Fundusze unijne: Kredyt czy dotacje unijne dla agro?

Arkadiusz Lewicki

Finansowanie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich w UE

Ponad 56% ludności państw członkowskich Unii Europejskiej mieszka na obszarach wiejskich, które stanowią 91% jej terytorium. Siłą rzeczy rozwój obszarów wiejskich jest bardzo ważną dziedziną polityki unijnej. Wspiera ona rozwój obszarów wiejskich w licznych wyzwaniach gospodarczych, środowiskowych i społecznych, jakie stawia przed nimi XXI wiek. Polityka rozwoju obszarów wiejskich, nazywana drugim filarem wspólnej polityki rolnej (WPR), jest uzupełnieniem systemu płatności bezpośrednich dla rolników i środków zarządzania rynkami rolnymi (czyli tzw. pierwszego filaru). Realizuje wiele celów, które są również celami innych europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

Unijna polityka rozwoju obszarów wiejskich finansowana jest z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), którego budżet wynosi około 100 mld euro w okresie 2014-2020. Każde państwo członkowskie UE otrzymuje środki finansowe na okres siedmiu lat. Oprócz tego na ten cel przeznaczonych jest ponad 60 mld euro ze środków publicznych krajów członkowskich. W 28 państwach członkowskich realizowana jest obecnie ponad setka programów rozwoju obszarów wiejskich. Państwa członkowskie opracowują programy rozwoju obszarów wiejskich na podstawie lokalnych potrzeb oraz opartych na co najmniej czterech z sześciu wspólnych priorytetów unijnych, którymi są np. wspieranie rentowności i konkurencyjności rolnictwa czy też wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami. Rozwój obszarów wiejskich jest elementem szerszej strategii inwestycyjnej UE. Od 2014 r. państwa członkowskie mają obowiązek zawierania z Komisją Europejską tzw. umów o partnerstwie, najważniejszych dokumentów strategicznych w sprawie inwestowania środków europejskich w każdym kraju, które wymagają koordynacji wszystkich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, współfinansowanych ze środków unijnych w danym państwie, w tym także instrumentów zwrotnych.

Do tej perspektywy finansowej UE dominowały jednoznacznie dotacje. Dopiero po 2013 r. Komisja Europejska oraz wiele państw członkowskich rozpoczęły intensywne prace nad wdrożeniem instrumentów zwrotnych. Przyczynił się do tego przede wszystkim kryzys finansowy i gospodarczy, w wyniku którego zmniejszono nakłady publiczne dla obszarów wiejskich i rolnictwa.

Zgodnie z treścią regulacji unijnych instrumenty finansowe współfinansowane przez EFRROW, mogą wspierać priorytety inwestycyjne określone w programach rozwoju obszarów wiejskich państw członkowskich. Mogą potencjalnie wspierać realizację wielu działań, pod warunkiem że dotyczą luki rynkowej, czyli obszarów działalności, w których komercyjne instytucje finansowe nie angażują środków. Najczęściej podawanym przykładem są tu małe gospodarstwa lub nowe przedsiębiorstwa rolne bez wystarczającej historii kredytowej lub zabezpieczeń spłaty zobowiązań finansowych.

Przykładami podstawowych instrumentów finansowych są kredyt, mikropożyczki, poręczenia i gwarancje oraz inwestycje kapitałowe. Komisja Europejska zaznacza, że instrumenty te mogą wchodzić w grę tam, gdzie do tej pory instytucje prywatne nie działały lub ich oferta była mniej atrakcyjna, niż przygotowana ze wsparciem EFFROW. Jako przykład zastosowania pożyczek Komisja Europejska podaje dywersyfikację źródeł dochodów rolników przez finansowanie rozwoju działalności, takiej jak agroturystyka czy lokalna gastronomia, a także wsparcie inwestycyjne dla młodych rolników mające na celu zwiększenie ogólnej wydajności gospodarstw i ich trwałości. Wejścia kapitałowe można zastosować zaś na przykład u przedsiębiorców działających w sektorze rolno-spożywczym inwestujących w nowe technologie przetwarzania. Instrumenty finansowe mogą być również oferowane w połączeniu z dotacjami i innymi formami pomocy. Często konieczna jest poprawa gotowości inwestycyjnej jako warunek wstępny pozyskiwania funduszy inwestycyjnych, i tu wsparcie doradcze i inne może być wtedy dotowane przez EFFROW.

Dostęp do finansowania jest zwykle kosztowny i trudny dla podmiotów gospodarczych w sektorach rolnictwa i leśnictwa. W wielu państwach członkowskich sektory te są uznawane przez instytucje finansowe za wysoce ryzykowne. Włączenie się sektora publicznego wraz z tzw. zachętami dla prywatnego sektora finansowego w celu podziału ryzyka i przyciągnięcia kapitału dla finansowania rozwoju ww. sektora pozwala na przygotowanie i wdrożenie instrumentów finansowych.

Polski Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020

Sektor agro jest ważny także dla polskiej gospodarki. Znajduje to potwierdzenie przede wszystkim w strukturze użytkowania gruntów i zatrudnienia ludności. Szczególną rolę sektor odgrywa w rozwoju społecznym i gospodarczym obszarów wiejskich. Użytki rolne i leśne stanowią prawie 90% całkowitej powierzchni Polski, zaś wartość produkcji roślinno-zwierzęcej wynosi ponad 100 mld zł rocznie. Na obszarach wiejskich znajduje się ponad 4 mln gospodarstw domowych, spośród których prawie 1,5 mln to gospodarstwa rolne zatrudniające prawie 2 mln osób. Ważną częścią polskiej gospodarki jest także, ściśle związany z rolnictwem, sektor przetwórstwa rolno-spożywczego. Stanowi go dzisiaj prawie 35 tys. podmiotów gospodarczych. Pod względem liczby podmiotów produkujących artykuły spożywcze Polska plasuje się w czołówce UE, zaś udział wartości produkcji artykułów spożywczych w produkcji całego krajowego przemysłu przetwórczego wynosi już prawie 20%.

Rozwój polskiego sektora agro oraz obszarów wiejskich wspiera specjalny program współfinansowany ze środków unijnych. Celem głównym polskiego PROW 2014-2020 jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zró...