Rynek finansowy: Współpraca banków spółdzielczych z regionalnymi funduszami poręczeniowymi wzmocnieniem bezpieczeństwa gospodarczego kraju

Stefan Cieśla, Wiesław Kołodziejski

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 128, 559, 978, 1166, 1223 – dalej Prawo bankowe) w powiązaniu z Ustawą z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 109, z 2015 r. poz. 1166 – dalej ustawa o zrzeszaniu się banków spółdzielczych) uznaje za banki spółdzielcze banki działające w formie prawnej spółdzielni, o kapitale zakładowym co najmniej 1.000.000 euro, założonej przez osoby fizyczne, działające podstawowo na terenie powiatu, a jeżeli kapitał banku spółdzielczego jest wyższy niż 1.000.000 euro, ale niższy niż 5.000.000 euro – na terenie województwa. Banki spółdzielcze o kapitale przewyższającym 5.000.000 euro mogą działać na terenie całego kraju.

Ze względu na niewysokie kapitały banków spółdzielczych, ustawa o zrzeszaniu się banków spółdzielczych, uwzględniając dyrektywę CRD IV oraz rozporządzenie CRR w sprawie wymogów kapitałowych, wprowadziła szczególne instrumenty ochrony tych banków.

Pakiet CRD IV/CRR wprowadza do prawa UE standardy (tzw. Bazylea III) przyjęte przez Komitet Bazylejski ds. Nadzoru Bankowego. Zmiany zaproponowane w ramach Bazylei III dotyczą w szczególności takich zagadnień, jak: definicja i struktura kapitału, dodatkowy wymóg kapitałowy na kontrahenta przy zawieraniu transakcji rynkowych, bufory kapitałowe, dźwignia finansowa, płynność, dokonywanie transakcji instrumentami pochodnymi za pośrednictwem centralnych kontrahentów (ang. central counterparties – CCP). W Unii Europejskiej, poza dostosowaniem propozycji komitetu do specyfiki wspólnego rynku, regulacjami objęto również zagadnienia dotyczące polityki makroostrożnościowej.

Nowe przepisy unijne obowiązują od 1 stycznia 2014 r., przy czym CRR obowiązuje wprost, natomiast dyrektywa CRD IV wymagała implementacji do prawodawstwa krajowego, co w odniesieniu do banków spółdzielczych zostało dokonane Ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1166).

Nie omawiając w tym miejscu szczegółowych rozwiązań rozporządzenia i dyrektywy należy podkreślić, iż zmierzają one w szczególności do powiązania apetytu na ryzyko i tolerancji na ryzyko z jakością portfela instrumentów finansowych, w szczególności z instrumentami kredytowymi.

Stosując pewne uproszczenia, można stwierdzić, iż poziom ryzyka kredytowego determinuje limit udzielania kredytów przez banki, w tym również banki spółdzielcze.

Dodatkowym dokumentem mającym wpływ na sposób funkcjonowania banków, w tym spółdzielczych, w zakresie ryzyka operacyjnego jest Rekomendacja M wydana przez KNF w styczniu 2013 r., która odnosi się między innymi do ograniczania ryzyka kredytowego. W rekomendacji 12 Rekomendacji C KNF zaleca aby, nie traktując tego jako alternatywy dla właściwego zarządzania ryzykiem, bank wykorzystywał optymalne mechanizmy transferu ryzyka.

Transfer ryzyka oznacza przeniesienie całości lub części ryzyka na inny podmiot prawny w celu zmniejszenia własnej ekspozycji na ryzyko. Instrumentami przeniesienia ryzyka są miedzy innymi ubezpieczenia, gwarancje bankowe oraz poręczenia, np. poręczenia realizowane przez fundusze poręczeniowe.

Należy podkreślić, iż badając możliwość transferu ryzyka należy zbadać ryzyko podmiotu, na rzecz którego następuje transfer. Oznacza to, że skuteczny transfer jest możliwy tylko pod warunkiem, iż podmiot przyjmujący ryzyko jest zdolny do pokrycia przedmiotowego ryzyka.

Jak już wspomniano, jednym z instrumentów transferu ryzyka jest umowa poręczenia. Zgodnie z art. 876 § 1 Kodeksu cywilnego przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Poręczenie jest więc bardzo skutecznym sposobem zabezpieczenia wierzytelności przy jednoczesnym transferze ryzyka na poręczyciela.

Kodeks cywilny bardzo liberalnie określa zakres wzajemnych zobowiązań wierzyciela i poręczyciela, wprowadzając jednakże kilka ograniczeń, a w szczególności wymóg formy pisemnej poręczenia oraz określenia górnej ...