Regulacje na rynku bankowym: Wedle stawu Grobla

Teoria regulacji przyjmuje dwa założenia: pierwsze, że regulator posiada dostateczne informacje i władzę sprawczą, aby skutecznie promować interes publiczny, drugie – regulator jest altruistyczny (życzliwy), a do realizacji celu publicznego dąży wszelkimi dostępnymi działaniami. Zdaniem ekspertów, założenia te całkowicie nie przystają do rzeczywistości, co potwierdza w szczególności sfera realiów funkcjonowania sektora bankowego

Znaj proporcjum, mocium panie!

Zasadę, która powinna chronić przed nadmierną, nieuzasadnioną, czy wręcz szkodliwą, regulacją nazywa się również – podobnie jak w implementacji wolności gospodarczej – zasadą umiaru lub zasadą kontroli nadużywania (niem. Verhältnismäßigkeitsprinzip – Übermaßverbot). W Polsce zasada proporcjonalności znalazła swoje odzwierciedlenie w przepisach dotyczących nadzoru. Przepisy te wskazują, że częstotliwość i intensywność przeglądów oraz ocen, zasad, strategii, procedur i mechanizmów wdrożonych przez instytucje powinny uwzględniać wielkość, znaczenie systemowe, charakter, skalę i złożoność działalności danej instytucji.

Szwajcarska Komisja Nadzoru Bankowego, projektując regulacje, zwraca baczną uwagę na wielkość, złożoność, rodzaje usług, skalę ryzyka instytucji danego rodzaju, jak również na możliwości pokrycia kosztów compliance, które – znośne dla dużych – mogą być trudne do udźwignięcia przez małe banki. Ostatnia zmiana głównych zasad nadzoru bankowego na świecie akcentuje zasadę proporcjonalności, która powinna umożliwiać podział banków na systemowo ważne i inne, wobec których można stosować łagodniejsze wymagania.

Interesujący jest przykład Luksemburga. Podjęto tam w drodze krajowych regulacji, wydanych przez urząd nadzoru nad rynkiem finansowym, próbę przybliżenia koncepcji dyrektywy CRD III oraz wytycznych Europejskiego Komitetu Nadzorców Bankowych w sprawie zastosowania zasady proporcjonalności do wynagrodzeń do ekonomicznych zasad zarządzania ryzykiem. Instytucja kredytowa może odstąpić od wymogów prawnych dotyczących dopuszczalnych ekspozycji na ryzyko, jeżeli jej suma bilansowa nie przekracza 5 mld euro, a wymogi kapitałowe są niższe iż 125 mln euro.

Spółka akcyjna Deutschland AG

Wiele krajów wybrało strategię selektywnej implementacji dyrektyw unijnych, której wprawdzie nie zawsze można wprost zarzucić łamanie prawa europejskiego, ale ewidentnie zmierza ona do ochrony interesów krajowego sektora bankowego. Stąd w Niemczech popularne stało się hasło przyrostowej czy stopniowej adaptacji prawa krajowego, a przyjmowane stanowisko stanowi do dnia dzisiejszego wyraz swoistego kartelu władz federalnych, krajowych, banku centralnego (Bundesbanku), organu nadzoru nad rynkiem finansowym (BaFin) oraz potężnych zrzeszeń banków prywatnych, publicznych i spółdzielczych. Leitmotivem dokonywanych zmian w regulacjach jest umacnianie roli Niemiec jako europejskiego i globalnego centrum finansowego, co znalazło wyraz w pojęciu „spółka akcyjna Niemcy” (Deutschland AG).

Polityka regulacyjna niemieckich władz nosi wyraźne znamiona polityki strukturalnej, która np. na rynku kapitałowym utrudniała przez wiele lat dostęp inwestorów z zewnątrz. Cały czas dbano o interesy sektora krajowego, np. negocjując bardzo długi okres przejściowy w przypadku rezygnacji ze 100 proc. gwarancji niemieckich krajów (landów) dla systemu kas oszczędnościowych (Sparkassen) i grupujących je banków krajowych (Landesbanken). Były też pozytywne strony tej sytuacji, gdyż kryzys 2008 r. nie dotknął tak mocno Niemiec, ze względu na niewielkie rozpowszechnienie w społeczeństwie papierów wartościowych i skromne zaangażowanie niemieckich banków w wysoce ryzykowne operacje na rynku derywatów.

Dążenie ku implementacji prawa europejskiego zgodnego z własnym interesem można też dostrzec w brytyjskim systemie prawnym. Tradycyjnie miejsce Londynu jako centrum finansowego było regulowane w ramach koncepcji Gentlemen-Capitalism, składającej się z sieci społecznej banków, ubezpieczeń, firm inwestycyjnych i giełdy, gdzie pod kierunkiem Banku Anglii dominował nieformalny nadzór w postaci samoregulacji. Dbałość o relacje między instytucjami i perswazja moralna, dobre obyczaje i reputacja przez długie lata wydawały się wystarczające. Sytuacja ta zaczęła się zmieniać po kryzysie 1983-1986, wprowadzono wówczas polityczny i administracyjny nadzór nad rynkiem finansowym. Financial Services Authority (FSA) – zintegrowany nadzorca nad rynkiem bankowym, ubezpieczeniowym i kapitałowym uzyskał bardzo mocne kompetencje dotyczące działań władczych, udzielania zezwoleń i sankcji za błędne działania uczestników rynku.

Bazylea III: opcje alternatywne

W Europie uchwalono Capital Requirements Directive (CRD IV), której wdrażanie rozpoczęło się od stycznia 2014 r. CRD IV stanowi transpozycję koncepcji Bazylei III (tj. definicja kapitału, kapitału nowego, buforów antycyklicznych, wskaźnika dźwigni finansowej, ryzyka kontrahenta, wymogów w zakresie płynności oraz buforów dla globalnych banków o znaczeniu systemowym – G-SIFI). Aby osiągnąć maksymalną harmonizację w UE i państwach członkowskich, CRD IV ponownie formułuje całe ramy ostrożnościowe dla banków zawierających przepisy Bazylei II (ryzyko kredytowe) i Bazylei II½ (nowe zasady księgi handlowej), jak również wcześniejsze zmiany w określaniu ryzyka rynkowego, odnoszące się jeszcze do Bazylei I. Wszystkie te poprzednio przyjęte teksty zostały ponownie zapisane, aby zapewnić wspólne ramy regulacyjne.

Część najważniejszych regulacji ma formę rozporządzenia CRR, są więc bezpośrednio stosowane. Kluczem do osiągnięcia porozumienia był kompromis w sprawie traktowania wynagrodzenia zmiennego związanego z podejmowaniem ryzyka w odniesieniu do szerokiego zakresu wyższych pracowników banków, który znalazł się w tekście CRD IV. Ogranicza on stosunek premii do płacy podstawowej (stałej). CRD IV wprowadza też ogólnoeuropejskie ramy sprawozdawczości nadzorczej, która jest wymagana od stycznia 2014 r. Podczas gdy Bazylea III określa wspólne zasady pokrycia kapitałowego Tier 1 (CET 1) jako obejmujący tylko zachowane dochody i wspólne akcje, UE będzie stosować zasady określenia jakości instrumentów kapitałowych. Główną różnicą w porównaniu z Bazyleą III w kwestii definicji kapitału może być umożliwienie różnym bankom liczenia ...