Fundusz Odbudowy, Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, na jakie unijne środki mogą liczyć samorządy w kolejnych latach?

Jak stwierdził przedstawiciel Komisji Europejskiej ponad 60% inwestycji publicznych w Polsce jest realizowanych przy pomocy środków z UE. Warto z tego wsparcia korzystać zwłaszcza, że dla naszego kraju przewidziano znaczne środki.

Gospodarka europejska wchodzi na zielone tory

Gospodarka europejska wchodzi na zielone tory, co wiąże się na przykład z czystszymi i bardziej przyjaznymi dla środowiska formami transportu miejskiego i prywatnego. To również dekarbonizacja, która jest dużym wyzwaniem dla naszej gospodarki.

Przypomniał, że aż 36 z naszych miast należy do 50 ośrodków miejskich w Europie z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Z powodu złej jego jakości co roku umiera w naszym kraju ponad 45 tys. osób.

Od wejścia Polski do Unii środki finansowe kierowane są w kierunku zielonego, zdrowego rozwoju. Obecnie są dostępne nowe mechanizmy, takie jak Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji.

Transformacja jest „sprawiedliwa”, ponieważ zakłada, że mieszkańcy terenów nią objętych nie są poszkodowani i pozostawieni sami sobie, ale przedstawia się im realne alternatywy.

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji

Jednym z trzech filarów tego Mechanizmu jest Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Jest on najbardziej interesujący dla samorządów. Nie jest tylko nakierowany na aspekty energetyczne, ale na minimalizowanie kosztów społeczno-gospodarczych wprowadzania takich zmian.

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji dla Górnego i Dolnego Śląska oraz dla Wielkopolski

Prawie połowa górników w Europie jest skupiona w Polsce i w dodatku w większości w jednym regionie naszego kraju. Jak podał, w ramach Funduszu będą dostępne w kolejnej perspektywie finansowej dodatkowe środki dla Polski o wartości 3,5 mld euro.

Komisja Europejska proponowała zwiększenie tej kwoty w propozycji w maju tego roku (miała ona wynosić nawet 8 mld euro), ale Rada Europejska podjęła ostatecznie inną decyzję.

Wspomniane środki będą służyły przekwalifikowaniu zasobów ludzkich uwolnionych z przemysłu górniczego i z firm, które obecnie działają na rzecz tego sektora. KE zaproponowała wsparcie z tych pieniędzy trzech regionów w Polsce (województwa: śląskie, dolnośląskie, wielkopolskie).

Komisja Europejska za utrzymaniem roli samorządów w zarządzaniu środkami unijnymi

Krzysztof Wójcik zachęcał, żeby w innych województwach wykorzystać na cele restrukturyzacyjne inne rodzaje wsparcia na przykład z regionalnych programów operacyjnych. Obecnie toczą się rozmowy z polskim rządem o sposobie zarządzania tymi środkami.

W opinii KE najlepszy wydaje się tu system dwutorowy, czyli zarządzania w zakresie kompetencji krajowych z poziomu krajowego, a w zakresie kompetencji regionalnych z poziomu regionalnego, bezpośrednio w regionalnych programach operacyjnych.

Część działań powinna być finansowana również z pożyczek komercyjnych udzielanych przez banki

Zaapelował do samorządów o szybkie i dynamiczne włączenie się w proces przygotowania tzw. planów transformacji, które już ruszyły.

Dostępne są też środki z Polityki Spójności i Polska nadal będzie największym ich beneficjentem. To dodatkowo 75 mld euro podzielonych na pięć bloków tematycznych (Inteligentna Europa, Niska emisyjność, Transport, Prospołeczna Europa i Europa bliższa obywatelom).

Jak stwierdził, część z tych działań powinna być finansowana również z pożyczek komercyjnych udzielanych przez banki.

Z kolei instrument na rzecz odbudowy, to dodatkowych 750 mld euro dla państw członkowskich w najbliższych latach. Z tego prawie 450 mld to dotacje, a 360 mld euro pożyczki (dla Polski to 23 mld euro dotacji i 34 mld pożyczek).

Granty czy finansowanie zwrotne

Strona rządową będzie decydowała o tym jak te pieniądze najszybciej i najbardziej efektywnie wprowadzić na rynek. Wszystkie kraje członkowskie podejmą decyzję, czy skorzystają z części pożyczkowej, czy też będą szukały innych instrumentów pozyskania środków z rynku. Pożyczki zaciągnięte w ramach funduszu odbudowy będą spłacane do 2058 roku.

Zwrotne instrumenty finansowe zapewniają wyższą jakość projektów i pozwalają na wielokrotne wykorzystanie tych samych cyrkulujących na rynku środków

Jeśli chodzi o balans, pomiędzy instrumentami finansowymi a grantami, to KE jest przekonana, że trzeba w nowy sposób podejść do wsparcia finansowego.

Projekty, które generują zysk lub też oszczędności powinny być w pierwszej kolejności wspierane przez instrumenty finansowe, a nie granty. Granty powinny być zarezerwowane dla zadań publicznych nienastawionych na zysk.

W Polsce 60% wykorzystywanych środków to pożyczki i gwarancje. KE rekomenduje, żeby łączyć instrumenty finansowe i granty nawet w jednej operacji.

Ważna rola banków

Z Punktu widzenia KE zwrotne instrumenty finansowe zapewniają wyższą jakość projektów i pozwalają na wielokrotne wykorzystanie tych samych cyrkulujących na rynku środków.

Działa tu dodatkowo dźwignia finansowa, która pozwala zmobilizować na konkretne projekty również środki prywatne. Ogranicza się w ten sposób tzw. uzależnienie od dotacji w rozwoju gospodarczym.

W wielu krajach członkowskich Europy, rola banków komercyjnych w dystrybucji środków unijnych jest bardzo duża. Banki mają know-how i sieć sprzedaży, co jest bardzo ważne.

Krzysztof Wójcik zwrócił uwagę, że tylko wyzwanie związane z realizacją programu Czyste Powietrze w Polsce, wiąże się z wymianą ok. 4 mln starych kotłów, co oznacza wydatki na poziomie ok. 30 mld euro.