Obrót gotówkowy – nowe regulacje i rozwiązania
Fot. CPBiI / M. Stokłosa
Otwierając seminarium, Andrzej Wolski – wiceprezes Centrum Prawa Bankowego i Informacji – stwierdził, że pierwsze z planowanych zmian w obrocie gotówkowym wejdą w życie już od 1 lipca tego roku. Wynika to z realizacji przepisów zawartych w Zarządzeniu nr 19/2016 Prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie sposobu i trybu przeliczania, sortowania, pakowania i oznaczania opakowań banknotów i monet oraz wykonywania czynności związanych z zaopatrywaniem banków w te znaki.
Sesja 1 – najważniejsze zmiany
W trakcie pierwszej sesji, przedstawiciele kierownictwa Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego przedstawili najważniejsze zmiany wchodzące w życie w tym roku i planowane w kolejnych latach. Rynek obrotu gotówki w Polsce omówiła Barbara Jaroszek, dyrektor departamentu. Obrót gotówki wynosi obecnie 198,693 mld zł i cały czas rośnie. W ciągu ostatnich sześciu lat nastąpiło jego podwojenie. Od minionego roku obserwuje się jednak lekkie wyhamowanie dynamiki tego wzrostu. Na koniec 2017 r. wzrost obiegu gotówki wyniósł 5,9% r./r. W obiegu jest obecnie 1,967 mld banknotów, z których aż 82% to te o nominale 100 zł. Rynek obrotu gotówką pełni w naszym kraju również rolę tezauryzacyjną. Obserwuje się znaczny przyrost zainteresowania banknotami o dużych nominałach. Jeśli chodzi o niedawno wprowadzone banknoty o nominale 500 zł, to jest ich na rynku około 9 mln.
Proces obsługi gotówki w większości odbywa się bezpośrednio w bankach. Udział NBP zarówno w pobieraniu, jak i odprowadzaniu banknotów cały czas spada. Każdy banknot wraca do banku centralnego średnio co 358 dni, czyli następuje optymalizacja obiegu gotówki na rynku. Oznacza to, że musi on zastosować inne narzędzia, żeby spełnić swoją ustawową funkcję – zapewnić bezpieczeństwo obrotu gotówkowego. Zapewnienie odpowiedniej jakości banknotów gwarantują stosowne funkcje kontrolne. A ponieważ procedowaniem gotówki zajmują się banki, konieczne staje się wprowadzenie zmian do procesów jej obsługi. Barbara Jaroszek podkreśliła, że problemem tak dla NBP, jak i banków jest obsługa monet (na rynku jest ich 16,7 mld, w tym bardzo dużo o nominałach 1, 2 i 5 gr). Stopa utraty monet, zwłaszcza tych o najniższych nominałach, wynosi 70%. Dyrektor Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP przypomniała też, że konsultacje dotyczące nowych regulacji rozpoczęły się już w roku 2014.
Planowane zmiany w krajowym obrocie gotówkowym i ich harmonogram na najbliższe trzy lata przedstawiła dr Joanna Kołodziej, zastępca dyrektora tegoż departamentu. Omówiła wprowadzane obecnie kryteria jakości obiegowej, testy urządzeń i sprawozdawczość wymaganą od banków oraz odniosła się do planowanych zmian. Obecnie opiniowany jest projekt, w którym rozważane są rozwiązania związane z wieloorientacyjnym sortowaniem, jednym strumieniem banknotów i monet oraz standardy i kody kreskowe na opakowaniach. Trwają także prace dotyczące wdrożenia standardowej zawartości używanych obecnie opakowań na banknoty, a w przyszłości – od 2021 r. – wprowadzenia nowego rodzaju opakowania do transportu gotówki. Joanna Kołodziej zaznaczyła, że bank centralny będzie dążyć do ograniczania przeliczania ręcznego. Od lipca tego roku do NBP będzie odprowadzany jeden strumień banknotów i jeden strumień monet. Obecnie osobno są pakowane banknoty obiegowe, nieobiegowe i dodatkowo jest strumień banknotów nienadających się do sortowania maszynowego. Pozostanie jednak obowiązek wydzielania banknotów nienadających się do sortowania maszynowego. Zastępca dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP poinformowała, że część urządzeń stosowanych do sortowania przeszła już testy z wynikiem pozytywnym. Sugerowała, by banki zwracały się do dostawców wykorzystywanych przez nie urządzeń, żeby je przetestowały – z czynnym udziałem NBP przy tych czynnościach.
W kolejnym wystąpieniu naczelnik Anna Kmita przedstawiła zasady składania kwartalnej informacji sprawozdawczej. Sprawozdawczość podzielono na dwa etapy. W pierwszym należy ujmować znaki pieniężne wprowadzane do obrotu, przeliczane i sortowane pod kątem ich autentyczności przez urządzenia w sortowniach banku lub firmy CIT. Natomiast w drugim, od lipca 2019 r., należy również ujmować znaki pieniężne procesowane w kasach banku. Anna Kmita omówiła szczegółowo, jak należy wypełniać sprawozdania i dodała, że obecnie trwają wewnętrzne testy ich wypełniania. Z kolei o zasadach realizacji testów urządzeń z udziałem NBP mówiła Alicja Dukaczewska, ekspert, a o procedurach związanych z testami Grzegorz Biernat, naczelnik w Departamencie Emisyjno-Skarbcowym NBP. Na stronie banku centralnego będą umieszczone informacje o urządzeniach, które już przeszły testy. W pierwszej kolejności mają zostać przetestowane te obsługiwane przez klientów, takie jak sortery i recyklery, a na końcu urządzenia, które weryfikują jedynie autentyczność. Okres ważności testu urządzenia to jeden rok, przy czym wykonane do 31 grudnia 2018 r. będą ważne do 31 grudnia 2019 r. Przygotowane przez NBP testowe zestawy banknotów są bezpłatne, ale nie dotyczy to kosztów związanych z dostarczeniem urządzenia do badania. Tę część zakończyła sesja pytań i odpowiedzi, którą poprowadził Tomasz Zientek, dyrektor Centrum Obsługi Kart, Gotówki i Sieci Samoobsługowych Banku Zachodniego WBK. Wzięli w niej udział Barbara Jaroszek, dr Joanna Kołodziej, Anna Kmita, Alicja Dukaczewska oraz Grzegorz Biernat. Pytano np., czy małe banki muszą kupować kosztowne przetestowane urządzenia, jeśli już korzystają z takich, które gwarantują jakość i autentyczność banknotów i monet. W odpowiedzi przedstawiciel NBP podkreślił, że nie jest potrzebny zakup urządzeń, wystarczy przekazać je do banku centralnego, aby ten je przetestował. Testy mają zabezpieczyć banki i wszystkich uczestników obrotu gotówkowego.
Sesję 1 zakończyła sesja pytań i odpowiedzi. Od lewej: Tomasz Zientek – dyrektor Centrum Obsługi Kart, Gotówki i Sieci Samoobsługowych Banku Zachodniego WBK, Barbara Jaroszek – dyrektor Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego, dr Joanna Kołodziej – zastępca dyrektora, Anna Kmita – naczelnik, Alicja Dukaczewska – ekspert oraz Grzegorz Biernat – naczelnik. Fot. CPBiI / M. Stokłosa
Sesja 2 – praktyczne aspekty wdrażania nowych regulacji
Podczas kolejnej sesji omówiono praktyczne aspekty wdrażania nowych regulacji w procesie przetwarzaniu wartości pieniężnych w oddziałach, sortowniach, bankomatach i wpłatomatach. Przedstawiciele banków zrzeszających (BPS i SGB-Banku) przedstawili informację o stanie prac związanych z wdrażaniem Zarządzenia nr 19/2016 Prezesa NBP. Leszek Ceglarek, kierownik Biura Operacji Gotówkowych w Departamencie Skarbu w SGB-Banku, zwrócił uwagę, że SGB nie może np. wykonać za zrzeszone instytucje obowiązku sprawozdawczego, ponieważ obsługa gotówkowa jest niezależnym elementem gospodarki własnej każdego banku spółdzielczego. Natomiast zrzeszenie przesyła cyklicznie materiały informacyjne dotyczące Zarządzenia nr 19/2016 Prezesa NBP. Trwają testy aktualizacji aplikacji dla banków spółdzielczych służącej do przesyłania wszystkich rodzajów sprawozdań do banku centralnego. Banki spółdzielcze nie poniosą kosztów związanych z wdrożeniem tej aktualizacji.
Łukasz Zieliński, naczelnik Wydziału Operacji Dokumentowych i Zarządzania Gotówką w Banku Polskiej Spółdzielczości, podkreślił że większość banków spółdzielczych zrzeszonych w BPS współpracuje w zakresie odprowadzania z bankiem zrzeszającym. Do ich dyspozycji są centra gotówkowe, rozmieszczone w 30 skarbcach, część z nich to skarbce zbiorcze, inne zaś to skarbce pomocnicze. Skarbce zbiorcze współpracują bezpośrednio z NBP. Łukasz Zieliński zwrócił uwagę, że w przypadku gdy banki spółdzielcze współpracują ze sobą bezpośrednio, warto żeby ten, który procesuje gotówkę dla drugiego podmiotu był zaopatrzony w urządzenia weryfikujące jakość obiegową gotówki. Bank BPS zostanie wyposażony w urządzenia weryfikujące jakość obiegową i autentyczność banknotów zgodnie z wymogami. Również system obsługujący sprawozdania w zrzeszeniu BPS jest aktualizowany. Prace zlecono firmie zewnętrznej. Mówiono też o sytuacji firm CIT na zmieniającym się rynku usług logistyki wartości pieniężnych i o optymalizowaniu kosztów dostosowania do nowych wymagań, jak również o korzyściach wynikających z wdrożenia nowych przepisów.
W kolejnym wystąpieniu Michał Pęsiek, dyrektor operacyjny, prokurent w firmie KCM i przedstawiciel POFOG, mówił m.in. o tym, że firma CIT musi mieć własny system informatyczny do zarządzania gotówką i transportem oraz możliwość integracji tych systemów z systemami banków. Banki po przekazaniu całego obrotu gotówkowego do skarbców i sortowni firm CIT nie muszą już skupiać się na aspektach prawnych i ubezpieczeniowych. Jak podał, firma jest przygotowana do generowania danych na potrzeby raportowania do NBP (są one przekazywane do banku). Krzysztof Kołodziejczyk, prezes firmy Talemax, zwrócił uwagę, że ręczne sortowanie jakościowe banknotów zgodnie z wchodzącymi przepisami wydłuży cały proces. Można tego uniknąć, stosując odpowiednie urządzenia. Polecał kasjerskie automaty recyklingowe. Wspomniał też o urządzeniach ze wspomaganą samoobsługą lub samoobsługowych. Nowością jest lokalizacja urządzeń bezpośrednio u dużych klientów komercyjnych banków.
O katalogu korzyści z wdrożenia Rozporządzenia 19/2016 w banku spółdzielczym mówił Andrzej Kawiński, Country Manager w firmie Giesecke+Devirent Currency Technology. Lepsza jakość banknotów znajdujących się w obiegu ma wpływ na mniejszą awaryjność bankomatów, wpłatomatów i automatów kasjerskich. Zmienia się podejście do placówki bankowej. Obsługa kasowa za ladą oddzieloną szybą pancerną odchodzi do lamusa. Pracownik oddziału banku powinien coraz częściej być konsultantem i sprzedawcą. Dlatego gotówkę trzeba dziś obsługiwać w sposób nowoczesny, zaś zliczanie i rozpoznawanie banknotów pozostawić sorterom. Tomasz Rokita, Area Head/Line of Business Systems PL/UA w firmie Diebold Nixdorf, mówił o dostosowaniu samych urządzeń, ale również obsługujących je aplikacji do obowiązujących i nowych wymagań.
Konferencję podsumował panel dyskusyjny moderowany przez Macieja Małka – redaktora naczelnego miesięcznika „Nowoczesny Bank Spółdzielczy”.
