Kongres Obsługi Gotówki: Obowiązek akceptacji gotówki odzwierciedla oczekiwania społeczne

Okres pandemii wpłynął na znaczący wzrost obiegu gotówkowego w Polsce. Tylko w roku 2020 wartość pieniądza gotówkowego pozostającego w obiegu zwiększyła się o blisko 35% w porównaniu do roku 2019, co stanowiło największą dynamikę, obserwowaną w tym okresie w państwach europejskich.

Polacy gromadzą więcej gotówki

Trend ten obserwowany był też w pierwszych trzech kwartałach bieżącego roku, kiedy to pula gotówki w obiegu wzrosła o 8,2%, natomiast ostatnie miesiące przyniosły w tej sferze pewne uspokojenie.

Wartość pobrań środków płatniczych z NBP zwiększyła się w minionym roku o 9,5% w zestawieniu z okresem wcześniejszym, przy jednoczesnym spadku odprowadzeń niemal o jedną czwartą. Ten ostatni trend skutkuje dalszym obniżaniem się wskaźnika rotacji banknotów, które obecnie pojawiają się w banku centralnym średnio raz na 629 dni.

Jak zauważyła przedstawicielka NBP, jest to konsekwencją outsourcingu obsługi gotówki i przejęcie części obowiązków banku centralnego przez banki komercyjne i firmy CIT. W tym samym bowiem czasie wskaźnik rotacji papierowego pieniądza w sortowniach tych instytucji obniżył się z 146 do 115 dni.

O tym, że w sektorze cash processingu najpoważniejsze skutki pandemii mamy już za sobą, świadczą dane na temat średniej dziennej wartości pobrań środków płatniczych. Maksymalna wartość tego wskaźnika w roku minionym wyniosła 6 mld zł, i przypadła na dzień 13 marca, a wiec bezpośrednio przed ogłoszeniem stanu zagrożenia epidemicznego.

Dla porównania, w tym roku podczas rekordowego dnia pobrano zaledwie 1,4 mld zł, a więc ponad pięciokrotnie mniej. Barbara Jaroszek zwróciła uwagę, iż równoległym trendem jest zwiększanie się średniej wartości dziennej odprowadzeń gotówki – z 0,5 mld zł w roku 2020 do 0,6 mld zł obecnie.

W dalszym ciągu nie wróciliśmy jednak do wskaźników sprzed pandemii, które kształtowały się na poziomie 0,7 mld zł dziennie.

Narodowa Strategia Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego na ostatniej prostej

W obecnym roku Narodowy Bank Polski podejmuje szereg inicjatyw na rzecz optymalizacji obrotu gotówkowego. Przedstawicielka banku wspomniała, iż kontynuowane były badania opinii publicznej i profesjonalnych uczestników rynku gotówki.

Jedno z nich wykazało, iż  97% populacji Polski dysponuje dostępem do tradycyjnych środków płatniczych w odległości nie większej niż 10 km od miejsca swojego zamieszkania.

Równolegle toczą się prace na rzecz standaryzacji procesów przetwarzania gotówki, między innymi poprzez oznakowanie opakowań znaków pieniężnych kodami kreskowymi w systemie GS1.

60% Polaków jest za wprowadzeniem obowiązku przyjmowania gotówki w obrocie detalicznym

Najważniejszym zadaniem banku centralnego jest jednakże podjęcie i kontynuacja prac nad Narodową Strategia Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego. Barbara Jaroszek przypomniała, iż dokument ten mógł powstać jedynie przy udziale wszystkich uczestników rynku, a platformą, która umożliwiła porozumienie tak odmiennych środowisk jest odbywający się od siedmiu już lat Kongres Obsługi Gotówki.

Najważniejszym wydarzeniem roku 2021 z perspektywy legislacyjnej Narodowego Banku Polskiego jest bez wątpienia wchodząca w życie 5 listopada br. nowelizacja ustawy o usługach płatniczych, przewidująca, iż  akceptanci nie będą mogli uzależniać zawarcia umowy sprzedaży od zapłaty wyłącznie w formie elektronicznej, ani pobierać dodatkowych opłat za przyjęcie tradycyjnej formy płatności.

Wśród podmiotów zwolnionych z obowiązku przyjmowania gotówki znalazł się między innymi sektor e-commerce, ale również sprzedaż z użyciem urządzeń automatycznych.

Rozwiązanie to stanowi realizację zapowiedzi prezesa NBP z poprzedniej edycji KOG, ale również i spełnienie oczekiwań społecznych. Badania ankietowe, zrealizowane przez bank centralny wykazały, iż 60% Polaków jest za wprowadzeniem obowiązku przyjmowania gotówki w obrocie detalicznym.

Na chwile obecną nie jest natomiast przewidywane nowelizowanie zarządzenia nr 19 prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie czynności związanych z obsługą gotówki.

Wdrażane będą natomiast zmiany poczynione do tej pory, miedzy ograniczenie ręcznego przeliczania znaków pieniężnych do 10%, co ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2022 r.  

W USA też wspierają powszechny dostęp do gotówki

COVID-19 przełożył się na funkcjonowanie obrotu gotówkowego nie tylko w Polsce – wskazywała Anna Kondraciuk, Naczelnik Wydziału Obrotu Gotówkowego w Departamencie Emisyjno-Skarbcowym NBP.

Także w strefie euro mieliśmy do czynienia w około jedenastoprocentowym wzrostem wartości banknotów w obiegu. Dało się to zauważyć już w marcu 2020 r., i stan ten utrzymywał się do końca minionego roku.

Zarówno w strefie euro jak i w Polsce udział gotówki spada tak pod względem ilościowym, jak i wartościowym w transakcjach płatniczych, choć bezwzględne wskaźniki rosną

Przedstawicielka banku centralnego wskazała, iż na funkcjonowanie rynku pieniądza w poszczególnych krajach wpływają rozmaite czynniki, począwszy od postaw społecznych i czynników demograficznych poprzez otoczenie prawne aż po rozpowszechnienie instrumentów bezgotówkowych.

Generalnie jednak zarówno w strefie euro jak i w Polsce udział gotówki spada tak pod względem ilościowym jak i wartościowym w transakcjach płatniczych, choć bezwzględne wskaźniki rosną.

W wielu państwach podejmowane są zatem działania, mające na celu wyhamowanie postępującej marginalizacji gotówki. I tak np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie co czwarta transakcja opłacana jest tradycyjnie, toczy się procedura legislacyjna nad Payment Choice Act, czyli ustawą, zobowiązującą sprzedawców do akceptacji gotówki, jak też zabraniającą nakładania wyższych cen za płatności banknotami.

Z kolei operacje powyżej 2000 dolarów mogą być dokonywane wyłącznie instrumentami elektronicznymi, co wynika z regulacji AML. Jeśli sprzedawca będzie ignorował nakaz przyjmowania płatności gotówką, czekają go wysokie sankcje – 2500 dolarów za pierwsze naruszenie i 5000 dolarów za każde kolejne.

Anna Kondraciuk wspomniała, że przepisy te planuje się wdrożyć na poziomie federalnym, jednak analogiczne restrykcje już funkcjonują w wielu stanach.

Tak samo i parlament brytyjski prowadzi prace nad ustawą, pozwalającą na zapewnienie dostępu do gotówki w odpowiedniej odległości dla każdego obywatela. To kolejne posunięcie na rzecz gotówki, po obowiązującej od kwietnia 2020 r. nowelizacji ustawy o usługach płatniczych, wdrażającej możliwość korzystania z cashbacku bez ponoszenia kosztów w postaci dodatkowej prowizji.