NBP i inne banki centralne pomogą gospodarce

W 2009 roku, podczas recesji, wynikającej ze światowego kryzysu finansowego tylko 5 krajów członkowskich Unii Europejskiej – Dania, Estonia, Luksemburg, Finlandia i Szwecja utrzymały deficyty poniżej 3% PKB, zaś 3 kraje: Grecja, Irlandia i Hiszpania – miały deficyt, przekraczający 10% PKB.

Kluczowa rola EBC

W 2010 roku deficyt Irlandii, które zmagała się z głębokim kryzysem bankowym, przekroczył 30% PKB.

Bez interwencji Europejskiego Banku Centralnego, który udzielał bankom komercyjnym tanich pożyczek, a od 2015 roku kupuje papiery skarbowe (dług) krajów strefy euro, nie byłyby one w stanie długu finansować.

Obecnie, zarówno EBC, jak też banki centralne krajów UE, nienależące do strefy euro ogłosiły zamiar zakupów na rynku wtórnym rządowych obligacji na dużą skalę, co oznaczać będzie przejęcie przez nie finansowania długu publicznego. Zamiar taki ogłosiły banki Polski, Rumunii, Węgier i Czech.

Konstytucja i bezpośrednie finansowanie budżetu przez NBP

W Polsce aż do roku 1997 dług publiczny był częściowo finansowany przez NBP, choć z roku na rok w coraz mniejszym zakresie. W ustawie budżetowej na rok 1997 przewidziano, że „Narodowy Bank Polski zakupi na wniosek Ministra Finansów, na rynku pierwotnym, skarbowe papiery wartościowe o terminie wykupu krótszym niż jeden rok, na kwotę nie większą niż 2% wydatków budżetu państwa”.

Bądź na bieżąco – zapisz się na nasz newsletter>>>

Bezpośrednie finansowanie budżetu przez NBP zostało zakazane dopiero w Konstytucji, przyjętej w roku 1997. Art. 220. pkt 2 mówi, że „Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa”.

To umożliwiło obniżenie inflacji do poziomu, akceptowanego w Unii Europejskiej, w której członkostwo było celem kolejnych rządów.

NBP nie powrócił do finansowania długu publicznego w okresie silnego spowolnienia gospodarki, w latach 2009-2014, gdy w budżecie pojawiły się wysokie deficyty. Obecnie jednak, w obliczu dużej niepewności, zadeklarował gotowość do przeprowadzenia takich operacji.

Wątpliwości prawne i konieczność chwili

Budzi to wątpliwości prawne, podobnie jak zakupy rządowych papierów dłużnych przez EBC.

Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, tak jak polska Konstytucja, zakazuje finansowania długu państw przez bank centralny. Banki tłumaczą, że zakaz dotyczy zakupu papierów dłużnych na rynku pierwotnym, a nie na rynku wtórnym.

Zobacz więcej najnowszych wiadomości o wpływie koronawirusa na gospodarkę >>>

16 czerwca 2015 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że EBC ma prawo zakupywać obligacje rządów UE, co wzbudziło protesty zwłaszcza niemieckich prawników.

Zapewne także decyzja NBP o zakupie obligacji rządowych zostanie uznana przez Trybunał Konstytucyjny za legalną, o ile zostanie złożony  wniosek w tej sprawie.