Nauka i Edukacja Ekonomiczna | ALTERUM | Konkurencja cyfrowa: banki a bigtechy

Prof. dr hab. Stanisław Kasiewicz
sekretarz naukowy
ALTERUM Ośrodek Badań i Analiz Systemu Finansowego

Jedno z najsłabiej rozpoznanych zagrożeń łączy się z ekspansją firm zaliczanych do sektora bigtech1. Dlatego celem artykułu jest przedstawienie niebezpieczeństwa jego pojawienia się w wyniku działania wielkich firm technologicznych, jako groźnych rywali banków i pokazanie wyników pogłębionych badań w tym zakresie. Poruszenie tego zagadnienia uzasadnić można tym, że giganci technologiczni są w stanie w relatywnie krótkim czasie całkowicie zdemolować tradycyjną bankowość, analogicznie jak komputery osobiste faktycznie wyeliminowały produkcję maszyn do pisania. W związku z tym warto przedstawić, jak do tej pory identyfikuje się i ocenia zagrożenie ze strony bigtechów, i jakie wnioski na tym tle wynikają z przeprowadzonych badań empirycznych.

Rosnące zagrożenie

W początkowych latach XXI w. obecność firm technologicznych zaliczanych do grup GAFA i BAT2 nie była odnotowywana jako potencjalna konkurencja wobec banków w literaturze finansowej. Mniej więcej od pięciu lat dostrzega się możliwość szerokiego wejścia podmiotów z sektora bigtech na rynek usług bankowych, a w ostatnim okresie wymienia się je jako największe zagrożenie dla banków. Szerszy opis tych firm znaleźć można w publikacjach: Financial Stability Board (FSB), Komisji Europejskiej (zwłaszcza w artykułach i wystąpieniach unijnego komisarza Margrethe Vestager) lub np. w ostatnio wydanej książce Włodzimierza Szpringera3.

Trzy publikacje FSB stanowią pewną całość, gdyż w pierwszej opisano aktualny stan sektora bigtech4, w drugiej zagrożenia dla systemu finansowego5, a w trzeciej możliwości ograniczenia ich destrukcyjnego wpływu na sektor tradycyjny, czyli sposoby, jak można konkurować z tymi gigantami6. Publikacje unijne koncentrują się głównie na pokazaniu skali zagrożeń dla europejskiego systemu finansowego i podejmowanych działaniach dla ich uregulowania, w tym nakładanych kar pieniężnych. Prof. Włodzimierz Szpringer poświęca trzy rozdziały gigantom technologicznym, przedstawia w nich rolę platform cyfrowych, kierunki rozwoju rynku i aspekty prawne z uregulowaniem zasad uczciwego ich konkurowania7.

Powstaje więc pytanie, jakimi przesłankami kierują się duże firmy technologiczne, że coraz śmielej i odważniej wchodzą na nieznany, ryzykowny i silnie uregulowany rynek usług bankowych. Otóż, giganci technologiczni działają w formule usieciowionych platform cyfrowych. Skupiając dużą liczbę podmiotów gospodarczych, mogą korzystać z usług firm fintechowych, ale także z banków, w tym nawet dużych8. Najważniejsze jest to, że pełnią funkcję operatorów, którzy decydują o zasadach prowadzenia działalności w ramach swoich platform. Jednym słowem, stają się indywidulanymi regulatorami, którzy mają realny wpływ na dostrzeganie i wykorzystanie korzyści z oferowanych usług, np. wysokiej wartości zawieranych transakcji, które dotychczas realizowane były z udziałem klasycznych instytucji finansowych. Co bardzo ważne, możliwości monitowania, kontroli i regulowania tych podmiotów są nieporównywalnie trudniejsze niż banków, gdyż funkcjonowanie tych rynków staje się coraz bardziej zamazane.

Technologia i informacja

Przewaga technologiczna bigtechów nad bankami jest widoczna, gdyż posiadają i wykorzystują wiodące rozwiązania IT w zakresie przetwarzania dużych baz danych, przechowywania danych w chmurze, sztuczną inteligencję czy uczenie maszynowe. Na domiar tego mają dostęp do zastrzeżonych danych o klientach i mogą to wykorzystywać. Pozwala to z jednej strony kreować precyzyjniej oferty, a z drugiej świadczyć usługi, których nie mogą prowadzić banki (np. usługi outsourcingu technologicznego, sprzedaż danych) i skuteczniej redukować ryzyko kredytowe.

Ważną determinantą zainteresowania gigantów technologicznych jest to, że widzą aktualne słabości tradycyjnych instytucji finansowych, takie jak niższa innowacyjność, konieczność wycofywania się z nierentownych usług, nadmierne obciążenia z tytułu obowiązujących regulacji, spadek zaufania po kryzysie finansowym, zmniejszenie znaczenia lojalności klientów, niski poziom rentowności jako efekt funkcjonowania w warunkach niskich stóp procentowych. Nie można też zapominać o tym, że bigtechy reprezentują silną pozycję finansową wyrażoną przez wartość rynkową, liczbę posiadanych klientów, łatwy dostęp do kapitału, do danych i finansowania zewnętrznego, zatrudnianie najbardziej obiecujących talentów menedżerskich, informatycznych i inżynierskich.

W swoim opracowaniu FSB pokazuje obszary działalności 11 firm z sektora bigtech w odniesieniu do takich rodzajów usług, jak: płatności, pożyczki i krótkookresowe kredyty, konta bankowe, zarządzanie aktywami, ubezpieczenia9. Wybierają one usługi finansowe, które są wysoce rentowne. Realnie można stwierdzić, że bigtechy mogą dostarczyć klientom wiązkę niemal dowolnych usług pozafinansowych i finansowych, szczególnie tych, które oferują jako pośrednicy na swoich platformach, a dostarczanych przez inne fintechy w połączeniu z własnymi produktami.

Zestawienie Fintech 100 przedstawia najbardziej innowacyjne firmy w sektorze finansowym10. Okazuje się, że fintechy europejskie zdecydowanie przegrywają z konkurentami chińskimi i amerykańskimi. Europejskie podmioty i regulatorzy zareagowali zbyt późno, by dotrzymać kroku obecnym liderom rynku. Najwięcej innowacyjnych fintechów na tej liście posiadają: Amerykanie (18), Anglicy (12) i Chińczycy (11)11. Wśród 10 największych jest 5 chińskich, 3 amerykańskie i 2 z Wielkiej Brytanii. W pierwszej piątce znalazły się aż cztery fintechy chińskie.

Światowy raport o fintechach z 2018 r. w wielu miejscach podkreśla, że12:

• korporacje zaliczane do sektora bigtech przyspieszają konkurencję na rynku usług finansowych i podwyższają poprzeczkę w procesie konkurowania w obszarze wygody i personalizacji obsługi klientów,

• zbudowane na platformie cyfrowej bigtechy są wydajne, dysponują wiedzą pozwalającą obniżyć koszty operacyjne. Zdolne są przewidywać zachowania klientów oraz są w posiadaniu ogromnych rezerw kapitałowych na nowe przedsięwzięcia. Jest rzeczą oczywistą, że bigtechy już obecnie budzą zaufanie i lojalność klientów,

• jest tylko kwestią czasu, w którym momencie bigtechy osiągną znaczący wpływ na sektor finansowy, tak jak uzyskały na rynku chińskim.

Podbiją rynek bankowy?

Z tych powodów opanowanie sektora bankowego przez gigantów technologicznych może stać się nie tylko spekulacyjnym wymysłem przedstawicieli świata akademickiego. Warto więc spojrzeć na tę konkurencję poprzez wyniki badań empirycznych dotyczących sposobów zdobywania rynków przez bigtechy. Cenne informacje w tym obszarze problemowym przedstawiają we wspólnym raporcie International Center for Monetary and Banking Studies i Centre for Economic Policy Research13. Książka jest pokłosiem konferencji zorganizowanej w maju 2019 r. Dla określenia wpływu konkurencji na świadczenie usług przez banki przeprowadzono badanie jakościowe uczestników rynku, w którym brały udział różne licencjonowane i nielicencjonowane instytucje finansowe, w tym fintechy i bigtechy. Otrzymano prawie 60 odpowiedzi, z których około trzy czwarte pochodziło z samych banków.

Najważniejszym wynikiem w badaniu jest to, że bigtechy zakłócają konkurencję w sektorze bankowym w sposób kompleksowy, atakując fundamentalne funkcje banków (patrz tabela 1.). Autorzy badania poprosili instytucje finansowe o wybór produktów finansowych i usług, które:

1. są obecnie najbardziej dotknięte postępem technologicznym;
2. najbardziej wpłyną na rozwój technologiczny w perspektywie najbliższych pięciu lat;
3. wykazują największe nasilenie konkurencji.

Odpowiedzi respondentów były „oceniane” przy użyciu średniej ważonej. We wszystkich trzech kategoriach usługi płatnicze były zdecydowanie najczęściej wybieraną kategorią przez ankietowanych. Po płatnościach, respondenci wskazywali na silne oddziaływanie zarządzania klientami i danymi, pożyczki i kredyty detaliczne. Są one również czynnikami zakłóceń konkurencji. W procesie transformacji, pożyczki i kredyty detaliczne uzyskały wysokie noty w odpowiedziach na wszystkie trzy pytania, a nie kredyty sprzedawane instytucjonalnym klientom.

Z tabeli wynika, że firmy bigtechowe mają wiele istotnych przewag technologicznych nad obecnymi bankami. Nie muszą one współpracować ze starszymi systemami informatycznymi, posiadają zwinne i nowoczesne platformy, co przekłada się na większą wydajność, elastyczność i obowiązuje je znacznie łagodniejszy gorset regulacyjny. Banki, aby dotrzymać konkurencji bigtechom muszą przykładać większą wagę do realizacji skutecznych procesów transformacji cyfrowej, uzyskać silniejsze wsparcie ze strony władz regulacyjnych oraz wykazywać większe doświadczenie i aktywność w wykorzystaniu „inteligencji” rynkowej. Czy to się uda? Empiryczne badania nie pozostawiają złudzeń, że coraz mniej jest miejsca dla świadczenia usług finansowych przez tradycyjne instytucje sektora finansowego.

Przypisy
1 FSB definiuje firmy zaliczane do bigtech jako duże firmy technologiczne, które rozwijają się w bezpośrednim świadczeniu usług finansowych lub produktów bardzo podobnych do produktów finansowych. Zob. FinTech and market structure in financial services: Market developments and potential financial stability implications, FSB, 14 February 2019, s. 21. Nie jest to zbyt precyzyjne określenie, choćby ze względu na niewiadomą skalę działania, zakres świadczonych produktów czy charakter obsługiwanego rynku.
2 GAFA obejmuje następujące firmy: Google, Facebook, Amazon, Apple, zaś BAT – Baidu, Alibaba, Tencent.
3 Wł. Szpringer, Zarządzanie przez algorytmy, Poltext Warszawa 2020.
4 FinTech and market structure in financial services: Market developments and potential financial stability implications, FSB, 14 February 2019.
5 FSB reports consider financial stability implications of BigTech in finance and third party dependencies in cloud services, FSB, 9 December 2019.
6 Decentralised financial technologies, Financial Stability Board, 6 June 2019.
7 Wł. Szpringer… wyd.cyt.
8 Na przykład Amazon rozpoczął współpracę z Bank of America w zakresie pożyczek dla małych firm, a Marcus – bank konsumencki Goldman Sachs współpracuje z Apple przy karcie Apple.
9 FinTech and market structure in financial services: Market developments and potential financial stability implications, FSB, 14 February 2019, s. 14.
10 FINTECH 100 Leading Global Fintech Innovators, H2 Ventures and KPMG, pdf 7962582.
11 Tamże, s. 6.
12 World FinTech Report 2018, Capgemini, Linkedin in cooperation with Efma.
13 K. Petralia, T. Philippon, T.Rice and N. Véron, Banking Disrupted? Financial Intermediation in an Era of Transformational Technology. Geneva Reports on the World Economy 22, September 2019.