Strefa VIP: „Archimapa”

Przemysław Wiśniewski

Nie tak dawno obiektem, który zmusił mnie do skupienia swej uwagi była niewielkiego formatu publikacja: „Archimapa. Żydowskie dziedzictwo. Warszawa, Falenica, Otwock”. Punktem wyjścia są (niezbyt wyraźne) reprodukcje współczesnych zdjęć lotniczych tychże okolic. Dla lepszej orientacji w terenie białą wyraźną czcionką oznaczone zostały nazwy widocznych na fotogramach ulic i placów. Budowle i inne ważne historyczne miejsca także zostały oznakowane i ponumerowane. Dzięki temu można łatwiej rozpoznawać topografię zabytków. W opisach znajdziemy uwagi odnoszące się do architektury i przeznaczenia ocalałych z zagłady budowli.

Spuścizna po starszych braciach

Chwalebny to zaiste zamysł ukazania żydowskiego dziedzictwa w Warszawie, którego niezwykle skromne resztki ocalały z pożogi wojennej. Jest zrozumiałe – bowiem mówimy o getcie – iż oznaczone miejsca i budowle skupiły się ściśle pomiędzy ulicami Żelazną i Twardą aż do ulicy Dzielnej i równoległej do niej ulicy Zamenhoffa. Granicą wschodnią jest tu ulica Marszałkowska. Południową zaś Aleje Jerozolimskie. Trzeba by przemierzyć wzrokiem Wisłę, by dostrzec ponad dwadzieścia oznakowanych miejsc w okolicach Falenicy i Otwocka, gdzie zamożni i średniozamożni Żydzi zażywali podczas kanikuły świeżego powietrza. Tak się oto przedstawia, według fotomapy lotniczej, spuścizna po naszych starszych braciach w wierze.

Zaletą mapy (choć gwoli ścisłości chodzi o plan) jest to, iż z łatwością możemy zlokalizować krótko i precyzyjnie opisane kamienice, szpitale, teatry, mykwy, sanatoria, domy starców, domy modlitwy a nawet ledwie dyszącą staruszkę – Fabrykę Wyrobów Żelaznych „Duschik & Scholze”. Udało się więc pomieścić to, co było możliwe i opisać to, o czym wspomnieć należało.

Może to z tego powodu „Archimapa. Żydowskie dziedzictwo…” wzbudza emocje, gdyż jej twórcy nanieśli na współczesną siatkę ulic to, co pozostało, co tym bardziej podkreśla nieobecność dotego, co znikło na zawsze z naszego krajobrazu.

Zgubiliśmy, utraciliśmy konsekwentnie uporządkowany świat XIX stulecia, który dla warszawskich Żydów trwał w swej agonii jeszcze do 1943 r., a dla nas, warszawiaków do ...