Nauka i Edukacja Ekonomiczna | Raport PAB-WIB | Czy banki pomogą gospodarce podnieść się po pandemii?

Jacek Ramotowski

Grupa polskich naukowców przygotowała na zlecenie Warszawskiego Instytutu Bankowości raport „Wpływ czynników regulacyjnych i fiskalnych na wyniki finansowe banków w I kw. 2021 r.” Wynika z niego, że sytuacja polskich banków od 2015 r. systematycznie się pogarsza, okres pandemii spotęgował negatywne zjawiska, a kiedy wirus już sobie pójdzie, sytuacja banków wcale się, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, nie poprawi.

Lepiej to już było

Banki wciąż rozwijają się poniżej swojego potencjału i znacznie poniżej potrzeb odradzającej się gospodarki. Tymczasem właśnie ich rola w jej zasilaniu w kredyt w czasie wychodzenia z pandemicznego kryzysu i przez kolejne lata będzie zasadnicza. Hojne unijne fundusze to potężna dźwignia, ale trzeba do nich dokładać wkład własny.

Gdy popatrzymy wstecz, na okres 2016-2019, to zobaczymy, jak gospodarka nabierała rozpędu. Tymczasem już wtedy banki nie dostarczały jej wystarczającego finansowania. Nawet w tamtym okresie silnej koniunktury ich aktywa rosły wolniej niż PKB, a na tle jego dynamiki szczególnie niekorzystnie wyglądał wzrost kredytów. Zwłaszcza tych dla przedsiębiorstw – bo słabnąca akcja banków koncentrowała się na kredytach konsumenckich i hipotecznych.

Ryzyka, wobec których stanęły banki, nie ustępują, a dochodzą do nich nowe. Środowisko skrajnie niskich stóp procentowych, wysokie obciążenia podatkowe (i parapodatkowe), nierozwiązana kwestia kredytów we frankach oraz zagrożenie wzrostem złych pożyczek (NPL) – to ryzyka, które mogą pogrążyć cały sektor; przynajmniej na tyle, by nie był w stanie udzielać koniecznego finansowania. Już to widać – kredyty dla sektora niefinansowego na koniec I kw. br. były o ok. 45 mld zł niższe niż w tym samym czasie rok temu.

Ryzyk ci u nas dostatek

Niektóre z ryzyk narastają od lat, inne pojawiły się wskutek pandemii. Nadmierne obciążenia sektora finansowego zaczęły się w 2016 r. – poprzez wprowadzenie podatku bankowego i wzrost składki na Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Do rozwiązania problemu kredytów we frankach regulatorzy i ustawodawca przymierzali się od 2015 r., ale sprawy poszły na żywioł.
Gdy wybuchła pandemia, NBP w trzech krokach obciął stopy procentowe, w tym główną do 0,1%. Zdaniem wielu ekonomistów, mocno przesadził. Kryzys spowodował pogorszenie się sytuacji wielu przedsiębiorstw, co może skutkować pogorszeniem się jakości kredytów w portfelach banków. Ale pomoc publiczna i moratoria kredytowe odsunęły problem na wiele miesięcy. Czy wybuchnie znowu i w jakiej skali? Tego jeszcze nie wiemy.
Raport wylicza dokładnie obciążenia, którym poddane są banki i analizuje ich skutki. W latach 2015-2020 suma skumulowanych obciążeń podatkowo-składkowych sektora bankowego osiągnęła 41,4 mld zł. Sam podatek bankowy płacony przez sektor od lutego 2016 do końca 2020 r. wyniósł w sumie 19,1 mld zł.

Już przed wybuchem pandemii efektywna stopa podatkowa dla banków w Polsce była jedną z najwyższych w Europie i w 2019 r. wyniosła ponad 47%. Ale w 2020 r. jeszcze wzrosła. Na to złożyły się CIT, którego banki zapłaciły 5,5 mld zł, podatek bankowy, który w wyniósł 4 mld zł, oraz składki na BFG w wysokości 2,8 mld zł. W sumie 12,3 mld zł danin w okresie pandemii zadziałało na banki w sposób procykliczny, spychając ich rentowność jeszcze mocniej w dół.

Co więcej, utrwaliła się sytuacji krytyczna, w której zwrot z kapitału jest poniżej jego kosztu i instytucje kredytowe przestały być ...