Zbyt niski poziom wiedzy finansowej mieszkańców środkowej i południowej Europy

Mairead McGuinness, komisarz ds. stabilności finansowej, usług finansowych i unii rynków kapitałowych, stwierdziła, że badanie Eurobarometru jest dla Komisji i państw członkowskich „sygnałem alarmowym” i „ważnym wkładem w rozumienie wiedzy finansowej, które pomoże skoncentrować wysiłki tam, gdzie są najbardziej potrzebne”.

Jej zdaniem wyniki wskazują na potrzebę skierowania edukacji finansowej do kobiet, osób młodszych, osób o niższych dochodach i niższym poziomie wykształcenia ogólnego, które mają przeciętnie mniejszą wiedzę finansową.

Tylko 18 proc. obywateli UE posiada wysoki poziom znajomości finansów

Najbardziej chwytliwą częścią badania są kwestie związane z poziomem:

• wiedzy finansowej obywateli UE, w tym samoocena poziomu i wyniki na podstawie pięciu pytań sprawdzających wiedzę finansową, 
• zachowań „obeznanych z finansami”, takich jak śledzenie wydatków i dążenie do osiągnięcia celów finansowych,
• świadomości finansowej, która łączy wiedzę finansową i wyniki w zakresie zachowań finansowych oraz stopień, w jakim znajomość finansów różni się w poszczególnych grupach społeczno-demograficznych.

Wyniki pokazały, że tylko 18 proc. obywateli UE posiada wysoki poziom znajomości finansów, 64 proc. średni, a pozostałe 18 proc. niski.

Istnieją przy tym znaczne różnice między poszczególnymi państwami członkowskimi. Odsetek osób z wysokimi wynikami waha się od 11 proc. w Portugalii i na Łotwie do 27 proc. w Danii, Słowenii i Szwecji oraz 28 proc. w Holandii. Polska z 15 proc. osób z wysokimi wynikami (20. proc. niskimi i 65. proc. średnimi) zajęła 22 lokatę – wspólnie z Bułgarią.

W przypadku wiedzy finansowej, wynik obliczono jako liczbę poprawnych odpowiedzi na pięć pytań. Średnio w całej UE 26  proc. respondentów ma wysoki wynik w zakresie wiedzy finansowej, tj. cztery lub pięć poprawnych odpowiedzi, 50  proc. ma średni wynik (dwie lub trzy poprawne odpowiedzi), a 24  proc. niski wynik (brak lub jedna poprawna odpowiedź).

Około czterech na dziesięciu respondentów w Holandii (43 proc.), Danii (40 proc.), Finlandii (40 proc.) i Estonii (39 proc.) uzyskało wysoki wynik w zakresie wiedzy finansowej. Polacy wyprzedzili w teście tylko Greków, Hiszpanów, Cypryjczyków, Portugalczyków i Rumunów. 

Polacy znacznie przeceniają swoją wiedzę o finansach

Co ciekawe, analiza w podziale na państwa członkowskie pokazuje, że 40 proc. respondentów w Polsce określiło swoją ogólną wiedzę nt. kwestii finansowych jako „bardzo wysoką” lub „dość wysoką” w porównaniu z innymi dorosłymi w ich kraju. Wyżej cenią się w UE tylko Rumuni (51 proc.) i Francuzi (42 proc.).

Z badania wynika, że większość unijnych respondentów (65 proc.) rozumie wpływ inflacji i jej potencjalne konsekwencje na siłę nabywczą. Tylko 45 proc. respondentów rozumie, jak działa procent składany, pomimo znaczenia tej koncepcji dla zarządzania finansami osobistymi i osiągania długoterminowych celów oszczędnościowych.

Jeśli chodzi o zrozumienie ryzyka inwestycyjnego, 66 proc. respondentów słusznie kojarzy wyższe zwroty z większym ryzykiem, a 56 proc. słusznie uważa, że inwestowanie w różnorodne spółki jest prawdopodobnie mniej ryzykowne niż inwestowanie tylko w jedną spółkę. Tylko 20 proc. respondentów wykazuje też zrozumienie wpływu stóp procentowych na ceny obligacji.

Zarówno w całej Unii, jak i w Polsce, średnio 65 proc. respondentów ma wysoki wynik w zakresie zachowań finansowych. Jego wynik obliczany jest jako liczba zachowań „obeznanych w kwestiach finansowych” związanych z wyborem produktów, śledzeniem wydatków i dążeniem do osiągnięcia celów finansowych.

Odsetek z wysokim wynikiem w zakresie zachowań finansowych utrzymuje się na poziomie 60 proc. – lub więcej – we wszystkich państwach członkowskich z zaskakującym wyjątkiem Finlandii (36 proc.) oraz Łotwy (52 proc.) i Estonii (54 proc.).

Po zakończeniu prac terenowych, badacze ponownie sprawdzili tłumaczenia ankiety na język fiński. Zauważono, że chociaż tłumaczenie używane w Finlandii było poprawne, zakres semantyczny wersji angielskiej jest większy niż jej odpowiednik w języku fińskim.

Z tego powodu respondenci mogli rozumieć stwierdzenie „śledzenia i monitorowania swoich wydatków” jako „prowadzenie ich ewidencji”, co mogło zakłócić wynik. Jednak nawet po usunięciu tego zachowania z łącznego wyniku, Finlandia znalazła się na dole rankingu, gdyż uzyskała niskie wyniki także w przypadku pozostałych dwóch uwzględnionych zachowań. 

Europejczycy i usługi cyfrowe

Eurobarometr objął też inne aspekty dotyczące finansów:

• czy obywatele UE czują się komfortowo, korzystając z cyfrowych usług finansowych, takich jak bankowość internetowa lub płatności mobilne, 
• posiadanie różnych produktów finansowych, takich jak ubezpieczenia na życie, prywatne produkty emerytalne lub emerytalne oraz produkty inwestycyjne;
• jak długo obywatele UE byliby w stanie nadal pokrywać swoje koszty utrzymania, nie pożyczając ani nie przeprowadzając się, w przypadku utraty głównego źródła dochodu, 
• zaufanie do planów emerytalnych i możliwość wygodnego życia na emeryturze, 
• opinie na temat tego, czy doradztwo inwestycyjne leży przede wszystkim w ich najlepszym interesie.

Około trzech czwartych respondentów w całej UE deklaruje, że dobrze czuje się w korzystaniu z cyfrowych usług finansowych, takich jak bankowość internetowa lub płatności mobilne. 36 proc. odpowiedziało, że jest to „bardzo wygodne”, a 41 proc. „raczej wygodne”. Odsetek ten wynosi ponad 60 proc. we wszystkich państwach UE, a najwięcej w Finlandii (95 proc.).

Mniej więcej co trzeci Europejczyk ufa otrzymywanym poradom inwestycyjnym. Tylko 38 proc. respondentów w UE jest przekonanych, że porady inwestycyjne, które otrzymują od swojego banku, ubezpieczyciela lub doradcy finansowego, leżą szczególnie w ich najlepszym interesie (45 proc. wyraźnie stwierdziło, że im nie ufa).

Poziom zaufania do porad – znów – znacznie różni się w poszczególnych krajach: obywatele Finlandii (59  proc.), Czech (54  proc.), Danii (47  proc.) bardziej im ufają niż ci z Cypru (20 proc.), Grecji (21 proc.) i Łotwy (24 proc.).

Większość respondentów w UE nie czuje się zbyt pewnie (32  proc.) lub „w ogóle nie jest pewna” (22  proc.), że będzie miała dość pieniędzy na wygodne życie przez cały okres emerytury.

O swoje emerytury najbardziej niepokoją się Grecy, Węgrzy i Polacy

Istnieją znaczne różnice między państwami członkowskimi także w kwestii zaufania do planów emerytalnych. Odsetek osób, które czują się „bardzo” lub „nieco pewnie”, waha się od 20 proc. w Polsce do 62 proc. w Holandii. W większości państw odsetek osób uważających się za „bardzo pewnych siebie” utrzymuje się jednak poniżej 10 proc.

Ponadto w blisko połowie krajów UE, co najmniej jedna czwarta respondentów twierdzi, że czuje się „w ogóle nieswojo”, że będzie miała dość pieniędzy, aby żyć wygodnie przez całe lata emerytury. Odsetek ten jest najwyższy w Grecji (41 proc.), na Węgrzech (40 proc.) i w Polsce (39 proc.).

31 proc. respondentów twierdzi, że ma (lub miało w ciągu ostatnich dwóch lat) ubezpieczenie na życie

Odsetek deklarujących posiadanie (lub posiadanie w ciągu ostatnich dwóch lat) ubezpieczenia na życie waha się od 16 proc. w Grecji do 58 proc. w Polsce.

W całej UE 46 proc. respondentów odpowiada, że posiada (lub miało w ciągu ostatnich dwóch lat) ubezpieczenie inne niż ubezpieczenia na życie, takie jak ubezpieczenie gospodarstwa domowego lub ubezpieczenie komunikacyjne. Blisko jedna czwarta respondentów (24 proc.) odpowiada tak samo nt. produktu inwestycyjnego (fundusze, akcje lub obligacje), a 22 proc. nt. prywatnej emerytury lub produktu emerytalnego.

Co piąty respondent odpowiada, że ma (lub miał w ciągu ostatnich dwóch lat) kredyt hipoteczny lub na mieszkanie, a 14 proc. deklaruje tak w przypadku kredytu konsumenckiego.

Wreszcie 6 proc. odpowiada, że ma kryptowaluty (lub miało je w ciągu ostatnich dwóch lat).

Na pytanie, jak długo byliby w stanie nadal pokrywać koszty utrzymania, bez pożyczania pieniędzy i przeprowadzki, w przypadku utraty głównego źródła dochodu, jedna trzecia respondentów (33 proc.) odpowiada, że byłoby to sześć miesięcy lub więcej, a następnie 18 proc. twierdzi, że będzie to co najmniej trzy miesiące, ale nie sześć miesięcy.

16 proc. respondentów deklaruje, że nie posiada oszczędności w nagłych wypadkach, które wynoszą co najmniej 20 proc. w Chorwacji, na Cyprze i w Polsce.

Badanie jest dostępne tutaj

Wywiady z reprezentatywną próbą 26 139 obywateli w wieku od 18 lat w każdym z 27 państw członkowskich przeprowadzono w okresie od 29 marca do 5 kwietnia 2023 r. Ipsos European Public Affairs prowadził wywiady online. Dane ankietowe są ważone zgodnie ze znanymi proporcjami populacji. Średnie dla UE-27 są ważone zgodnie z liczbą ludności w wieku 18+ w każdym państwie członkowskim UE.