Kongres Obsługi Gotówki 2017

Sesja I: Perspektywy rozwoju rynku obrotu gotówki w Polsce

Trzecia edycja Kongresu Obsługi Gotówki jest platformą dyskusji o perspektywach rozwoju obrotu gotówkowego w Polsce, w którym biorą udział główni uczestnicy rynku: NBP, banki, firmy CIT, dostawcy technologiczni. W części teoretycznej o perspektywach rozwoju rynku obrotu gotówkowego w Polsce mówiła dr Joanna Kołodziej, zastępca dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego. Jak stwierdziła, zmniejsza się wzrost obiegu gotówki. Na koniec tego roku NBP prognozuje ten wzrost na poziomie 5%. Udział banknotów o nominale 200 zł stanowią obecnie 14% banknotów. Banknot 500 zł to dla NBP zmniejszenie kosztów emisji – obecnie jest ich na rynku 4 mln sztuk (na koniec lipca 2017 r.). Banknot powraca średnio do NBP raz w roku. Znikają z rynku monety niskich nominałów, dlatego przewiduje się optymalizację pobierania, np. pakowanie monet luzem, rozliczanie wg wagi. Dr Joanna Kołodziej mówiła też o modelu obrotu gotówkowego oraz przedstawiła harmonogram działań NBP. Wspomniała też o dopuszczeniu sortowania wieloorientacyjnego, opłatach za niestandardowe odprowadzanie i pobieranie banknotów oraz monet, a także zmiany w sprawozdawczości.

O cyrkulacji gotówki i nadzorze nad nim w Czechach (Cash Circulation and its Supervision in the Czech Republic) mówił Michal Vodrážka, Director, Division Cash Circulation Supervision and Payment Systems Oversight Department Cash and Payment Systems, Czech National Bank. Narodowy Bank Czech (CNB) emituje również złote i srebrne monety dla kolekcjonerów. Firmy CIT muszą mieć licencje CNB, a maszynowe procesowanie gotówki nie jest obowiązkowe. W przypadku kontroli monet obowiązuje kontrola optyczna. Michal Vodrážka przedstawił cykl obrotu gotówki z punktu widzenia CNB. W ostatnich latach w Czechach wycofuje się monety i banknoty o najniższych nominałach. Ze względu na przewidywane wejście do strefy euro nie inwestuje się w modernizowanie banknotów i monet. Obecnie w Czechach działają trzy firmy CIT i jest 12 centrów obsługi gotówki. Jak zauważył, pojawia się też coraz więcej bankomatów z recyklingiem. Trzeba brać pod uwagę, że rynek obsługi gotówki w Czechach jest stosunkowo mały.

O przyszłości obsługi gotówkowej w bankach komercyjnych mówił Tomasz Zientek, dyrektor Centrum Obsługi Kart, Gotówki i Sieci Samoobsługowych Banku Zachodniego WBK S.A. Przedstawił dane dotyczące trendów w obrocie gotówkowym w Stanach Zjednoczonych, Europie i w Polsce. Wskazał na silnie promowanie rozwiązań bezgotówkowych oraz zmiany zachowań i preferencji uczestników rynku płatności a także wpływ tych zjawisk na transformację bankowości oddziałowej. Stawiając pytanie czy obecnie banki tylko obsługują gotówkę czy zarządzają obsługą gotówki zaprezentował model, w którym obrót gotówkowy jest mocno rozproszony, z obsługą gotówkową poza oddziałem, oparty w coraz większym stopniu na najnowszej technologii i skłonnościach klientów zarówno detalicznych i przedsiębiorcach do samoobsługi. Dyrektor Tomasz Zientek stwierdził, że taki model wydaje się bardzo realny, ale by w pełni korzystać z jego zalet wymagane są zmiany i wspólne działania po stronie NBP, firn CIT i samych banków m.in. w obszarze depozytu dwustronnego, inwestycji w technologię i dodatkową powierzchnię oraz regulacji obsługi wpłat zamkniętych. Na koniec odniósł się do kwestii bilonu i możliwości eliminacji trzech najniższych nominałów wskazując, że nie tylko banki mają z nim kłopot.

O obrocie gotówkowym w sektorze bankowości spółdzielczej mówił Łukasz Zieliński, naczelnik Wydziału Operacji Dokumentowych i Zarządzania Gotówką Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. Zaprezentował sektor bankowości spółdzielczej i przedstawił udział zrzeszeń w obsłudze gotówki w bankach spółdzielczych. Banki spółdzielcze, oprócz zrzeszeń, współpracują z firmami CIT i pomiędzy sobą. Bank zrzeszający współpracuje z NBP przy obsłudze złotówki, a w przypadku walut obcych z innymi bankami komercyjnymi. Bank BPS przygotowuje się do nowych wymogów, na przykład inwestuje w nowe sortery. Zadeklarował również pomoc zrzeszenia przy wypełnianiu wymogów sprawozdawczych przez banki.

Firmy CIT w zmieniającym się rynku obsługi gotówki w Polsce to temat wystąpienia Patryka Mazurkiewicza, prezesa zarządu POFOG. „W pieniądzach trzeba szukać pieniędzy”. Jak stwierdził, kurs walut może negatywnie wpłynąć na sytuację finansową firm CIT. Obecnie pracownik ochrony, konwojent to osoby o wielu różnych umiejętnościach. Nie ma też dużego zainteresowania takim rodzajem pracy. Czy powinna nastąpić dalsza konsolidacja rynku? Zwrócił uwagę na postępy w standaryzacji. Jego zdaniem, automatyzacja jest przyszłością obsługi gotówki.

Zwyczaje płatnicze Polaków – wyniki badania ankietowego i dzienniczkowego, przedstawiła Barbara Jaroszek, p.o. dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego. Badanie NBP przeprowadzono w 2016 r. na podstawie komputerowo wspomaganych wywiadów przeprowadzonych na losowej grupie 1000 gospodarstw domowych. Jak się okazuje, w Polsce gotówka nie tyle jest „królem”, ile raczej „królową” (kobietą) z południowo-zachodniego rejonu Polski i jest to emerytka. Dla użytkowników ważny jest łatwy dostęp do gotówki. Gotówka jest obecnie używana do realizacji płatności średnio 4,5 razy, a karta płatnicza 3,6 razy w tygodniu. Płatności do kwoty 10 zł stanowią 80% transakcji. To jednak powinno się z czasem zmieniać.

Panel dyskusyjny

Dyskusję moderował Włodzimierz Kiciński, przewodniczący Rady Programowej, wiceprezes Związku Banków Polskich. Uczestniczyli w nim:

• Barbara Jaroszek, p.o. dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego
• Bartłomiej Szymański, koordynator ds. zarządzania Linią Produktową – Produkty Gotówkowe, mBanku S.A.
• Wojciech Wesoły, wiceprezes zarządu Impel Cash Solutions Sp. z o.o.
• Tomasz Zientek, dyrektor Centrum Obsługi Kart, Gotówki i Sieci Samoobsługowych w Banku Zachodnim WBK S.A.
• Łukasz Zieliński, naczelnik Wydziału Operacji Dokumentowych i Zarządzania Gotówką Banku Polskiej Spółdzielczości S.A.

Barbara Jaroszek w odpowiedzi na pytania uczestników kongresu wyjaśniła różnicę pomiędzy terminami „obieg” i „obrót” gotówki. Pełnymi danymi dotyczącymi obiegu i obrotu gotówki NBP będzie dysponować po wprowadzeniu pełnej sprawozdawczości. Bartłomiej Szymański mówił o odchodzeniu przez banki od obsługi gotówkowej prowadzonej przez człowieka w oddziałach w kierunku technologii alternatywnych. To też pośrednio efekt rosnących kosztów funkcjonowania banków. Również klienci są coraz bardziej mobilni. Pojawiają się pierwsze walutomaty. Jego zdaniem może pojawić się też niezależny operator. Jak stwierdził Tomasz Zientek, dużym wyzwaniem jest obsługa firm, klientów korzystających z obsługi gotówki. Na przykład księgowanie online. Łukasz Zieliński przypomniał, że bank zrzeszający, jeśli chodzi o obsługę gotówki, jest bankiem centralnym dla banków spółdzielczych. BPS planuje też nawiązanie ściślejszej współpracy z firmą CIT w ramach prowadzenia cash procesingu. W trakcie dyskusji Wojciech Wesoły zwrócił uwagę na kwestię umaszynowienia i standaryzacji, na przykład jednorodności wpłat, opakowań perforowanych itp. Jego zdaniem uruchomienie wysoko wydajnych sorterów i wykorzystanie technologii pozwoli złapać na oddech firmom CIT i bankom. Barbara Jaroszek przypomniała, że NBP musi dbać o zachowanie jakości w całym obrocie gotówkowym. W dyskusji mówiono o problemach firm CIT, np. oczekiwaniu bardzo krótkiego czasu obsługi (nawet absurdalnie krótkiego) przez banki. To wymusza pracę w godzinach nocnych i generuje dodatkowe koszty. Stwierdzono choćby, że samoobsługa bilonu jest zbyt droga.

Sesja II: Kryteria oceny jakości obiegowej banknotów

17 sierpnia 2016 r. ukazało się Zarządzenie nr 19/2016 Prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie sposobu i trybu przeliczania, sortowania, pakowania i oznaczania opakowań banknotów i monet oraz wykonywania czynności związanych z zaopatrywaniem banków w te znaki. Natomiast kryteria oceny jakości obiegowej banknotów dotyczące maszynowego sortowania wejdą w życie z dniem 1 lipca 2018 r. Zarządzenie wprowadza kryteria oceny jakości obiegowej ręcznego sortowania jakości banknotów. Zarządzenie wprowadza wymóg sprawozdawczości dla banków, testowania urządzeń, jak również wymagania dotyczące urządzeń, w tym sposobu postępowania z banknotami podejrzanymi co do autentyczności.

W części teoretycznej o kryteriach oceny jakości obiegowej banknotów i zasadach wdrożenia mówiła Grażyna Senderowicz, zastępca dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego. Jak stwierdziła, pierwszym krokiem w kierunku automatyzacji oceny jakości było wprowadzenie nowoczesnych zabezpieczeń banknotów. Już w 2015 r. NBP opublikował zestaw dobrych praktyk w tym zakresie. Zwróciła uwagę na podział kryteriów na uszkodzenia mierzalne i niemierzalne. W sortowaniu maszynowym wymagane jest wyłapywanie uszkodzeń mierzalnych przy kontroli jakości banknotów. Przypomniała o obowiązku przeprowadzania co rok testów urządzeń, w których może uczestniczyć NBP. Banki mogą zgłaszać firmy CIT do testów. Jednak firmy, które obsługują kilka banków (wykorzystując te same urządzenia), wystarczy, że przeprowadzą tylko jeden test dla każdego z wykorzystywanych urządzeń. NBP przygotowuje obecnie zestawy banknotów do testów. Można będzie je nabyć po ich wartości nominalnej. Grażyna Senderowicz mówiła też o sposobie prowadzenia testów. Trzeba pamiętać, że od 1 lipca 2018 r. wszystkie urządzenia powinny być zgodne.

„Skutki dla firm CIT i innych uczestników rynku obrotu gotówki, wprowadzenia standardu maszynowego sprawdzania jakości obiegowej banknotów” – to tytuł wystąpienia Piotra Słomki, zastępcy dyrektora zarządzającego PPO ds. Operacji w Poczcie Polskiej. Wspomniał w nim między innymi o recyklerach i dostosowaniu ich do spełnienia standardów. Zastanawiał się o sytuacji tych, którzy nie zastosują się do nowych zasad i będą musieli sortować banknoty ręcznie oraz jak sprawdzać kwalifikacje wykonujących to osób. Mówił też o ryzykach i dodatkowych kosztach dla firm CIT na przykład zwiększonej czasochłonności procesowania gotówki czy też ryzyku wprowadzania do obrotu banknotów nieobiegowych. Jego zdaniem, dopuszczony jeden strumień odprowadzenia do NBP (razem banknoty obiegowe i nienadające się do obiegu) to rozwiązanie, które tak naprawdę niewiele da firmom CIT.

Czy obecne regulacje zmienią polski rynek obsługi gotówki? Na to pytanie starał się odpowiedzieć Andrzej Kawiński, Country Manager w firmie G+D Currency Technology. Mówiąc o firmach CIT, zwrócił uwagę, że oferują one różny poziom usług i prezentują różne poziomy zaawansowania technologicznego. Przypomniał o ryzykach obrotu gotówki, jakości poziomu sortowania, powrotu do obiegu banknotów fałszywych itp. Banki centralne próbują w różny sposób dyscyplinować odpowiedzialnych za obsługę gotówki, na przykład wprowadzając opłaty za niestandardowe wpłaty itp. Jego zdaniem, z puntu widzenia banku centralnego ważna jest między innymi transparentność przemieszczania gotówki i certyfikacja.

W trakcie sesji pytań i odpowiedzi, którą moderował Andrzej Kawiński, skierowano do przedstawiciela NBP kilka szczegółowych pytań technicznych dotyczących nowych regulacji. Między innymi pytano o sposób postępowania z banknotami sklejonymi taśmą klejącą i wydzielaniu ich ze strumienia przetwarzania maszynowego.

Sesja III: Technologia na usługach – automatyzacja procesów w sektorze detalicznym i w bankach

Klienci z sektora detalicznego automatyzują swoje wewnętrzne procesy gotówkowe. W Polsce ten proces dopiero się zaczyna. W części teoretycznej o automatycznym myśleniu o gotówce opowiedziała Hanna Łączyńska, dyrektor Centrum Zarządzania Gotówką w PKO Bank Polski S.A. Przedstawiła przykłady, w których nie połączono potrzeb klienta i dostawcy usługi. Także o niewłaściwych instrukcjach obsługi utrudniających obsługę gotówki na przykład w kasach samoobsługowych w sklepach. Jak podkreśliła, dla klientów ważne jest szybkie uwzględnienie wpłaty. Kolejne czynności związane z obsługą gotówki, ważne dla banku, nie muszą być już wykonywane w pośpiechu. Automatyzacja jest potrzebna, bo jak podała, manualne przeliczenie paczki banknotów trwa 41 sekund, a przeliczenie maszynowe tylko12 sekund. Podsumowując, wyliczyła, jak wiele jeszcze jest miejsc, w których nadal potrzebujemy gotówkę.

O tym, że automatyzacja procesów gotówkowych daje wymierne korzyści w handlu detalicznym, przekonywał Krzysztof Kołodziejczyk, prezes zarządu Talemax sp. z o.o. Automatyzacja procesów gotówkowych to bardzo szybko rozwijający się na świecie rynek. Prezes Kołodziejczyk wymienił różne rodzaje urządzeń dostępnych dziś na rynku. Na przykład do wpłaty banknotów rozbudowane o moduły do obsługi bilonu lub z pełnym recyklingiem monet i banknotów – nie ma jeszcze wiele takich urządzeń. Wśród zalet nowych urządzeń wymienił na przykład automatyczne przygotowanie zasiłków w sklepach i recykling większości bilonu.

Zarządzanie gotówką w ramach koncepcji connected commerce – o tym mówił Tomasz Rokita, Head of Line of Business Systems PL/UA, Diebold Nixdorf. W tym roku minęło już 50 lat od uruchomienia pierwszego bankomatu. Zwrócił uwagę, że obecnie na rynku pracuje bardzo dużo urządzeń, które trzeba dostosować do nowych wymagań i jest na to mało czasu. W jakim kierunku będzie się rozwijał rynek? To choćby klawiatura ekranowa, bez drukarki i przystosowane do korzystania z aplikacji mobilnych. Inne to dodatkowe usługi w bankomatach na przykład możliwość zakupienia biletu itp. Wprowadza się też realizację operacji wykonywanych dotychczas tylko przez pracownika banku.

O standardach komunikacyjnych GS1 w cash logistics i przegląd europejskich doświadczeń, przedstawiła dr inż. Elżbieta Hałas, członek zarządu GS1 Polska. Jak stwierdziła, standardy wymagają otwartości i zaufania oraz dyscypliny we wdrażaniu. Tak wprowadzenie kodów kreskowych miało ogromny wpływ na handel, tak standardy GS1 mogą wpłynąć na rynek obrotu gotówki. Wymieniła cele grupy GS1 Cash handling w 2017 roku. Standardy GS1 powszechnie wykorzystywane są w Niemczech (wdrażane były od 2007 roku).

Panel dyskusyjny

Dyskusję poprowadził dr Krzysztof Kokot, prezes zarządu Warszawskiego Instytutu Bankowości S.A.

W panelu uczestniczyli:

• Hanna Łączyńska, dyrektor Centrum Zarządzania Gotówką, PKO Bank Polski S.A.;
• Krzysztof Kołodziejczyk, prezes zarządu Talemax sp. z o.o.;
• Tomasz Rokita, Head of Line of Business Systems PL/UA, Diebold Nixdorf;
• dr inż. Elżbieta Hałas, członek zarządu GS1 Polska.

Jak stwierdzono w trakcie dyskusji, wiele osób w naszym społeczeństwie uważa, że przyszłość jest w obrocie bezgotówkowym i gotówka niedługo zaniknie. Niestety zarządy banków mają podobne podejście i sądzą, że nie warto inwestować w automatyzowanie obsługi gotówki. Wdrożenie standardu GS1 powinno wesprzeć automatyzację. Czy obrót gotówkowy i bezgotówkowy to procesy konkurencyjne? Czy nie warto dawać możliwość wyboru? Jak stwierdzono w trakcie dyskusji, w niektórych sytuacjach lepiej jest skorzystać z gotówki. Jednak w obecnych odczuciach gotówka jest coraz częściej dyskryminowana. Na przykład takie płatności rodzą podejrzenie udziału w szarej strefie. Trzeba też zauważyć, że obrót gotówkowy w ujęciu transakcyjnym cały czas maleje. Rozmawiano też o możliwych zmianach technologicznych w samej gotówce.