowych przebiegał wolniej. Banki ludowe i spółdzielnie kredytowe (dawne kasy wiejskie) rozwijały się równolegle. Zapewne dlatego we Włoszech funkcjonują dwie odmienne spółdzielcze grupy bankowe, które ze sobą nie współpracują, ale i też nie konkurują – działają na różnych obszarach i obsługują odmienne segmenty klientów (patrz rys. 1).

Spółdzielnie kredytowe

Skupmy się zatem wyłącznie na spółdzielniach kredytowych (BCCs), wyjaśniając zarazem, że niektóre z nich funkcjonują pod szyldem cassa rurale (kasa Raiffeisena). We Włoszech jedynie one mają prawo nazywać się bankami spółdzielczymi. Obecnie podstawą prawną ich działalności jest zmodyfikowane w 1993 r. prawo bankowe, które stworzyło przesłanki dla funkcjonowania nowoczesnych banków uniwersalnych. I tak, każdy bank spółdzielczy musi liczyć co najmniej 200 członków. Mogą być nimi osoby fizyczne oraz prawne zamieszkałe, lub mające siedzibę, na terenie działalności danego banku. Członek spółdzielni kredytowej lub kasy wiejskiej może posiadać więcej niż jeden udział, ale łączna wartość wszystkich udziałów jednej osoby nie może przekraczać 50 000 euro. Bez względu na liczbę posiadanych udziałów każdy członek dysponuje na zgromadzeniu przedstawicieli tylko jednym głosem.

Banki spółdzielcze są lokalnymi spółdzielniami kredytowymi, skoncentrowanymi na pozyskiwaniu depozytów, udzielaniu kredytów i realizacji płatności na zlecenie klientów. Pożyczek udzielają nie tylko swoim członkom, ale muszą przestrzegać zasady, że przynajmniej 51% wszystkich transakcji obciążonych ryzykiem bankowym stanowią operacje realizowane z członkami danej spółdzielni kredytowej. Obowiązuje je też wymóg przeznaczenia co najmniej 70% rocznego zysku netto na powiększenie rezerw statutowych, niepodlegających podziałowi wśród członków w formie dywidendy. Ponadto każdego roku muszą one przeznaczyć 3% wypracowanego zysku na zasilenie funduszu rozwoju spółdzielczości.

Włoskie banki spółdzielcze są małymi bankami wiejskimi, podobnymi do banków Raiffeisena w krajach niemieckiego obszaru językowego. Funkcjonują głównie w miejscowościach liczących poniżej 25 tys. mieszkańców (76% wszystkich BCCs), są bardziej aktywne na północy Włoch (56% wszystkich spółdzielni kredytowych) niż w południowej części kraju, co wynika z niższego poziomu rozwoju rolnictwa i rzemiosła na tych terenach i występującej tam dużej aktywności różnego pokroju lichwiarzy. Aż jedna trzecia wszystkich placówek BCCs znajduje się w małych miejscowościach – liczących poniżej 5 tys. mieszkańców. Banki te prowadzą działalność operacyjną w 2718 miastach i wsiach, a w 554 gminach są jedynym działającym tam bankiem, przy czym oferują wszystkie podstawowe produkty bankowe.

Wierne zasadom spółdzielczości

Włoskie spółdzielnie kredytowe od samego początku pozostają wierne tradycyjnym zasadom spółdzielczym. Ich głównym celem jest zapewnienie słabszej ekonomicznie ludności i małym firmom dostępu do oprocentowanego na akceptowalnym poziomie kredytu. Ponadto ich działalność oparta jest na modelu, w którym ...