Punkt widzenia: Paląca potrzeba własnych oszczędności

Dariusz Filar

Po drodze nieznacznie wyprzedziliśmy Węgrów (w 2007 wykazywali 61 proc., a w 2013 r. – 66 proc.), trochę zmniejszyliśmy dystans do Słowaków (oni 67 proc. europejskiej średniej mieli już w 2007 r., a teraz mają 75 proc.) i Czechów (od kilku lat zatrzymali się na 82 proc.), a dotknięci głęboką recesją Grecy istotnie zbliżyli się do nas poprzez redukcję własnego wskaźnika (z 91 proc. w 2007 do 73 proc. w 2013 r.).t

Coraz większym rozmiarom powstającego w Polsce produktu nie towarzyszy jednak odpowiednio szybkie powiększanie się zgromadzonych przez Polaków oszczędności. Na koniec 2013 r. całkowite aktywa finansowe gospodarstw domowych (gotówka, depozyty w bankach, akcje i obligacje przedsiębiorstw, obligacje skarbowe, jednostki udziałowe w funduszach inwestycyjnych, ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym) sięgnęły 1,5 bln zł, co stanowiło równowartość 93 proc. polskiego PKB i pozwalało się doliczyć około 40 tys. zł na jednego mieszkańca.

Na pierwszy rzut oka obie te wielkości – a więc zarówno ta widziana z perspektywy całego społeczeństwa, jak i ta dotycząca pojedynczego obywatela – mogą się wydać znaczące.

Ta uspokajająca ocena musi ulec rewizji, gdy weźmiemy pod uwagę, że w wielu krajach Europy (Wielka Brytania, Holandia, Belgia, Dania) aktywa finansowe gospodarstw domowych w relacji do PKB zbliżone są do 300 proc., że w drugim szeregu stoją kraje, gdzie wskaźnik ten oscyluje wokół 250 proc. (Francja, Włochy, Portugalia, Szwecja), że nawet osłabieni finansowo Grecy posiadają aktywa powyżej 150 proc. ichniego PKB, a w bliskich nam krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Czechy, Słowacja, Węgry) odnotowujemy wartości wyraźnie przekraczające 100 proc. PKB.

Różnica między Polską i innymi krajami objawia się jeszcze wyraźniej, gdy przechodzimy do porównywania bezwzględnych wielkości aktywów finansowych przypadających na jednego mieszkańca i skupiamy uwagę na aktywach netto, a więc po uwzględnieniu zaciągniętych przez gospodarstwa domowe długów.

W takim ujęciu na statystycznego Polaka przypadało 5430 euro (ok. 22,5 tys. zł) i było to ponad 12 razy mniej niż w przypadku statystycznego Holendra, 10 razy mniej niż w przypadku Brytyjczyka, w przybliżeniu 8 razy mniej w stosunku do Włocha, Francuza, Austriaka i Niemca, a także stanowiło połowę finansowych zasobów Czecha i trzy czwarte zasobów Węgra. Przy tym polskim problemem jest nie tylko niski stan zgromadzonych oszczędności, ale i to, że wolniej od innych ten stan podnosimy. Stopa oszczędności – czyli przypadający na oszczędności odsetek rozporządzalnego dochodu – od wielu lat utrzymuje się w krajach strefy euro w przedziale 11-12 proc. (to znaczy, że z każdych 100 euro dochodu średnio od 11 do 12 euro zostaje w takiej lub innej formie odłożone). Polska stopa dobrowolnych oszczędności podlega silnym wahaniom, przy czym nawet w okresach bardzo dobrej koniunktury raczej nie przekracza 10 proc., a w ostatnich latach pozostawała zbliżona do zera. Ale nawet i to nie stanowi końca polskich problemów z oszczędnościami. Skupione są one w rękach tylko pewnej części społeczeństwa, bo na podstawie wielu badań udało się ustalić, że 60 proc. gospodarstw domowych nie dysponuje żadnymi oszczędnościami. Pozostałych 40 proc. też nie ...