Rynek Finansowy: PEPP – nowy ogólnoeuropejski produkt emerytalny

Piotr Gałązka
adwokat, dyrektor Przedstawicielstwa Związku Banków Polskich w Brukseli

Starzenie się społeczeństwa europejskiego w wyniku wydłużenia się średniej długości życia w połączeniu ze spadkiem przyrostu naturalnego powodują silną presję na zmiany w przepisach o emeryturach gwarantowanych przez państwa członkowskie. Średnia wysokość emerytury państwowej będzie w dłuższej perspektywie spadać i stanowić coraz niższy odsetek średniego wynagrodzenia. Stąd potrzeba zrównoważenia i zmian z modelu solidarnościowego na system indywidualnych kont poszczególnych ubezpieczonych. Już obecnie wiele osób ma świadomość, że emerytura, którą otrzymają z państwowych systemów zabezpieczenia emerytalnego będzie niewystarczająca dla utrzymania ich dotychczasowego poziomu życia – dlatego poszukują możliwości inwestycji długoterminowych na cel emerytalny. Rynki emerytur indywidualnych są jednak rozwinięte nierównomiernie, a indywidualne produkty emerytalne nie są w takim samym stopniu przystępne cenowo w poszczególnych państwach członkowskich UE.

Komisja Europejska w ramach działań i analiz w zakresie Unii Rynków Kapitałowych dostrzegła problem zbyt niskiego odsetka osób odkładających dobrowolnie i niezależnie od systemów państwowych na swoją emeryturę. Zwróciła uwagę, że z analizy rynku wynika, że w Unii Europejskiej jedynie 27% osób w wieku od 25 do 59 lat posiada dobrowolne plany emerytalne, czyli oszczędza/inwestuje środki dodatkowo w celu zwiększenia emerytury po zakończeniu aktywności zawodowej. To powoduje, że istnieje duże ryzyko ubóstwa osób na emeryturze, ze względu na niski odsetek pokrycia wcześniejszego wynagrodzenia przez środki otrzymywane z państwowych systemów emerytalnych. Sytuację poprawia w pewien sposób podniesienie wieku emerytalnego, co ma miejsce w państwach członkowskich UE, lecz nadal jest to działanie niewystarczające. Dla przykładu -badania Eurostatu wskazują, że w 2060 r. w Polsce stosunek osób powyżej 65 roku życia do osób w wieku produkcyjnym może wynieść ponad 70%, przy średniej dla całej UE na poziomie niecałych 60%. Ilustruje to narastający problem demograficzny w naszym kraju, gdyż obecnie te wskaźniki wynoszą odpowiednio około 25% i ponad 30%1.

Potrzeba nowego produktu emerytalnego

Ważne zatem jest, by nie tylko poszczególne państwa zachęcały do dodatkowego oszczędzania na emeryturę, ale także sama UE, która może znosić bariery między rynkami krajowymi w tym zakresie – takim działaniem jest PEPP. Nowy produkt ma – w założeniu – spełnić cztery cele. Po pierwsze, zapewnić większy wybór i „mobilność” produktów emerytalnych – chodzi tu zarówno o możliwość zmiany dostawcy, jak też państwa zamieszkania przy zachowaniu dotychczasowego produktu emerytalnego. Po drugie, nowe ramy prawne powinny pozwolić dostawcom produktów inwestycyjnych z celem zabezpieczenia emerytalnego obniżyć koszty działalności, co z kolei przełoży się na niższe ceny dla inwestorów detalicznych.

Po trzecie, KE, publikując projekt nowych przepisów, zakładała, że w wyniku inwestowania przez obywateli UE w PEPP nastąpi zwiększenie podaży kapitału na cele związane z długoterminowymi inwestycjami. Po czwarte zaś, PEPP pozwoli na zmniejszenie luki między wynagrodzeniem a emeryturą dla danej osoby, czyli na podniesienie wysokości świadczenia jako odsetka ostatniego wynagrodzenia.

Komisja Europejska we wrześniu 2016 r. w swoim komunikacie pt. „Unia rynków kapitałowych – przyspieszenie reformy”, a później w śródokresowym przeglądzie Unii Rynków Kapitałowych zapowiedziała w czerwcu 2017 r. publikację projektu legislacyjnego dotyczącego ogólnoeuropejskiego produktu z zakresu indywidualnego zabezpieczenia emerytalnego. Zarówno Rada, jak i Parlament Europejski zabiegały o tę nową legislację w stanowiskach z początku 2016 r. Ostatecznie projekt opublikowano pod koniec czerwca 20172.

Rada w połowie czerwca 2018 r. przyjęła stanowisko ogólne w sprawie rzeczonych przepisów.3 Nowa regulacja, zgodnie z założeniami wspomnianej inicjatywy legislacyjnej, ma zapewnić instytucjom finansowym, które oferują produkty inwestycyjne mające na celu zabezpieczenie emerytalne, narzędzia do proponowania prostego i nowatorskiego produktu emerytalnego. Ten nowy rodzaj dobrowolnej emerytury ma pozwolić osobom oszczędzającym na szerszy wybór sposobów oszczędzania dodatkowych środków na emeryturę i zapewnić bardziej konkurencyjne produkty. Pozwoli też – przez pewien poziom standaryzacji – na łatwiejsze nabywanie produktów mających na celu dodatkową ochronę emerytalną, w tym transgranicznie.

Definicja PEPP

Rozporządzenie opisuje przepisy określające zasady udzielania zezwoleń dla indywidualnych produktów emerytalnych, które są dystrybuowane w Unii pod oznaczeniem „ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny”, a także jednolite przepisy dotyczące ich tworzenia i dystrybucji oraz nadzoru nad nimi. Zgodnie z przedstawionymi definicjami, za PEPP uważa się indywidualny produkt emerytalny o charakterze oszczędzania długoterminowego, który jest oferowany w ramach uzgodnionego swego programu przez regulowane przedsiębiorstwo finansowe posiadające zgodnie z prawem Unii zezwolenie na zarządzanie zbiorowymi lub indywidualnymi inwestycjami lub oszczędnościami i który jest nabywany na zasadzie dobrowolnej umowy przez indywidualnego oszczędzającego z myślą o emeryturze, przy czym możliwość wypłaty zgromadzonych w ramach tego produktu środków przed upływem okresu oszczędzania nie istnieje lub jest ograniczona.

Rozporządzenie doprecyzowuje również, czym jest indywidualny produkt emerytalny. Jest nim ten, który ma wyraźny cel emerytalny, oparty jest na umowie między podmiotem oferującym a indywidualnym oszczędzającym, przewiduje akumulację kapitału aż do momentu przejścia na emeryturę i zapewnia dochód po osiągnięciu wieku emerytalnego. W art. 2 rozporządzenie definiuje ponadto, kto może być oszczędzającym na emeryturę poprzez PEPP, czym jest konto, a czym program PEPP oraz określa cechy fazy akumulacji i dekumulacji.

Dostawcy PEPP

PEPP będzie mógł być oferowany we wszystkich państwach UE przez danego dostawcę, którym mogą być różnorakie instytucje finansowe – zarówno kredytowe, jak i zakłady ubezpieczeń, instytucje pracowniczych programów emerytalnych czy firmy i spółki inwestycyjne oraz zarządzające, a także zarządzający alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (vide art. 5 ust. 1 rozporządzenia). Nowe przepisy wprowadzą zasadę, że o zezwolenie na oferowanie PEPP (tzn. na tworzenie i dystrybucję tych produktów) mogą się ubiegać wyłącznie instytucje finansowe posiadające już zezwolenie na poziomie UE udzielone przez właściwe organy na podstawie obowiązującego sektorowego instrumentu prawnego. Zezwoleń na prowadzenie działalności jako dostawca PEPP, w tym na używanie oznaczenia PEPP w odniesieniu do indywidualnych produktów emerytalnych, udzielać będzie centralnie jeden unijny organ – EIOPA (Europejski Urząd ­Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych).

Oznaczenie PEPP (po polsku „OIPE” lub „ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny”) można będzie stosować w odniesieniu do indywidualnego produktu emerytalnego tylko wówczas, gdy EIOPA udzieli zezwolenia na jego oferowanie pod takim oznaczeniem (art. 4 i 10 rozporządzenia). Istniejące dotychczas indywidualne produkty emerytalne mogą zostać przekształcone w PEPP po uzyskaniu zezwolenia EIOPA, który musi skonsultować się z organem nadzoru właściwym dla tego przedsiębiorstwa.

We wniosku o zezwolenie dla PEPP (art. 5 ust. 2 oraz art. 6 rozporządzenia), wyżej wspomniane podmioty – oprócz przedstawienia dowodu posiadania zezwolenia na prowadzenie działalności zgodnie z właściwymi przepisami – zobowiązane są m.in. wskazać informacje o standardowych warunkach umowy danego produktu, podać tożsamość wnioskodawcy i przedstawić jego dotychczasowe doświadczenie oraz dane osób, które faktycznie będą tworzyć PEPP, określić profil ryzyka, strategię inwestycyjną produktu i wykaz państw członkowskich, w których będzie on wprowadzany do obrotu.

Rozporządzenie zawiera również przepisy odnoszące się do podmiotów zajmujących się dystrybucją rzeczonych produktów emerytalnych. O pozwolenie na dystrybucję PEPP mogą ubiegać się podmioty, które mogą tworzyć własne produkty oraz pośrednicy ubezpieczeniowi zarejestrowani zgodnie z postanowieniami dyrektywy IDD (art. 7 rozporządzenia).

Działalność transgraniczna

Bardzo interesujące wydają się przepisy regulujące zasady transgranicznego oferowania PEPP (przez podmiot z jednego państwa na rzecz oszczędzającego w innym państwie członkowskim) oraz kwestie jego przenoszenia.

Jeśli chodzi o możliwość transgranicznego oferowania i dystrybucji PEPP, to zgodnie z art. 11 rozporządzenia, jego dostawcy i dystrybutorzy mogą prowadzić działalność polegającą odpowiednio na oferowaniu i dystrybucji rzeczonych produktów emerytalnych na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego w ramach swobody świadczenia usług lub swobody przedsiębiorczości, pod warunkiem, że czynią to w zgodzie z właściwymi dla siebie podmiotowo przepisami i procedurami. Pytanie brzmi, czy tego typu rozwiązanie będzie wystarczająco elastyczne i łatwe w praktyce, by np. banki z dużych sektorów chciały pojawić się ze swoją ofertą w mniejszych państwach członkowskich. Przy rozważaniu możliwości ekspansji na inne rynki krajowe instytucje finansowe biorą przecież pod uwagę również kwestię skali i tego, czy i jak szybko koszty poniesione w związku z podjęciem aktywności w innym państwie członkowskim zwrócą się.

Odnośnie możliwości przenoszenia PEPP, przepisy stanowią, że niezbędne jest umożliwienie oszczędzającym, którzy zmienią miejsce zamieszkania do innego państwa członkowskiego, dalsze wpłacanie składek na poczet tego produktu, który wykupili w państwie członkowskim swojego pierwotnego miejsca zamieszkania. W takim przypadku oszczędzający będą mieli prawo do zachowania wszystkich korzyści i ulg związanych z nieprzerwanym inwestowaniem w ten sam produkt. Mechanizm procedury przenoszenia produktu polega na otwarciu nowego subkonta w ramach każdego indywidualnego konta PEPP. Warunki jego prowadzenia odzwierciedlają wymogi prawne i warunki korzystania z ulg podatkowych, ustalone na poziomie krajowym w stosunku do OIPE przez państwo członkowskie, do którego przenosi się oszczędzający.

Subkonto zostało zdefiniowane jako otwarte w ramach każdego indywidualnego konta i odpowiadające wymogom i warunkom prawnym ustalonym na poziomie krajowym przez państwo członkowskie, w którym oszczędzający w ramach PEPP posiada swoje miejsce zamieszkania. Spełnienie tych wymogów pozwoli na skorzystanie z zachęt w przypadku inwestowania w produkt emerytalny w rzeczonym kraju. Oznacza to, że dzięki temu dostawca PEPP, tworząc takie subkonta, będzie mógł zapewnić oszczędzającym np. przywileje podatkowe, dostępne dla produktów emerytalnych w danym państwie.

Obowiązki staranności i informacyjne

Rozporządzenie określa również różnorakie obowiązki nałożone na dostawców i dystrybutorów, które mają ułatwić zawieranie umów przez klientów, ale także zagwarantować im możliwość podjęcia świadomej decyzji co do wyboru produktu.

Domyślną formą komunikacji z klientem oraz udostępniania informacji oraz dokumentów jest forma elektroniczna. Klient może wnioskować, aby dokumenty i informacje zostały mu przekazane również na trwałym nośniku. Jeśli chodzi o etap przedkontraktowy, dostawca i dystrybutor zobowiązani są do przedstawienia dokumentu zawierającego kluczowe informacje na temat produktu, odpowiadającego wymogom rozporządzenia PRIIPS. Po zawarciu umowy będą oni zobowiązani do przedstawiania „Informacji o świadczeniach z PEPP”.

W okresie fazy akumulacji kapitału dostawca PEPP będzie miał obowiązek przede wszystkim zapewnić bezpieczne i solidne ramy polityki inwestycyjnej danego produktu, działając jako ostrożny inwestor. Oszczędzający będzie miał możliwość wyboru spośród kilku wariantów inwestycyjnych, z których jeden będzie domyślnym, gwarantującym oszczędzającym przynajmniej odzyskanie zainwestowanego kapitału.

Jeśli chodzi o fazę dekumulacji, to w dużej części jej warunki określają same państwa członkowskie. Jest to racjonalne rozwiązanie europejskiego prawodawcy, gdyż ich kompetencją jest określanie zasad zabezpieczenia emerytalnego, a jeśli PEPP ma korzystać z zachęt oferowanych przez poszczególne państwa członkowskie (np. podatkowych), musi być dostosowany do krajowych warunków. Dostawcy PEPP mogą w ramach umowy z oszczędzającym zaoferować mu różne formy wypłat zgromadzonego kapitału, w tym wypłatę jednorazową bądź w ratach.

Możliwość zmiany dostawcy PEPP

Rozporządzenie przewiduje możliwość zmiany dostawcy produktu emerytalnego zarówno w ramach jednego państwa, jak i pomiędzy państwami członkowskimi. Oszczędzający będzie mógł złożyć wniosek o przeniesienie dodatniego salda produktu z konta PEPP prowadzonego u dotychczasowego dostawcy na konto PEPP otwarte u nowego dostawcy. W takim przypadku to poprzednie konto ulegnie zamknięciu.

Opłata za zamknięcie konta u dotychczasowego dostawcy nie może być wyższa niż 1% wartości salda. Dostęp do informacji od niego dla oszczędzającego i nowego dostawcy, upoważnionego przez oszczędzającego, będzie bezpłatny. Pozostałe prowizje i opłaty związane ze zmianą dostawcy – pobierane zarówno przez dotychczasowego, jak i nowego – muszą być ograniczone do pokrycia wysokości kosztów faktycznie przez nich poniesionych.

Dalsze etapy prac legislacyjnych

Przedmiotowy proces legislacyjny jest na zaawansowanym etapie. Rada, jak wspomniano wcześniej, uchwaliła już podejście ogólne (general approach), będące podstawą do rozpoczęcia negocjacji w trilogu z Parlamentem Europejskim. PE nie przyjął jeszcze swojego stanowiska, lecz głosowanie nad rezolucją coraz bliżej. Posłem sprawozdawcą w komisji ECON została wybrana, jeszcze w lipcu 2017 r., Sophia in ‘t Veld (Holandia, ALDE), która w połowie lutego br. przedstawiła projekt sprawozdania, do którego poprawki były zgłaszane do kwietnia br.

Komisje parlamentarne EMPL i IMCO przedstawiły opinie do projektu z końcem czerwca i na początku lipca br. Głosowanie w ECON nad sprawozdaniem – stanowiącym podstawę rezolucji całego Parlamentu – zaplanowano na 3 września 2018 r. Można zatem zakładać, że w tym roku PE zakończy swoje prace i zasiądzie do rozmów z Radą – reprezentowaną przez Prezydencję – by ustalić wspólne stanowisko.

Możliwe skutki regulacji

Ciężko powiedzieć, czy nowy produkt emerytalny zyska popularność zarówno wśród indywidualnych inwestorów, jak i u uczestników rynku. Wiele zależy od tego, jak do uregulowania takich produktów podejdą państwa członkowskie i jak będą je traktowały – od korzyści podatkowych będzie uzależnione to, czy w ogóle opłacalne będzie oszczędzanie za pomocą PEPP na dodatkową prywatną emeryturę.

Trzeba pamiętać, że wymogi przenoszalności produktu między poszczególnymi państwami członkowskimi – związane z compliance, różnymi reżimami prawnymi etc. – będą drogie w realizacji. Koszty te będą miały odzwierciedlenie w opłatach obciążających oszczędzających. Tu dużą rolę ma do odegrania nadzór, który powinien zapewnić spójne podchodzenie do kwestii ostrożnościowych w poszczególnych państwach. Pytaniem pozostaje, czy zasady działania transgranicznego oparte na jednolitym paszporcie będą na tyle elastyczne, że zachęcą do oferowania produktu w innych państwach.

Jeśli PEPP będą konkurencyjne cenowo, powinny w dłuższej perspektywie doprowadzić do powstania lepszej i tańszej oferty produktów na poszczególnych rynkach krajowych. Jeśli natomiast będą droższe, nikt nie będzie nimi zainteresowany i nowe rozwiązania, mające na celu dywersyfikację źródeł przyszłej emerytury prywatnej, pozostaną jedynie na papierze.

• https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52017PC0343&from=EN
• http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9975-2018-INIT/en/pdf