Temat numeru: Zarys analityczno – syntetyczny Dochodzenie roszczeń w drodze sądu polubownego (arbitrażu) w obszarze materialnych i niematerialnych praw autorskich

Kazimierz Pierzchała

Sądownictwo polubowne jest alternatywnym sposobem rozpoznawania i rozstrzygania sporów cywilnych. To taki tryb rozstrzygania spraw cywilnych, w którym organ rozstrzygający nie jest sądem państwowym, lecz instytucją niepaństwową. Sąd polubowny swoje uprawnienia do rozstrzygania danego sporu wywodzi z umowy stron (tzw. zapisu na sąd polubowny), która eliminuje rozstrzyganie tego sporu przez sąd państwowy.2

W Polsce funkcjonowanie sądownictwa arbitrażowego oparte jest na Ustawie z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego – część piąta3 (dalej k.p.c.). Nowe uregulowania o sądzie polubownym (arbitrażu), które weszły w życie 17 października 2005 r., uwzględniły przygotowany przez Komisję Międzynarodową Prawa Handlowego ONZ (UNICITRAL) stosowny tekst ustawy modelowej w sprawie międzynarodowego arbitrażu handlowego, wskazywany w 1985 r. państwom członkowskim przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Regulacja polskiego sądownictwa polubownego zawarta w k.p.c. została wówczas dostosowana do obowiązujących standardów międzynarodowych. 4

Ustawa5 używa zamiennie „arbitraż”. Art. 1186 k.p.c. stanowi, iż W braku odmiennego uzgodnienia stron, postępowanie przed sądem polubownym rozpoczyna się w dniu, w którym pozwanemu doręczono pismo zawierające żądanie rozpoznania sprawy w postępowaniu przed sądem polubownym (wezwanie na arbitraż). Wezwanie na arbitraż powinno dokładnie określić strony i przedmiot sporu oraz wskazywać zapis na sąd polubowny, na podstawie którego postępowanie ma być prowadzone, a także zawierać wyznaczenie arbitra, jeżeli należy to do strony, która dokonuje wezwania na arbitraż.

Zakres przedmiotowy kompetencji sądu polubownego jest znacząco szeroki. Według przepisu art. 1157 k.p.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe – mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty.

Do praw majątkowych zalicza się m.in. prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowe małżeńskie, własność intelektualną6 (prawa autorskie, wynalazcze), a ponadto roszczenia pieniężne. Natomiast do kategorii praw niemajątkowych należą prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe. Niemniej jednak można odnotować wzajemne przenikanie się wartości osobistych i majątkowych, np. w zakresie własności intelektualnej.7

Przepisy części piątej k.p.c. przez bardziej nowoczesną i szczegółową, uznawaną przez społeczność międzynarodową regulację bezpośrednio zmierzają do umocnienia sądownictwa polubownego jako alternatywnego sposobu rozstrzygania spraw cywilnych, a tym samym zarozumiałego uzupełnienia państwowego systemu wymiaru sprawiedliwości w warunkach gospodarki rynkowej. 8

Postępowanie arbitrażowe może toczyć się szybciej niż postępowanie przed sądem państwowym, jest mniej sformalizowane − sąd polubowny nie jest związany przepisami Kodeksu postępowania cywilnego i odbywa się z zachowaniem zasady poufności postępowania, tzn. toczy się bez udziału publiczności. W większym stopniu niż sądy państwowe arbitraż pozwala na rozwiązywanie powstałych w gospodarce sporów prywatnoprawnych w sposób godzący sprzeczne interesy stron i w konsekwencji umożliwia kontynuowanie łączących je relacji prawnych. (…) Arbitraż jest dobrowolną, ale bynajmniej nie bezpłatną ani też tanią drogą rozstrzygania sporów.9 Według obowiązującego ustawodawstwa do prawa własności intelektualnej można zaliczyć:

1. Prawo własności literackiej, artystycznej i naukowej:
   a. prawo autorskie – reguluje stosunki prawne powstające w związku z tworzeniem dzieła (utworu) – ochrona twórczości, ochrona praw do określonego dzieła (utworu),
   b. prawa pokrewne – dotyczą artystycznych wykonań, fonogramów czy nadań – ochrona podobna jak prawa autorskie,
   c. ochrona baz danych.
2. Prawo własności przemysłowej – ochrona dóbr niematerialnych, zdolnych do przemysłowego zastosowania lub eksploatowanych w związku z działalnością gospodarczą, w skład którego wchodzą:

   a. prawo projektów wynalazczych, tj. rozwiązań technicznych wykazujących zdolność przemysłowego zastosowania, obejmujące:
   – prawo patentowe,
   – prawo wzorów przemysłowych,
   – prawo wzorów użytkowych,
   – prawo topografii układów scalonych,

   b. prawo oznaczeń odróżniających, tj.:
   – prawo znaków towarowych,
   – prawo oznaczeń geograficznych;

3. Prawo zwalczania nieuczciwej konkurencji, a w tym:
   a. ochrona prawna w relacjach business-to- -business,
   b. ochrona prawna w relacjach business-to- -consumer.10

Odpowiedzialność cywilna z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych i osobistych zawarta jest w następujących źródłach prawa:

1. Akty prawa międzynarodowego, a w tym m.in.:
   – Konwencja berneńska, w szczególności art. 3−6,11
   – Konwencja rzymska, w szczególności art. 7, 10 i 1312
   – Powszechna konwencja o prawie autorskim z 6 września 1952 r. podpisana w Genewie, zrealizowana w Paryżu 24 lipca 1971 r.13
   – Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej; art. 41−60 załącznika do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu.14
2. Akty prawa wspólnotowego, a w tym głównie:
   – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2004/48/WE z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej.15
3. Akty prawa polskiego, a w tym ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych:16
   – art. 79−80 (ochrona autorskich praw majątkowych),
   – art. 78 (ochrona autorskich praw osobistych).17

Podstawą naruszenia osobistych praw autorskich jest działanie szkodzące dobrom osobistym autora lub naruszające te dobra. Pojęcie zagrożenia dóbr osobistych literatura przedmiotu określa w aspekcie obiektywnym lub subiektywnym (stan wywołujący obawę zainteresowanego o naruszeniu jego praw). Zaistnienie środków ochrony ma miejsce tylko wówczas, gdy samo zachowanie ma charakter bezprawny, a więc jest sprzeczne z obowiązującym prawem.18

W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych19 (dalej: pr.aut.) wyróżniamy następujące rodzaje przestępstw:
– plagiat i inne naruszenia praw autorskich i pokrewnych (art. 115 pr.aut.),
– bezprawne rozpowszechnianie cudzego utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania (art. 116 pr.aut.),
– bezprawne rozpowszechnianie, utrwalanie lub zwielokrotnianie cudzego utworu artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania (art. 117 pr.aut.), – paserstwo (art. 118 pr.aut.),
– produkcja, obró...