„Przyłączyć wieś do Polski” – teoretycy i praktycy o instrumentach rozwoju lokalnego i finansowaniu obszarów wiejskich

Współorganizatorami wydarzenia byli: Stowarzyszenie „TAK! Samorządy dla Polski” oraz Związek Gmin Wiejskich RP.

Patronat honorowy nad obradami objęli: Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej prof. Tomasz Grodzki oraz Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu w Białymstoku prof. Robert W. Ciborowski.

Otwierający konferencję prezydent Białegostoku dr hab. Tadeusz Truskolaski, Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu w Białymstoku prof. dr hab. Robertem Ciborowskim oraz prof. dr hab. Marzanną Poniatowicz, Dziekan Wydziału Ekonomii i Finansów zgodnie podkreślali potrzebę harmonijnego rozwoju obszarów wiejskich w kontekście rozwoju gospodarki zarówno Polski, jak i Unii Europejskiej.

Siła samorządowców wynika z poparcia mieszkańców i ze wzajemnej solidarności.

Prof. Marzanna Poniatowicz wyraziła zadowolenie, że konferencja odbywa się właśnie na Uniwersytecie w Białymstoku.

Prof. Tadeusz Truskolaski przypomniał, że termin „obszary wiejskie” ma szerszy wymiar, niż tylko rolniczy ‒ przedmiotem obrad jest nie tyle rozwój obszarów wiejskich, co obszarów położonych między miastami.

Czytaj także: Obligacje samorządowe, czy to będzie hit inwestycyjny w 2021 roku?

Dać więcej pieniędzy samorządom

Konferencja została podzielona na dwie sesje plenarne. W pierwszej głos zabierali teoretycy, naukowcy badający problematykę samorządności terytorialnej, gospodarki obszarów wiejskich i możliwości jej finansowania. Druga część została poświęcona praktykom samorządowym – dyskutowali burmistrzowie i wójtowie.

Obrady otworzył prof. dr hab. Jerzy Wilkin referatem Koncepcja sprawiedliwości terytorialnej i możliwość jej wykorzystania w polityce rozwoju obszarów wiejskich, w którym przede wszystkim zdefiniował pojęcie sprawiedliwości, łącząc je wyraźnie z takimi pojęciami etycznymi i filozoficznymi jak Dobro, Piękno i Prawda.

Prof. Wilkin zaproponował hasło: „Przyłączyć wieś do Polski”

Bez sprawiedliwości niemożliwe jest dobre funkcjonowanie państwa; bez ram społecznych nie ma sprawiedliwości. Sprawiedliwość – jego zdaniem – sprzyja efektywności. W dalszej części wypowiedzi zdefiniował również termin sprawiedliwości terytorialnej:

– Ważnym czynnikiem sprawiedliwości jest położenie na określonym terytorium. To, gdzie się mieszka, ma znaczenie; ma znaczenie to, gdzie ludzie żyją. (…) Ludzie mają prawo mieszkać i realizować się tam, gdzie chcą, nawet jeśli są to obszary schyłkowe pod względem rozwoju.

Z tej przyczyny wielkie znaczenie dla Polski ma rozwój obszarów wiejskich. Prof. Wilkin zaproponował hasło: „Przyłączyć wieś do Polski„. Powołując się na kontekst polityczny (fundusze unijne, określone przez niego jako „błogosławieństwo”, zmniejszanie roli samorządów przez obecną władzę czy podział „z klucza politycznego” środków Funduszu Rozwoju Inwestycji Lokalnych), mówił dalej:

„Jestem wielkim zwolennikiem tego, żeby w rozwoju obszarów wiejskich dać więcej pieniędzy samorządom, bo to one będą wiedziały, jak je wydać, to one są najbliżej ludzi”.

Naukowcy o samorządności terytorialnej, gospodarce obszarów wiejskich i możliwościach jej finansowania

Z tą tezą zgodziła się dr hab. Renata Przygodzka, prof. UwB, która w swoim wystąpieniu Źródła finansowania rozwoju gmin wiejskich wskazała też na różne możliwości finansowania obszarów wiejskich, w tym pochodzące ze źródeł UE.

Zaznaczyła, że podatek rolny nie pełni funkcji stymulującej, dlatego tak wielkie znaczenie dla rozwoju gmin wiejskich muszą mieć subwencje pochodzące z innych źródeł, na przykład udział w PIT i CIT.

Decydującą rolę mogą odegrać dobre kontakty na linii samorząd-przedsiębiorcy oraz właściwie skonstruowane prawo lokalne

Z kolei dr hab. inż. Renata Marks-Bielska, prof. UWM opowiedziała o Roli władz lokalnych w kreowaniu warunków do rozwoju przedsiębiorczości na przykładzie gmin wiejskich w Polsce na podstawie badań wykonanych podczas realizacji grantu naukowego.

Podkreśliła, że włodarzom gmin, również wiejskich, bardzo zależy na rozwoju przedsiębiorczości lokalnej, która stanowi ważne źródło dochodów gmin. Decydującą rolę mogą odegrać dobre kontakty na linii samorząd-przedsiębiorcy oraz właściwie skonstruowane prawo lokalne.

Aż 93% powierzchni Polski to obszary wiejskie

W dyskusji wziął udział prof. dr hab. Wojciech Misiąg, który zwrócił uwagę, że tak naprawdę nie można mówić o podziałach na linii gmina miejska/wiejska, ale raczej między obszarami rolniczymi i nierolniczymi.

Aż 93% powierzchni Polski to obszary wiejskie. Często gminy wiejskie, nierozwijające się rolniczo, są bogatsze i rozwijają się dynamiczniej, niż obszary miejskie.

Czytaj także: Forum Bankowo-Samorządowe 2020, finanse samorządów w czasie pandemii

Burmistrzowie i wójtowie o praktyce samorządowej

Drugą sesję plenarną moderował dr Jacek Karnowski – prezydent Sopotu. Podkreślił on, że w sesji będą uczestniczyli praktycy, wójtowie i burmistrzowie gmin wiejskich, rozumiejący najlepiej problemy rozwoju obszarów wiejskich. Bo, jak dodał: „Jesteśmy tyle warci, na ile mamy poparcie naszych mieszkańców”.

Mirosław Lech, wójt gminy Korycin, przypomniał, że gminy wiejskie borykają się z różnorodnymi problemami również dlatego, że:

– Dotychczas za lokomotywy rozwojowe uznawano metropolie i miasta. Tego typu działania spowodowały, że obszary wiejskie są niedoinwestowane. Aż 15% gmin wiejskich nie ma dostępu do sieci wodociągowej. Wyzwania są zatem ogromne, a brak instrumentu, który ma je rozwiązywać.

Wójt Korycina przypomniał przygotowany przez Stowarzyszenie Samorządy dla Polski postulat powołania specjalnego Funduszu Rozwoju Wsi, wskazując na potencjalne źródła jego finansowania: poprzez niezwracanie do skarbu państwa 23% podatku VAT z wydatków majątkowych i od inwestycji; w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powinny być powoływane specjalne programy mogące wzmocnić dochody gmin; z budżetu unijnego, programów regionalnych, w tym również funduszu odbudowy należy zabezpieczyć co najmniej 40% dla gmin wiejskich. 

Wójt Korycina przypomniał przygotowany przez Stowarzyszenie Samorządy dla Polski postulat powołania specjalnego Funduszu Rozwoju Wsi

Uzyskane w ten sposób środki należałoby dzielić tak, by każda gmina mogła otrzymać rocznie średnio 1 mln zł, zaś większe środki – na podstawie dodatkowych kryteriów: dochodowych, ludnościowych itd.

Artur Kozioł, burmistrz Wieliczki, wygłosił referat Wzrost udziału samorządów w podatku dochodowym od osób fizycznych i jego wpływ na rozwój obszarów wiejskich.

Podkreślił znaczenie podatku PIT dla wszystkich gmin: obecnie z każdej złotówki pozostaje w gminie 39 gr. Projekt ustawy zwiększający tę kwotę do 43,93 gr zaakceptowany przez Senat, obecnie jest procedowany przez Sejm.

Krzysztof Iwaniuk, wójt gminy Terespol (Specjalny Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich szansą na odpowiedzialny rozwój Polski), podkreślił, że każda gmina jest inna, każda ma swoje specyficzne potrzeby, ale żadna nie może oprzeć się dziś na podatku rolnym, który jest w obecnych czasach anachronizmem.

Żadna gmina nie może oprzeć się dziś na podatku rolnym, który jest w obecnych czasach anachronizmem.

Dorota Zmarzlak, wójt gminy Izabelin w wystąpieniu Wsie niewiejskie – rola państwa w równym dostępie do usług publicznych, podkreśliła rolę współpracy państwa i samorządu w zapewnieniu dostępu do wysokiej jakości usług publicznych wszystkim obywatelom Polski, niezależnie od miejsca zamieszkania. 

Wójt skupiła się na społecznej i kulturotwórczej roli szkół wiejskich, tak istotnych w procesie budowania społeczeństwa obywatelskiego i „zlepiania” społeczności lokalnej oraz kluczowej roli państwa w finansowaniu edukacji na wsiach i zmianie prawa aby to finansowanie wykorzystać jak najefektywniej.

Podczas zamknięcia sesji „praktyków” dr Karnowski podkreślił, że siła samorządowców wynika z poparcia mieszkańców i ze wzajemnej solidarności.

Samorządy jednak, chcąc stanowić znaczącą siłę w dyskursie społecznym, „muszą mówić wspólnym głosem wszędzie tam, gdzie jest to możliwe”.

Czytaj także: Zamach na lokalne budżety ‒ czy mieszkańcy stracą swoje pieniądze?