Nowoczesny samorząd: Znaczenie zasobów w działalności firm świadczących usługi komunalne Studium przypadku Holdikom S.A.

Dr Michał Czuba,
Wydziałowy Zespół Dydaktyczny Nauk Ekonomicznych, U niwersytet Śląski

Z zaprezentowanego podziału widać więc dość szeroką gamę rodzajową, która dotyczy sfery usług komunalnych. Ponadto ich specyficznymi cechami jest kapitałochłonność, trudność podziału środków służących ich realizacji na mniejsze części, tak aby powstały nowe podmioty gospodarcze oraz sztywny popyt. W branży usług komunalnych działa w Polsce wiele podmiotów. Różnią się one zakresem swojej oferty, zakresem rynków, na których działają, a także strukturą właścicielską, którą zaczynają tworzyć zagraniczne firmy.

1. Specyfika usług komunalnych

Według Ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r o gospodarce komunalnej działalność ta polega na wykonywaniu przez jednostki samorządu terytorialnego zadań własnych w celu zaspokojenia potrzeb wspólnoty samorządowej. Zgodnie z wyżej wymienioną ustawą gospodarka komunalna obejmuje w szczególności zadania publiczne o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokojenie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych1.

Gmina, wykonując ustawowe zadania w sferze usług komunalnych, może realizować je za pomocą zakładów budżetowych, spółek kapitałowych, ze swoim udziałem, korzystać z partnerstwa publiczno-prywatnego, jak i kontraktować usługi komunalne u podmiotów prywatnych2.

W analizowaniu usług komunalnych ważnym elementem jest ich płatnik. Są nim gmina i mieszkańcy. W ramach pierwszej grupy mieszczą się usługi związane z utrzymaniem zieleni, usuwaniem nieczystości i oczyszczaniem miejsc publicznych czy cmentarzy komunalnych. Często w przypadku wyżej wymienionych usług gmina z uwzględnieniem przepisów wybiera podmiot świadczący je, co jest dla niej korzystne, o ile wynegocjuje wcześniej parametry dostarczanych przez zewnętrzne podmioty usług.

W drugiej grupie usług komunalnych, za których realizację płacą mieszkańcy, występuje duże zróżnicowanie regulacji prawnych, monopole naturalne, dość rozbudowana infrastruktura przesyłowa oraz znaczne potrzeby inwestycyjne. Niemniej jednak w zależności od branży sposób realizacji tych usług jest zróżnicowany. Sektorami usług komunalnych należącymi do drugiej grupy są między innymi: komunikacja miejska, gospodarka odpadami oraz usługi wodnokanalizacyjne i ciepłownicze3.

Pomimo ograniczeń prawnych i społecznego charakteru usług komunalnych coraz widoczniejszym zjawiskiem w tym sektorze jest coraz większa aktywność na nim podmiotów prywatnych4. Sprzyja to konkurencyjności na tym rynku i umożliwia realizację inwestycji modernizacyjnych, na które nie mają gminy środków lub procesy te musiałyby być rozłożone na dłuższy okres.

2. Rola i znaczenie zasobów w działalności przedsiębiorstw

Możliwości przedsiębiorstwa w zakresie tworzenia przez nie strategii rozwoju zależą od wielu uwarunkowań, np. zakresu oferty, stosowanych metod zarządzania, wykorzystywanej struktury organizacyjnej. Decydujące dla firmy są jednak zasoby, z których może ona korzystać. Można podzielić je na materialne i niematerialne5. Do zasobów materialnych zalicza się surowce, pomieszczenia biurowe, sprzęt i materiały potrzebne do produkcji oraz już wytworzone produkty6.

W obecnym czasie zasoby niematerialne zaczynają decydować w szerszym zakresie niż dotąd o ich sukcesie rynkowym firm. Zasobami tymi są: doświadczenie, informacje, marka, wiedza, kontakty, kultura organizacyjna oraz potencjał pracowników7. Zasoby te stanowią uwarunkowania, w których firma funkcjonuje oraz wpływają na tworzenie jej strategii.

Zasoby, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo, nie powinny być traktowane osobno, lecz powinno uwzględniać się ich możliwość komplementarnego lub substytucyjnego wykorzystania.

Osobną grupą zasobów są zasoby finansowe. Stanowią one jeden z najważniejszych czynników możliwości jego ekspansji na rynku i wpływają na jego możliwości ekspansji na inne rynki8.

Dysponowanie przez firmy większymi zasobami materialnymi niż konkurencja daje przewagę, która często jest krótkotrwała, ponieważ zawsze istnieje możliwość, że pojawi się konkurent z większymi zasobami. Zjawisku temu towarzyszy coraz powszechniejsze skracanie się cyklu życia produktów9.

Istotnymi zasobami niematerialnymi firmy są normy i wartości pracowników. Posiadanie lojalnych i uczciwych pracowników stwarza możliwości obniżenia kosztów funkcjonowania ze względu na niższą rotację personelu oraz mniejszą konieczność jego kontroli.

Innymi zasobami niematerialnymi firmy są wiedza i kompetencje pracowników. Zasoby te są ważne, ponieważ umożliwiają firmie uczenie się nowych kompetencji i przyrost jej wiedzy organizacyjnej10.

Kolejnym niematerialnym zasobem firmy jest jej wizerunek, czyli długotrwała i trudna do szybkiej zmiany opinia konsumentów o firmie i jej produktach11. B B udowa dobrego wizerunku jest długotrwała i przyczynia się do wzrostu liczby lojalnych klientów wobec firmy.

Przedsiębiorstwo oprócz posiadanych przez siebie zasobów powinno analizować możliwości pozyskiwania ich z zewnątrz. Wymaga to jednak prowadzenia analiz poszczególnych przekrojów jego otoczenia12. I I stotne w tym względzie może być otoczenie technologiczne oraz otoczenie związane z potencjalną siłą roboczą.

3. Zasoby w działalności wybranych dostawców usług komunalnych.
Analiza studiów przypadków

Przekształcenia służące powstaniu H H oldikom S.A. zaczęły się w 1991 r., kiedy to zlikwidowano przedsiębiorstwo ciepłownicze WPEC, a na jego miejsce powstał Ostrowski Zakład Ciepłowniczy. Cel, który miał realizować, dotyczył lepszego zaspokajania potrzeb klientów, mieszkańców Ostrowa Wielkopolskiego i podnoszenie swojej wartości rynkowej. Obok OZC powstały też firma WODKAN S.A. zajmująca się obsługą wodociągów miejskich, Miejskie Zakłady Gospodarki Mieszkaniowej sp. z o.o., Targowiska Miejskie sp. z o.o. oraz Zakład Oczyszczania i Gospodarki Odpadami sp. z o.o., MZK sp. z o.o.

Utworzone spółki zgodnie z postanowieniami władz miasta miały nie być dotowane i osiągnąć samodzielność finansową. Miasto Ostrów Wielkopolski prowadziło natomiast inwestycje na rynku usług komunalnych – np. wybudowało stację poboru i uzdatniania wody. MZK uzyskuje pomoc miasta tylko w zakresie dotacji do biletów, których zakres wyznaczają radni. Po wyodrębnieniu i usamodzielnieniu zakładów komunalnych oraz osiągnięciu przez nie dobrej kondycji finansowej w 1996 r. powołano spółkę H H oldikom S.A., do której miasto wniosło swoje udziały w działających sześciu spółkach, co umożliwiło powstanie holdingu spółek komunalnych. Pozwoliło to zwiększyć zasoby finansowe dostępne dla firm działających w ramach H H oldikom S.A., ponieważ mają one w ramach tej struktury większą zdolność kredytową. Nowa struktura wpłynęła także na lepsze wykorzystanie zasobów niematerialnych, takich jak umiejętności menedżerskie i kompetencje zarządzania. Przyczyniła się także do coraz lepszego wykorzystywania kompetencji niematerialnych związanych z szerszym stosowaniem filozofii marketingowej oraz budowania pozytywnego wizerunku całego holdingu wśród mieszkańców Ostrowa Wielkopolskiego.

Firmy należące do H H oldikom dobrze prowadzą swoją działalność. Np. Ostrowski Zakład Ciepłowniczy zwiększył swoje zasoby materialne, inwestując w unowocześnienie kotłów węgłowych i instalację dwóch nowoczesnych kotłów gazowo-olejowych. Dzięki tym inwestycjom obniżył koszty dostarczania energii cieplnej dla mieszkańców, co zaowocowało zwiększeniem liczby nowych klientów. Firma ta notowana jest także na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. I I nna spółka omawianego holdingu WODKAN S.A. znacznie powiększył swoje zasoby materialne, rozbudowując sieć wodociągową. Mieszkańcy Ostrowa Wielkopolskiego, którzy chcieli dołączyć się do sieci wodociągowej, byli do niej przyłączani w zamian za zakup akcji tej firmy. Stali się w ten sposób jej akcjonariuszami, a zakupione akcje mogli sprzedać po wejściu WODKAN S.A. na Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie. Zakład Oczyszczania i Gospodarki Odpadami także powiększył swoje zasoby materialne, uruchamiając nowe wysypisko śmieci i rekultywując dotychczasowe. Przy okazji budowy nowego wysypiska zarabia na wydobywanym piasku w miejscu jego budowy, co korzystnie wpływa na jego sytuację finansową13.

Holdikom, wypracowując zyski, inwestuje je w zasoby materialne. W 2006 r. spółka oddała do użytku nowy budynek usługowo-biurowy przy ulicy Raszkowskiej 25 w Ostrowie Wielkopolskim, w którym siedzibę ma B ank PKO B P S.A.14

Holdikom S.A. uruchomił w 2010 r. działające obok jego siedziby drugie centrum obsługi klienta w pasażu przy ulicy Asnyka w Ostrowie. Działają w nim trzy kasy oraz punkt informacyjny. Wśród usług oferowanych przez nowe centrum obsługi klienta jest m.in. możliwość regulacji rachunków (bez dodatkowych opłat) na rzecz TV Kablowej PROMAX, OZC S.A., WODKAN PWiK S.A., PUK Sp. z o.o. Gorzyce Wielkie, ZOiGO „MZO” S.A., MZGM Sp. z o.o., Ostrowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, podatków na rzecz Gminy i Miasta Ostrów Wielkopolski. W nowym centrum obsługi klientów można zakupić także bilety i znaczki miesięczne MZK S.A., worki na odpady z wykupioną opcją wywozu, jak również doładować telefony komórkowe wszystkich operatorów oraz opłacić pozostałe rachunki, jak na przykład za prąd, gaz, telefon, raty i ubezpieczenia (według cennika opłat dotyczących prowizji pobieranych przy tego typu transakcjach, dostępnego w siedzibie Centrum Obsługi Klienta H H oldikom S.A. oraz na stronie internetowej www.holdikom.com.pl). Dodatkowo w ramach nowego centrum działa tzw. centrum teleinformatyczne, w którym mieszkańcy mogą zapłacić swoje rachunki przez internet, skorzystać z usługi faksu i kserokopiarki. Nowe centrum obsługi klienta usytuowane w innej części miasta ma powiększać grupę mieszkańców korzystających z usług, jakie świadczy H H oldikom S.A. Działanie to służy powiększeniu zasobów finansowych ze świadczonych usług, a także poszerzeniu zasobów niematerialnych firmy, takich jak jej wizerunek czy marka, które w dłuższej perspektywie warunkują rozwój dostawców usług komunalnych15.

Podsumowanie

Analiza prowadzona na potrzeby niniejszego artykułu miała określić kluczowe zasoby wykorzystywane przez H H oldikom S.A. do budowania przewagi konkurencyjnej. Firmy działające w jego ramach rozbudowują swoje zasoby materialne służące wykonywaniu usług.

Rozwijają także niematerialne zasoby dotyczące doskonalenia obsługi klientów, tworzenia pozytywnego wizerunku i doskonalenia swojej marki. Realizują to poprzez stworzenie i rozbudowę biur obsługi klienta.

Holdikom jest ugrupowaniem firm zarządzanym przez spółkę matkę. Tego rodzaju model struktury ma swoje zalety w dziedzinie większej zdolności kredytowej całego ugrupowania wchodzących do niego firm. Traktując wyniki prowadzonych analiz jako wstępne rozpoznanie kluczowych zasobów dla prowadzenia działalności związanej ze świadczeniem usług komunalnych, można stwierdzić, że kluczowe dla tej branży jest rozwijanie zasobów materialnych (sprzęt, poszerzenie i rozbudowa sieci wodnokanalizacyjnej), zasobów niematerialnych ze szczególnym uwzględnieniem wizerunku, dbałości o obsługę klientów oraz o kreowanie marki. Nie bez znaczenia dla branży usług komunalnych jest także poszukiwanie lepszych i oszczędniejszych technologii.

Przypisy

1. Art. 1 Ustawy o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 ze zm.).
2. M. Bałdyga, Gospodarka komunalna. Aspekty prawne, Alpha Pro Wydawnictwa Profesjonalne, Ostrołęka 2004, s. 57-76.
3. M. Szymanowicz, Restrukturyzacja usług komunalnych w gminie, Municipium, Warszawa 2000, s. 27-28.
4. E. Wojciechowski, Zarządzanie w samorządzie terytorialnym, Difin, Warszawa 2003, s.143-161.
5. L. Żabiński, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa na potrzeby wyboru strategii rozwoju za pomocą metody SWOT, AE Katowice, Katowice 1997, s. 14.
6. R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2006, s. 7-8.
7. A. K. Koźmiński, D. Jemielniak, Zarządzanie od podstaw. Podręcznik akademicki, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s.110-111.
8. S. Marciniak, Makro i mikroekonomia. Podstawowe problemy, PWN, Warszawa 2005, s. 285.
9. M. Dussel, Marketing w praktyce, BC.edu, Warszawa 2009, s. 66-67.
10. L. Żabiński, Analiza strategiczna…, op. cit., s 7-8.
11. P. Kotler, Marketing, Rebis, Poznań 2005, s. 578.
12. A. K. Koźmiński, Zarządzanie. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2006, s.35-37.
13. P. Domarecki, Ostrów: firma zwana miastem,,,Prawo i Gospodarka’’, nr 20/1998, s. 8.
14. http://www.holdikom.com.pl/Historia/tabid/59/Default.aspx z dnia 11.10.2010
15. http://www.holdikom.com.pl/Aktualno%C5%9Bci/Archiwum2010/stycze%C5%842010/tabid/ 106/ItemId/254/ View/Details/AMID/417/Default.aspx z dnia 11.10.2010

     

    ..