Zasobność gospodarstw domowych w Polsce

Przeciętny majątek netto gospodarstwa domowego w 2016 r. wyniósł 263,6 tys. zł. O jego wartości netto decydowały przede wszystkim aktywa rzeczowe, w przeważającej mierze wartość głównego miejsca zamieszkania (przeciętnie 265,4  tys. zł),innej nieruchomości (119,8 tys. zł) oraz zasobu majątku wynikającego z prowadzenia działalności gospodarczej (144,9 tys. zł). Zdecydowana większość gospodarstw domowych była właścicielem głównego miejsca zamieszkania (79,2 proc.) oraz pojazdów samochodowych (65,8 proc.), znacznie rzadziej innych nieruchomości (24,3 proc.) czy majątku związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej (20,4 proc.).

Aktywa finansowe miały dużo mniejsze znaczenie dla wartości netto majątku gospodarstwa domowego (przeciętnie 15,3 tys. zł). Wśród nich najbardziej popularną formą gromadzenia środków finansowych były depozyty bankowe, będące w posiadaniu 84,9 proc. gospodarstw domowych, z przeciętną wartością na poziomie 12,0 tys. zł.

Majątek netto jest nierównomiernie rozłożony w populacji gospodarstw domowych, a jego silną koncentrację obserwujemy w zbiorowości gospodarstw najbardziej majętnych. W posiadaniu 10 proc. najbardziej zasobnych gospodarstw domowych znajduje się 41 proc. całkowitego majątku netto, podczas gdy majątek (netto) 20 proc. najmniej zasobnych gospodarstw stanowi jedynie niewielką część (1,0 proc.) całego majątku gospodarstw domowych. Zróżnicowanie majątku jest w Polsce większe niż w przypadku dochodów, o czym świadczy wyższa wartość współczynnika Giniego dla majątku netto (57 proc.) niż dla dochodu (32 proc.). Większe zróżnicowanie majątku niż dochodu jest zjawiskiem powszechnym na świecie. Nierówności majątkowe w Polsce są relatywnie niskie na tle innych krajów rozwiniętych.

Całkowity majątek netto gospodarstw domowych wzrósł w latach 2014 – 2016 o 4,1 proc. (w cenach stałych). Złożył się na to niewielki przyrost wolumenu aktywów rzeczowych (o 0,8 proc.), znaczne zwiększenie stanu posiadania aktywów finansowych (o ok. 94 proc.) i wyraźny wzrost skali zadłużenia (o ok. 23 proc.). W efekcie, udział aktywów rzeczowych w majątku brutto zmniejszył się o ok. 4 punkty procentowe i odpowiednio zwiększył się udział aktywów finansowych.

Dług gospodarstw domowych, na który składają się różne formy zadłużenia, obejmuje 40,5 proc. gospodarstw domowych i stanowi w przypadku przeciętnego gospodarstwa domowego relatywnie niewielkie obciążenie jego majątku (10,0 tys. zł). Poziom zadłużenia według poszczególnych rodzajów zobowiązań jest silnie zróżnicowany. Główny składnik długu to zobowiązania z tytułu zabezpieczonych kredytów mieszkaniowych (hipotecznych). Dotyczą one jedynie 13,9 proc. gospodarstw domowych, ale stanowią dla nich dość wysokie obciążenie (przeciętnie 114,8 tys. zł). Natomiast kredyty o innym charakterze, przede wszystkim konsumpcyjne, są bardziej popularne (32,9 proc. gospodarstw domowych), ale ich przeciętna wartość jest o wiele niższa (ok. 3 tys. zł).

Gospodarstwa domowe w Polsce należą do umiarkowanie majętnych na tle krajów strefy euro. Dysponują przeciętnie majątkiem netto (60,6 tys. euro) stanowiącym ok. 58 proc. mediany majątku netto przeciętnego gospodarstwa domowego w strefie euro (104,1 tys. euro). Najwyższym zasobem majątku netto w strefie euro, przypadającym na gospodarstwo domowe, wyróżniają się Luksemburg (437,5 tys. euro) oraz Belgia (217,9 tys. euro), najniższym – Łotwa (14,2 tys. euro) i Węgry (26,2 tys. euro). Polskie gospodarstwa domowe znacznie częściej są właścicielami głównego miejsca zamieszkania (79,3 proc.) w porównaniu z przeciętną dla strefy euro (61,2 proc.). To sprawia, że poziom majątku gospodarstw domowych w Polsce w relacji do niektórych krajów strefy euro, gdzie gospodarstwa domowe bardziej preferują wynajem zamieszkiwanych nieruchomości niż ich zakup, jest korzystniejszy niż wynika to z porównania PKB na głowę mieszkańca w tych krajach (głównie dotyczy to Austrii i Niemiec, gdzie posiadaczami głównego miejsca zamieszkania jest mniej niż 50 proc. gospodarstw domowych). Gospodarstwa domowe w Polsce wyróżnia też relatywnie wysoki odsetek respondentów deklarujących posiadanie majątku z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (20,4 proc. wobec 11,0 proc. w strefie euro) oraz wyższa niż w strefie euro przeciętna wartość tego składnika majątku (33,3 tys. euro wobec 30,0 tys. euro w strefie euro).

Aktywa finansowe mają w przypadku polskich gospodarstw domowych (mediana 3,5 tys. euro) mniejsze znaczenie jako składnik ich całkowitego majątku niż ma to miejsce w strefie euro (mediana 10,6 tys. euro), stanowiąc 8,4 proc. łącznej wartości aktywów, wobec 17,8 proc. dla strefy euro. Depozyty stanowią znacznie większy udział w strukturze aktywów finansowych gospodarstw domowych w Polsce (74,1 proc.) w porównaniu do strefy euro (44,2 proc.), gdzie gospodarstwa domowe więcej inwestują w aktywa o wyższym ryzyku (akcje, obligacje, fundusze inwestycyjne itp.).

Gospodarstwa domowe w Polsce są znacznie mniej zadłużone niż to ma miejsce w strefie euro. W Polsce przeciętne gospodarstwo domowe jest zadłużone w wysokości 2,4 tys. euro (nieco ponad 3 proc. w relacji do majątku brutto), podczas gdy w strefie euro przeciętne zadłużenie wynosi 21,5 tys. euro, co stanowi ok. 15 proc. aktywów łącznie.

Na tle krajów strefy euro Polska jest krajem o niskich nierównościach majątkowych, o czym świadczy wyraźnie niższy współczynnik Giniego dla majątku netto (57,8 proc. wobec 68,5 proc. przeciętnie w strefie euro). Najsilniejsza koncentracja majątku, mierzona współczynnikiem Giniego, występuje na Łotwie (78,5 proc.), w Niemczech (76,2 proc.) i w Irlandii (75,2 proc.), zaś krajami o stosunkowo niewielkich nierównościach majątkowych, podobnie jak Polska, są Hiszpania (59,9 proc.), Belgia (58,9 proc.) i Słowacja (49,2 proc.).

Raport prezentuje wyniki badania ankietowego przeprowadzonego przez Narodowy Bank Polski we współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym w 2016 r. na próbie 12 tys. gospodarstw domowych z całego kraju. Publikacja została przygotowana w Departamencie Analiz Ekonomicznych oraz Departamencie Stabilności Finansowej.

Zobacz:„Zasobność gospodarstw domowych w Polsce”

NBP