NIK ocenia: RPP niezasadnie bagatelizowała inflację, co negatywnie wpłynęło na stabilność cen
„Rada Polityki Pieniężnej jako główną przyczynę inflacji wskazywała zewnętrzne negatywne czynniki podażowe o charakterze przejściowym. Tymczasem kształtowanie się inflacji bazowej powyżej górnej granicy odchyleń od celu inflacyjnego wskazuje, że o podwyższonej inflacji decydowały także czynniki, na które Narodowy Bank Polski mógł oddziaływać instrumentami polityki pieniężnej. Średnioroczna inflacja bazowa w Polsce była w 2021 roku najwyższa w całej Unii Europejskiej” – dodano.
Czytaj także: Prezes NBP: podwyżki stóp procentowych kalibrujemy tak, by ograniczać skutki gospodarcze i społeczne >>>
Według NIK, wysoka nadpłynność sektora bankowego, wygenerowana skupem aktywów dłużnych przez Narodowy Bank Polski, doprowadziła do ograniczonego zainteresowania banków posiadających nadmiar środków podnoszeniem stóp depozytów. W efekcie, zdaniem NIK, lokaty bankowe nie pozwalały na ochronę realnej wartości oszczędności ludności, zwiększając koszty społeczne i gospodarcze rosnącej inflacji.
NBP w 2021 r. zrealizował operacyjny cel polityki pieniężnej
„Wprawdzie Zarząd Narodowego Banku Polskiego w 2021 roku zrealizował operacyjny cel polityki pieniężnej i utrzymał krótkoterminowe stopy procentowe na rynku międzybankowym w pobliżu stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, jednak w sytuacji, gdy stopa ta została ustalona na poziomie niezapewniającym stabilności cen, realizacja celu operacyjnego nie przełożyła się na osiągnięcie celu inflacyjnego” – dodano.
Określenie średniookresowego celu inflacyjnego
Zdaniem NIK elastyczne określenie średniookresowego celu inflacyjnego NBP w Założeniach polityki pieniężnej na 2021 r., w sytuacji niezdefiniowania długości tego okresu, powodowało obniżenie znaczenia realizacji celu inflacyjnego w okresie bieżącym – oceniła NIK w analizie wykonania założeń polityki pieniężnej w 2021 r.
„W okresie przygotowania projektu Założeń Narodowy Bank Polski prognozował średnioroczną inflację w 2021 r. w wysokości 1,5 proc. Rada Polityki Pieniężnej postanowiła o kontynuacji polityki pieniężnej, nakierowanej na osiąganie średniookresowego celu inflacyjnego na poziomie 2,5 proc. z symetrycznym przedziałem odchyleń o szerokości ± 1 punktu procentowego. Służyć to miało stabilizowaniu oczekiwań inflacyjnych oraz zapewnieniu w perspektywie średniookresowej zrównoważonego wzrostu gospodarczego i stabilności sektora finansowego” – rozpoczyna analizę NIK.
„Rada Polityki Pieniężnej nie zdefiniowała pojęcia średniego okresu, do którego odniosła cel inflacyjny, uznając, że jest to niepożądane. Długość opóźnień, jakie występują od podjęcia decyzji dotyczącej stóp procentowych do zaobserwowania jej najsilniejszego wpływu na wielkości realne (między innymi produkcję i zatrudnienie) oraz inflację, wynosi kilka kwartałów i może zmieniać się w czasie. Ponadto występowanie nieprzewidywalnych wstrząsów makroekonomicznych skutkuje znaczną niepewnością dotyczącą prognoz wskaźników gospodarczych, w tym inflacji. Stąd oczekiwany horyzont osiągnięcia celu inflacyjnego jest niepewny ex ante” – dodano.
Jak referuje Izba, Rada Polityki Pieniężnej przyjęła, że możliwe jest odchylanie się inflacji od celu w wyniku oddziaływania szoków na gospodarkę i podkreśliła także w Założeniach szczególną wagę elastycznej reakcji polityki pieniężnej na szoki, jak i elastycznego określenia oczekiwanego tempa powrotu inflacji do celu, w zależności od przyczyn tych szoków, oraz oceny trwałości ich skutków, w tym wpływu na procesy inflacyjne.
„Szybkie sprowadzenie inflacji do celu wymagałoby częstych i znacznych zmian parametrów polityki pieniężnej, co mogłoby wiązać się z istotnymi kosztami dla stabilności makroekonomicznej lub finansowej. Za takim rozumieniem celu inflacyjnego opowiedziała się większość członków Rady Polityki Pieniężnej, głosując za przyjęciem Założeń. Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, tak elastyczne określenie celu inflacyjnego, w sytuacji niezdefiniowania w Założeniach długości średniego okresu, którego dotyczył cel inflacyjny Narodowego Banku Polskiego, powodowało obniżenie znaczenia realizacji celu inflacyjnego w okresie bieżącym” – ocenia NIK.
Średnioroczna inflacja w 2021 r. wyniosła 5,1 proc., a wskaźnik CPI wykazywał tendencję rosnącą w ujęciu rdr na przestrzeni 10 miesięcy tego roku.
NIK wnioskowała o analizę polityki informacyjnej NBP
W związku z nieprawidłowościami stwierdzonymi w NBP w czasie kontroli, NIK wnioskowała o przeprowadzenie analizy polityki informacyjnej NBP pod kątem: podniesienia jej efektywności w realizacji podstawowego celu, przejrzystości oraz wiarygodności w relacjach z otoczeniem – podała NIK w analizie wykonania założeń polityki pieniężnej w 2021 r.
„W związku z nieprawidłowościami stwierdzonymi w czasie kontroli przeprowadzonej w Narodowym Banku Polskim, Najwyższa Izba Kontroli wnioskowała o przeprowadzenie analizy polityki informacyjnej Narodowego Banku Polskiego pod kątem podniesienia jej efektywności w realizacji podstawowego celu oraz pod kątem przejrzystości i wiarygodności w relacjach z otoczeniem” – podała Najwyższa Izba Kontroli.
NIK: podwyżka stopy rezerwy obowiązkowej przed podwyżką stóp procentowych w 2021 r. mogłaby umocnić PLN
Podwyższenie stopy rezerwy obowiązkowej przed, a nie równolegle, z pierwszą podwyżką stóp procentowych NBP w październiku 2021 r., mogłoby sprzyjać umocnieniu złotego, co w efekcie szybciej oddziaływałoby w kierunku obniżenia inflacji – oceniła NIK.
„Rada Polityki Pieniężnej nie przyjęła wniosków o podwyższenie stopy rezerwy obowiązkowej do 3,5 proc. składanych trzykrotnie – w kwietniu, maju i lipcu 2021 r. Podwyższenie stopy rezerwy obowiązkowej odczytywane jest zazwyczaj jako sygnał zacieśniania polityki pieniężnej. Działanie w tym zakresie przed pierwszą podwyżką stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego w październiku 2021 r. mogłoby sprzyjać umocnieniu złotego, a w konsekwencji obniżeniu cen importu zaopatrzeniowego, między innymi w surowce, co w efekcie oddziaływałoby wcześniej w kierunku obniżenia inflacji” – ocenia Najwyższa Izba Kontroli.
„W ocenie Najwyższej Izby Kontroli, ustalenie stopy rezerwy obowiązkowej na wyższym poziomie niż 2 proc. (do takiego poziomu stopa rezerwy wzrosła w październiku 2021 r. – przyp. red.), a jednocześnie powrót do poziomu stopy rezerwy sprzed epidemii (3,5 proc. – przyp. red.), powodowałby ograniczenie wysokiej nadpłynności w sektorze bankowym. Nadpłynność ta powstała w efekcie skupu obligacji skarbowych i obligacji gwarantowanych przez Skarb Państwa w ramach operacji outright buy” – podał NIK.
Jednocześnie Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie działania Narodowego Banku Polskiego w zakresie weryfikacji prawidłowości naliczenia i utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Rada Polityki Pieniężnej podwyższyła 6 października 2021 r., z mocą od dnia 30 listopada 2021 r., podstawową stopę rezerwy obowiązkowej do 2 proc. Podwyżka stopy rezerwy miała miejsce równolegle z pierwszą od wybuchu pandemii podwyżką stóp procentowych NBP.
W lutym 2022 r. stopa rezerwy wzrosła do 3,5 proc., osiągając poziom sprzed pandemii koronawirusa, i pozostaje na tym poziomie do chwili obecnej. Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej ustalone jest na poziomie stopy referencyjnej.
NIK: zarząd NBP nie powinien skupować obligacji po rozpoczęciu podwyżek stóp
Zarząd NBP nie powinien przeprowadzić dwóch operacji skupu obligacji w październiku i listopadzie 2021 r., które miały miejsce już po rozpoczęciu podwyżek stóp proc. przez RPP – podała Najwyższa Izba Kontroli w analizie wykonania założeń polityki pieniężnej w 2021 r.
„Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę, że przetargi outright buy dokonane w dniach 13 października i 17 listopada 2021 r., tj. po podwyżce stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej dokonanej 6 października 2021 r., pomimo stosunkowo niedużej skali (944,5 mln zł w październiku i listopadzie 2021 r. wobec 35.941,4 mln zł w okresie styczeń-wrzesień 2021 r.), oddziaływały w kierunku przeciwnym do prowadzonej wówczas polityki pieniężnej i były tym samym z nią niespójne” – pisze NIK.
Izba wyjaśnia, że Rada Polityki Pieniężnej, poprzez podwyżkę krótkoterminowych stóp procentowych w październiku 2021 r., rozpoczęła proces zaostrzania polityki pieniężnej. Skup przez bank centralny papierów wartościowych w ramach strukturalnych operacji outright buy (SOOR) wpływa natomiast na obniżenie długoterminowych stóp procentowych.
„We wcześniejszych wypowiedziach publicznych zarówno Prezes Narodowego Banku Polskiego, jak również inni pracownicy banku centralnego, wskazywali, że prowadzenie skupu papierów wartościowych w warunkach zacieśniania polityki pieniężnej poprzez podwyżki stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego byłoby działaniem niespójnym i niewiarygodnym” – zauważa NIK.
„Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, w okresie podwyższonej inflacji oraz dążenia Rady Polityki Pieniężnej do realizacji podstawowego celu Narodowego Banku Polskiego poprzez cykl podwyżek stóp procentowych rozpoczęty w październiku 2021 r., Zarząd Narodowego Banku Polskiego nie powinien prowadzić operacji niespójnych z kierunkiem polityki pieniężnej i osłabiających jej efektywność, zwłaszcza że potencjalny ich wpływ na ograniczenie zaburzeń rynkowych, mając na uwadze wspomnianą niewielką skalę tych operacji, mógł być ograniczony” – dodaje Izba.
NIK: przejrzystość w prezentowaniu danych o nierównowadze finansowej państwa była obniżona
W 2021 r. przejrzystość w prezentowaniu danych o nierównowadze finansowej państwa była obniżona – wskazała także NIK. Znaczące operacje finansowe prowadzące do wzrostu długu publicznego w dalszym ciągu były planowane i dokonywane z pominięciem budżetu państwa.
„W 2021 r., podobnie jak w 2020 r., obniżona była przejrzystość w prezentowaniu danych na temat nierównowagi finansowej państwa. Przyczyniło się do tego, po pierwsze, zaplanowanie i osiągnięcie znacznie niższego deficytu budżetu państwa, niż wskazywał na to stopień nierównowagi finansów publicznych. Znaczące operacje finansowe prowadzące do wzrostu długu publicznego w dalszym ciągu były planowane i dokonywane z pominięciem budżetu państwa” – napisano w raporcie.
„Należały do nich w szczególności operacje polegające na nieodpłatnym przekazaniu w 2021 r. różnym podmiotom obligacji skarbowych o wartości 22,3 mld zł. Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, transfer tych środków powinien zwiększyć wydatki i deficyt budżetu państwa” – dodano.
Ponadto, jak wskazuje NIK, część wydatków ujętych w budżecie państwa na 2021 r. służyła finansowaniu zadań realizowanych w 2022 r.
„Problem ten dotyczył głównie wpłat do funduszy, a w mniejszym stopniu także wydatków, które w 2021 r. nie wygasły z końcem roku. Analogiczne rozwiązania zastosowano w 2020 r.” – zaznaczono.
Autorzy raportu podkreślają też, że niektóre operacje finansowe skutkujące przyrostem zobowiązań państwa nie zwiększały wartości państwowego długu publicznego obliczanego zgodnie z metodologią krajową.
„Były one natomiast wykazywane w statystyce długu publicznego obliczonego zgodnie z metodologią stosowaną w Unii Europejskiej. Jako przykład można podać emisję obligacji Banku Gospodarstwa Krajowego na rzecz Funduszu Przeciwdziałania COVID-19 oraz Polskiego Funduszu Rozwoju o łącznej wartości 48,2 mld zł” – napisano.
Chociaż wykup i bieżąca obsługa wyżej wymienionych obligacji są gwarantowane przez Skarb Państwa, to udzielenie tych gwarancji nie zostało objęte limitami określonymi w ustawie budżetowej. Oznacza to wyłączenie tych pozycji potencjalnych zobowiązań Skarbu Państwa spod kontroli Parlamentu realizowanej w trybie przewidzianym dla ustawy budżetowej” – dodano.
NIK zwraca uwagę, że istnieje ryzyko, iż w przyszłości zaistnieje sytuacja, w której konieczne będzie dofinasowanie Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Polskiego Funduszu Rozwoju w celu spłaty części ich zobowiązań z tytułu wyemitowanych obligacji, co z kolei może być istotnym obciążeniem dla sektora finansów publicznych.
Najwyższa Izba Kontroli podtrzymuje wyrażoną przed rokiem opinię o zasadności przywrócenia budżetowi państwa odpowiedniej rangi związanej z jego szczególnym charakterem oraz centralną pozycją w systemie finansów publicznych.
NIK: Stabilizująca Reguła Wydatkowa nie spełniała swojej funkcji
W 2021 r. Stabilizująca Reguła Wydatkowa nie spełniała swojej funkcji ograniczającej przyrost wydatków publicznych, ze względu na zastosowanie rozwiązań osłabiających jej działanie – oceniła również NIK.
Jak wskazuje NIK, do rozwiązań takich można zaliczyć:
– dokonywanie znaczących wydatków publicznych ze środków Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. w ramach tzw. tarcz finansowych oraz ze środków Funduszu Przeciwdziałania COVID-19; wydatki te nie zostały uwzględnione w regule wydatkowej;
– finansowanie jednostek sektora finansów publicznych oraz podmiotów nienależących do tego sektora nie w formie wydatków budżetu państwa, lecz poprzez nieodpłatne przekazanie skarbowych papierów wartościowych podmiotom wskazanym w ustawach;
– wyłączenie z reguły wydatkowej wydatków majątkowych budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
– zwiększenie limitu wydatków o dodatkowe środki służące zarówno odbudowie gospodarki po recesji spowodowanej epidemią COVID-19, jak i przeciwdziałaniu negatywnym skutkom tej epidemii.
„W następstwie wprowadzenia tych rozwiązań dopuszczalny deficyt budżetu państwa mógł być wyższy od deficytu uchwalonego w ustawie budżetowej na rok 2021 o ponad 45 mld zł, co wskazuje, że ograniczanie wielkości deficytu wynikało z dyskrecjonalnych decyzji Rady Ministrów podjętych na etapie opracowania ustawy budżetowej, a nie z działania samej reguły” – napisano w raporcie.
