Debata wizjonerów podczas konferencji Sektorowej Rady ds. Kompetencji w Sektorze Finansowym FINSKILLS 2022

W dyskusji, moderowanej przez prezesa Związku Banków Polskich Krzysztofa Pietraszkiewicza, uczestniczyli prof. dr hab. Marian Gorynia, prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego oraz prof. dr hab. Grzegorz Kołodko, dyrektor Centrum Badawczego Transformacji, Integracji i Globalizacji TIGER w Akademii Leona Koźmińskiego.

Konflikt idei i interesów

Jak odnaleźć nową drogę we współczesnym świecie? Nawiązując do tego motta debaty, prof. Grzegorz Kołodko przypomniał, że działania współczesnych społeczeństw, jak również świata biznesu, uwikłane są w konflikt dwóch „i”, gdzie po jednej stronie mamy idee, po drugiej zaś interesy.

– Przez ten konflikt świat staje się ciekawy, ale trudny do sterowania, a w jakiejś mierze niebezpieczny – powiedział prelegent i dodał, iż w ostatnich latach owo zagrożenie jest istotnie większe niż dwanaście czy dwadzieścia lat temu.

Rzecz w tym, że można i należy mieć wizję swoich celów, natomiast nie powinno się ulegać iluzjom, tymczasem postrzeganie procesów ekonomiczno-społecznych przez wielu ludzi, w tym polityków, oparte jest właśnie o iluzje. Mamy tu do czynienia z konfliktem pomiędzy myśleniem racjonalnym i pragmatycznym, charakteryzującym ekonomistów, a bazującym na emocjach świecie polityki, czego efektem są coraz głębsze pęknięcia w społeczeństwach.

Jako przykład takiego procesu prof. Grzegorz Kołodko wskazał niedawne wybory prezydenckie w Kolumbii, gdzie nieznany wcześniej kandydat zbliżył się do 50% głosów, wymaganych do zwycięstwa. Jak przeciwdziałać owym podziałom społecznym?

Można i należy mieć wizję swoich celów, natomiast nie powinno się ulegać iluzjom

– Trzeba mieć wizję i przywódców, którzy potrafią organizować ruchy społeczne, instytucje i regulacje – ocenił prof. Grzegorz Kołodko. Także i w Polsce powinniśmy sobie uświadomić, iż gospodarka jest wytrącona z równowagi w każdym obszarze, podczas gdy w znacznie większym stopniu potrzebuje równowagi niż dynamiki. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż zmiany w układzie globalnym, regionalnym i krajowym doprowadzą w pierwszej kolejności do pogorszenia sytuacji części interesariuszy, zanim dojdzie do generalnej poprawy, stwierdził panelista.

Szoki zmieniają świat

Jak odnajdywać się we współczesnym świecie i jakimi regułami się kierować? Odpowiadając na to pytanie, prof. Marian Gorynia przypomniał stwierdzenie wybitnego filozofa Karla Poppera: „Niezależnie od tego, że nie znamy przyszłości, nie jest ona określona, jest obiektywnie otwarta”.

Takim szokiem dla cywilizowanego świata był atak Rosji na Ukrainę, jednak prelegent zauważył, iż wiązał się on również z podwójnym miłym zaskoczeniem, zarówno jeśli chodzi o solidarność Zachodu w sferze nakładania sankcji na agresora, jak i determinację Ukraińców w obronie ojczyzny.

Innym przykładem zjawiska o nieprzewidywalnych konsekwencjach jest pandemia COVID-19. Jeśli nie powstanie skuteczny lek na to schorzenie, to świat pocovidowy będzie inny, mniej skłonny do współpracy, a co za tym idzie, mniej skuteczny, sugerował prof. Marian Gorynia. Podkreślił także, iż szoki zmieniają obecny świat, jednak nie mają one charakteru deterministycznego, a wiele zależy od ludzkich wyborów.

Rzecz w tym, że same proporcje pomiędzy czynnikami zależnymi i niezależnymi od ludzkich działań są zmienne i poddawane sprzężeniom zwrotnym. Panelista zwrócił uwagę na fakt, iż ewolucja świata pod rządami człowieka oznacza ścieranie się dwóch żywiołów: warunków naturalno-środowiskowych i działań ludzkich, podporządkowanych archetypowi homo oeconomicus.

Szoki zmieniają obecny świat, jednak nie mają one charakteru deterministycznego, a wiele zależy od ludzkich wyborów

– W miarę rozwoju cywilizacji ten drugi żywioł zyskuje na znaczeniu, czasem stanowiąc zagrożenie dla samej cywilizacji – podkreślił prof. Marian Gorynia.

Zmienić podejście do konsumpcji

Jaką rolę w ograniczaniu degradacji środowiska mogą odegrać instytucje rynku finansowego? Odnosząc się do tej kwestii, prof. Grzegorz Kołodko przypomniał, iż paradygmat „Lepiej oznacza więcej” bywa coraz większym obciążeniem dla przyrody. Jako przykład takich negatywnych trendów wskazał eskalację wydatków na zbrojenia, bez których ograniczenia nie da się w sposób pokojowy i demokratyczny wyhamować zmian klimatycznych.

Równocześnie mamy do czynienia z postępującym starzeniem społeczeństw, tylko w USA 85% środków na ochronę zdrowia wydawanych jest w ostatnich pięciu latach życia. To zdaniem panelisty jeden z tych celów, które powinny mieć priorytet wobec wyścigu zbrojeń.

Bez (…) ograniczenia (wydatków na zrojenia) nie da się w sposób pokojowy i demokratyczny wyhamować zmian klimatycznych

Podobnie zresztą w pełni zrozumiałe sankcje wobec Rosji, będące odpowiedzią na barbarzyński najazd na Ukrainę, mają swój negatywny skutek w postaci wzrostu cen surowców energetycznych, a co za tym idzie nakręcania spirali inflacyjnej. Prof. Grzegorz Kołodko zwrócił też uwagę na problem tzw. greenwashingu, zaznaczając, iż wiele działań z obszaru ESG podejmowanych przez firmy ma charakter symulacji.

Polska bankowość sukcesywnie wycofuje się ze wspierania tzw. brudnych technologii czy przemysłu zbrojeniowego

Odnosząc się do tej kwestii prezes ZBP Krzysztof Pietraszkiewicz wskazał na liczne działania prośrodowiskowe podejmowane od 30 lat przez polskie banki, jak choćby powołanie NFOŚiGW, Banku Ochrony Środowiska czy realizację programów, których efektem jest powstrzymanie degradacji polskich rzek. Wskazał też, że polska bankowość sukcesywnie wycofuje się ze wspierania tzw. brudnych technologii czy przemysłu zbrojeniowego.

Prof. Marian Gorynia stwierdził, iż budowie ekonomii umiaru musi towarzyszyć przemiana aksjologiczna w obszarze podejścia do konsumpcji, przy czym w procesie tym należy brać pod uwagę poziom rozwoju poszczególnych gospodarek i społeczności. Ów umiar powinien dotyczyć nie tylko eksploatacji środowiska, ale również kwestii nierówności społecznych czy poziomu długu publicznego.

Budowie ekonomii umiaru musi towarzyszyć przemiana aksjologiczna w obszarze podejścia do konsumpcji

W samej debacie publicznej powinno nastąpić odejście od myślenia doraźnego, należy kierować się dobrem wspólnym i globalną racjonalnością, zauważył prof. Marian Gorynia.