Raport specjalny – „Ranking największych banków w Polsce”: Bank Gospodarstwa Krajowego – partner strategicznych programów rozwojowych

Prof. dr hab. Jan K. Solarz, Dr Marcin Daniecki
Fundacja Instytut Badań i Edukacji Planowania Finansowego

BGK w pełni zasługuje na tę nagrodę, bo od momentu swego powstania w roku 1924 pełnił ważną rolę w realizacji polityki gospodarczej państwa. W okresie międzywojennym był symbolem stabilności kraju i jego instytucji finansowych. BGK AD 2018 to państwowy bank rozwoju, który inicjuje i realizuje programy, służące wzrostowi gospodarczemu Polski. Współpracuje ze wszystkimi instytucjami rozwoju, takimi jak Polski Fundusz Rozwoju, KUKE, PAIH, PARP i ARP.

Reaktywowany w 1989 r. bank, w nowych realiach ustrojowych, towarzyszył tworzeniu nowoczesnego systemu bankowego w Polsce, zachowując przy tym ciągłość prawną istnienia specjalnej instytucji finansowej. Stan obecny w naturalny sposób rodzi pytania o miejsce BGK w systemie bankowym Polski XXI w.

Zakorzenienie danej instytucji w tradycji i kulturze państwa

Bank Gospodarstwa Krajowego ma w swojej nazwie wpisaną misję wspierania rozwoju „gospodarstwa” Polski. Odczytanie tej misji w warunkach globalizacji gospodarki, integracji regionalnej i transformacji systemowej stanowi wyzwanie intelektualne, finansowe i operacyjne. Punktem wyjścia jest i powinna pozostać zasada poszanowania równej konkurencji w sektorze bankowym. Oznacza to, że specyficzna pozycja instytucjonalna i prawna banku nie może być nadużywana – gwarantem regulacyjnym tego stanu rzeczy jest m.in. objęcie działalności BGK nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego oraz Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta. Jego misja może być też odczytana jako próba usunięcia lub ograniczenia niesprawności rynków finansowych (ang. market failures) i stosowania, w ograniczonym zakresie, „interwencji państwa” w ramach prowadzonej polityki gospodarczej. W tym kontekście niezbędne jest spełnienie dwóch kluczowych warunków – respektowania określonych normami Unii Europejskich zasad pomocy publicznej oraz przekonania o racjonalności gospodarczej i skuteczności interwencji.

W ostatnich latach szczególne znaczenie przypisuje się zakorzenieniu danej instytucji w tradycji i kulturze państwa. Pozwala to tłumaczyć wiele jej późniejszych zachowań. W przypadku Banku Gospodarstwa Krajowego za okres najważniejszy można symbolicznie, oraz dla potrzeb inspiracji na dzisiaj, uznać aktywność Jana Kantego Steczkowskiego – pierwszego prezesa.

Kapitał kompetencji zawodowych gromadził J.K. Steczkowski w kasach komunalnych zaboru austriackiego oraz w największym banku austriackim. Zdobyte doświadczenie pozwoliło mu na objęcie w 1913 r. funkcji dyrektora Banku Krajowego dla Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim. A ten, pod zmienioną w 1920 r. nazwą na Polski Bank Krajowy, był największym i najważniejszym z trzech instytucji, których fuzja leżała u podstaw utworzenia w 1924 r. Banku Gospodarstwa Krajowego. Dwoma pozostałymi, których utworzenie zainicjował podczas I wojny światowej J.K. Steczkowski, były: Galicyjski Wojenny Zakład Kredytowy oraz Galicyjski Miejski Wojenny Zakład Kredytowy, które pod nazwami Państwowy Bank Odbudowy i Zakład Kredytowy Miast Małopolskich weszły w skład Banku Gospodarstwa Krajowego.

Dla tezy o wpływie historii instytucji na jej aktualne funkcjonowanie istotne znacznie ma fakt, że Jan Kanty Steczkowski był ministrem skarbu od 26 listopada 1920 r. do 13 września 1921 r. W jego programie stabilizacji i równoważenia budżetu znalazły się takie priorytety, jak:

• wstrzymanie wydawania koncesji na zakładanie nowych banków,
• zaostrzenie kryteriów przy wydawaniu koncesji na zakładanie nowych spółek akcyjnych,
• ograniczenie kredytu reportowego dla powstrzymania spekulacji,
• zakazanie bankom pokrywania inwestycji kredytem krótkoterminowym,
• zalecenie władzom państwowym i samorządowym lokowania części wolnych środków na giełdzie,
• uregulowanie wierzytelności banków zagranicznych w markach polskich,
• wstrzymanie przyjmowania przez PKKP wkładów w walutach obcych i przekazywanie ich za granicę1.

Wspieranie gospodarki

Bank Gospodarstwa Krajowego powstał 31 maja 1924 r. Głównym jego zadaniem było ożywienie krajowej gospodarki poprzez scentralizowaną i jednolitą politykę kredytową, dedykowaną głównie przedsiębiorstwom państwowym i samorządowym, ale i po części prywatnym, oraz samorządowym i spółdzielczym instytucjom finansowym. Jednym z priorytetów polityki BGK było również wspieranie rynku budowlano-mieszkaniowego. Głównym narzędziem rozwoju rynku kredytowego były emisje listów zastawnych oraz obligacji komunalnych, budowlanych i kolejowych. Dochodziły do tego również środki własne banku.

W wizji prezesa J.K. Steczkowskiego BGK miał również, jako gwarant, ułatwiać pozyskiwanie pożyczek zagranicznych, które były niezbędne dla stabilizacji budżetu i osiągnięcia równowagi makroekonomicznej kraju. Bank miał zatem współtworzyć makroekonomiczną stabilność państwa. Powstanie BGK było, wraz z utworzeniem kilka miesięcy wcześniej Banku Polskiego, ważnym elementem reformy walutowej i finansów publicznych, przeprowadzonej przez premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego.

Dla historycznej pamięci instytucji istotne znaczenie ma ulokowanie w niej, jesienią 1925 r., Funduszu Pomocy Instytucjom Kredytowym. Pożyczkodawcą ostatniej szansy został nie bank centralny, którym był wtedy Bank Polski, lecz BGK.

Po zamachu majowym w 1926 r. obóz sanacji wyznaczył BGK szerszy zakres obowiązków. Bank poprzez wykupy akcji stawał się właścicielem wielu przedsiębiorstw państwowych, ważnych z punktu widzenia gospodarczych i zbrojeniowych interesów państwa. Takich jak przykładowo „Starachowice”, „Ursus”, „Grodzisk” czy „Azoty”. Pierwotnym celem procesu przejmowania, obok zabezpieczenia interesów państwa, była ich ekonomiczna i strukturalna sanacja. W okresie, kiedy podjęto próby zmniejszenia liczby przedsiębiorstw należących do koncernu BGK, ...