Raport Specjalny | Horyzonty Bankowości 2022 | Jak nie podatek to wojna

Jacek Ramotowski

Rentowność polskich banków systematycznie i coraz mocniej spadała od 2011 r. Dno osiągnęła w roku 2020. Wskutek wzrostu stóp procentowych i niespełnienia się negatywnych scenariuszy gospodarczych po pandemicznym kryzysie w tym roku miała szansę ruszyć w górę. Ale pojawiły się nowe ryzyka związane z wojną. To może przedłużyć bardzo niekomfortową i niebezpieczną sytuację, kiedy znaczna część polskich banków nie pokrywa kosztu kapitału.

Powody spadku

Wieloletni trend spadku rentowności polskich banków zaczął się w 2011 r. – jak pisał o tym Narodowy Bank Polski w „Raporcie o Stabilności Systemu Finansowego” z grudnia 2019 r. Z przeprowadzonej wówczas analizy wynikało, że ma to charakter strukturalny. Według wyliczeń NBP, zwrot z kapitału regulacyjnego (RORC) polskiego sektora obniżył się z niemal 16% na koniec 2011 r. do niespełna 8% w połowie 2019 r. Przypomnijmy, jakie były tego najważniejsze powody.

W związku z regulacjami zwanymi Bazyleą III i IV obniżyła się relacja aktywów do kapitału Tier 1, co w ciągu kilku lat zjadło ok. 2 pkt. proc. rentowności. Rozpoczęty pod koniec 2012 r. cykl obniżek stóp procentowych doprowadził do spadku marży odsetkowej. To kolejny punkt procentowy ubytku rentowności. O ok. drugie tyle obniżyła się rentowność z powodu spadku marży pozaodsetkowej, co było m.in. efektem modelu „bankowości za zero”.

Najsilniejsze uderzenie w rentowność nastąpiło jednak ze strony obciążeń, w tym podatkowych. Z jednej strony banki musiały płacić wyższe składki na fundusz gwarantowania depozytów oraz uporządkowanej restrukturyzacji. Jak zwraca uwagę NBP, stawki te ustalone zostały na znacząco wyższym poziomie niż w większości państw Unii. Podatek bankowy wprowadzony w 2016 r. zadał rentowności najsilniejszy cios. Efektywna stopa opodatkowania banków skoczyła z 21% do 48%. Ta podwyżka ukradła z rentowności ponad 3 pkt. proc.

Tracący z roku na rok rentowność sektor bankowy zderzył się z pandemicznym kryzysem. Stopy procentowe spadły niemal do zera, co spowodowało skurczenie się wyniku odsetkowego. Banki doszły do wniosku, że „bankowość za zero” to pułapka, i zaczęły walczyć o wynik z opłat i ...