Punkt widzenia: Objawy, istota oraz pozory deflacji

Dariusz Filar

Ślady tamtego doświadczenia wciąż są obecne w społecznej pamięci. Nic zatem dziwnego, że gdy od lipca 2014 r. CPI zaczął wykazywać wartości ujemne, nieco niższe od 0 proc. (co oznacza, że ceny w ujęciu rocznym trochę spadły), to z jednej strony spotkało się to z niedowierzaniem, a z drugiej niezwykle spopularyzowało rzadko dotąd używane słówko deflacja. Czy po latach doświadczeń inflacyjnych gospodarka polska rzeczywiście nabrała charakteru deflacyjnego? Udzielenie odpowiedzi na tak postawione pytanie ma istotne znaczenie dla prognozowania przyszłych zjawisk ekonomicznych, dla polityki gospodarczej, a także dla decyzji inwestycyjnych przedsiębiorstw.

Jeśli zatrzymamy się na etapie analizy wskaźnikowej, to ujemna wartość CPI stanowi rzecz jasna objaw deflacji. Jednak nawet przyjęcie takiego punktu widzenia nie zwalnia od odnotowania kilku charakterystycznych cech obserwowanego aktualnie w Polsce zjawiska. Po pierwsze – jak na razie ma ono bardzo krótką historię, bo trwa cztery miesiące. Po drugie – bieżące ceny w porównaniu z tymi sprzed roku sygnalizują spadki stosunkowo płytkie (najniższa, październikowa wartość wskaźnika, wyniosła minus 0,6 proc.). Jeśli zamiast CPI posłużyć się HICP (wskaźnik zharmonizowany, stosowany przez Eurostat i zapewniający porównywalność danych z poszczególnych krajów Unii Europejskiej), to polska deflacja okazuje się jeszcze płytsza – od 0 proc. w lipcu do minus 0,3 proc. w październiku. W tym ujęciu ceny nie tyle spadają, co raczej stanęły w miejscu. Po trzecie wreszcie – sytuacja podobna do polskiej miała miejsce w wielu krajach. W porównywalnym ujęciu HICP węgierskie ceny zachowywały się identycznie jak polskie, słowackie wróciły na poziom 0 proc. po czterech miesiącach lekkich spadków, bułgarskie odnotowywały spadek o 1,5 proc. i tam taka skala ich redukcji trwała już od kilkunastu miesięcy. W ostatnich miesiącach HICP oscylował wokół zera także na zachodzie Europy – działo się tak we Włoszech, Hiszpanii, Portugalii i Szwajcarii. Rozpowszechnienie zjawiska dowodzi, że nie było ono specyficznie polskie i musiało mieć szersze uwarunkowania.

Mechanizm deflacji

Wskaźniki przynoszą nam informację o wystąpieniu objawów deflacji, ale nie ukazują istoty jej mechanizmu. A mechanizm ten złożony jest z wielu elementów. By proces deflacyjny w pełni się rozwinął, elementy te muszą zazębić się ze sobą, zacząć oddziaływać na siebie i w ten sposób wzajemnie wzmagać swój wpływ na całość mechanizmu. W następstwie spadku cen wśród konsumentów powstaje przekonanie, że w przyszłości będą one jeszcze niższe; w ślad za ujemnymi wskaźnikami cen towarów i usług konsumpcyjnych znak minus pojawia się także przy oczekiwaniach inflacyjnych. Wiara w kontynuację spadku cen skłania konsumentów do odwlekania decyzji o zakupach: po co płacić droż...