Solidarna odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Co zrobić, gdy egzekucja przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się bezskuteczna? Czy wierzycielowi przysługują środki prawne, pozwalające na wyegzekwowanie przysługujących mu należności?
Stosownie do treści art. 299 Kodeksu spółek handlowych, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają za jej zobowiązania. Za tym lakonicznym sformułowaniem kryje się w rzeczywistości całkiem istotne i w wielu przypadkach stanowiące „ostatnią deskę ratunku” uprawnienie wierzyciela do dochodzenia na drodze sądowej zasądzonych od spółki z o.o. należności bezpośrednio od członków zarządu.
Skorzystanie z tego uprawnienia wymaga uprzedniego spełnienia kilku warunków. Samo pojęcie „bezskuteczności egzekucji” wskazuje, iż wierzyciel chcący z art. 299 skorzystać będzie musiał dysponować prawomocnym tytułem egzekucyjnym wydanym przeciwko spółce. Dopiero bowiem uprzednie osądzenie pomiędzy stronami zobowiązania spółki wobec wierzyciela umożliwia późniejsze „okazanie się”, że egzekucja przeciwko spółce jest bezskuteczna. Dlatego wierzyciel pozywający członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinien legitymować się co najmniej tytułem egzekucyjnym przeciwko spółce, które musi przybrać postać prawomocnego orzeczenia zasądzającego świadczenie w sprawie wszczętej przeciwko spółce (por. wyrok SN z 26.01.2012r., I PK 78/11).
Kolejny warunek w postaci bezskuteczności egzekucji nie powinien być, zgodnie z dominującymi w orzecznictwie poglądami, traktowany dosłownie. Bezskuteczność egzekucji może bowiem być wykazywana przez wierzyciela spółki kierującego roszczenia przeciwko członkom zarządu zgodnie z ogólnymi zasadami obowiązującymi w procesie cywilnym, a zatem wszelkimi środkami dowodowymi. I tak, jednym z takich środków może być dowód z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy upadłościowej, umożliwiających ustalenie, czy umieszczenie wierzytelności powoda w dalszej kategorii niż uprzywilejowane wierzytelności, w zestawieniu ze środkami przeznaczonymi na zaspokojenie wszystkich wierzytelności, realnie umożliwi pokrycie także jego wierzytelności (tak: wyrok w SA Białymstoku z 4.04.2014r., I ACa 852/13). Tę rolę spełni także postanowienie o bezskutecznym zakończeniu postępowania upadłościowego oraz postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, z uwagi na jego bezskuteczność.
Wykazanie bezskuteczności egzekucji, niezależnie za pomocą jakich środków nastąpi, powoduje powstanie solidarnej odpowiedzialności po stronie członków zarządu. Od odpowiedzialności tej członkowie zarządu mogą się uwolnić, jeżeli wykażą, że we właściwym czasie zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z ich winy bądź że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel nie poniósł szkody. Ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na pozwanych członkach zarządu.
Doktryna oraz orzecznictwo w zasadzie jednogłośnie stoją na stanowisku, iż osobista odpowiedzialność członków zarządu spółki, o której mowa w art. 299 k.s.h. ma charakter odszkodowawczy. Deliktowa odpowiedzialność członków zarządu, oparta na zasadzie winy, stanowi bowiem swego rodzaju sankcję w stosunku do członków zarządu za kierowanie sprawami spółki w sposób prowadzący do bezskuteczności egzekucji wierzytelności przeciwko spółce. Takie ujęcie charakteru odpowiedzialności pozwala jednocześnie na rozstrzygnięcie innych, nie mniej istotnych zagadnień, w szczególności przesądza kwestię przedawnienia roszczeń. Co za tym idzie, roszczenie wierzyciela oparte na treści art. 299 k.s.h. zgodnie z ogólnymi regułami wyrażonymi w kodeksie cywilnym ulegnie przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie do jej naprawienia, jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
W przypadku roszczenia wywodzonego z art. 299 k.s.h. przedawnienie rozpoczyna swój bieg od dnia bezskuteczności egzekucji wierzytelności objętej tytułem egzekucyjnym wystawionym przeciwko spółce, z reguły bowiem już w chwili, gdy egzekucja tej wierzytelności okazuje się bezskuteczna, wierzyciele spółki dowiadują się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Przed dniem bezskuteczności egzekucji tej wierzytelności bieg przedawnienia roszczenia wobec członków zarządu nie może się rozpocząć, ponieważ dopiero w tym dniu powstają przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 299 k.s.h. (por. Uchwała SN z 7.11.2008r. III CZP 72/08).
Określenie odszkodowawczego charakteru odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki determinuje także zakres tej odpowiedzialności, powodując tym samym, że wierzyciele mogą w procesie przeciwko członkom zarządu dochodzić nie tylko należności głównej zasądzonej od spółki prawomocnym orzeczeniem. Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 k.s.h. obejmuje bowiem także zasądzone w wyroku koszty procesu, koszty postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji i odsetki ustawowe od należności głównej (por. Uchwała SN z 7.12.2006r. III CZP 118/06).
apl. adw. Weronika Hołowczyc
Kancelaria M. Krzyżowskiej
