Co dalej z funduszami unijnymi? Rzecznik TSUE: należy oddalić skargi Polski i Węgier na mechanizm warunkowości

W ocenie Rzecznika, system ten został przyjęty na właściwej podstawie prawnej, jest zgodny z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej oraz z zasadą pewności prawa.

16 grudnia 2020 r. Unia przyjęła rozporządzenie, ustanawiające ogólny system warunkowości służący ochronie budżetu Unii w przypadku naruszeń zasad państwa prawnego w państwach członkowskich. W tym celu rozporządzenie dopuszcza, by na wniosek Komisji Rada przyjęła m.in. środki, takie jak zawieszenie płatności z budżetu Unii lub niezatwierdzenie programu lub programów finansowanych z tego budżetu.

Skargi Węgier i Polski

Węgry i Polska wniosły do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargi z żądaniem stwierdzenia nieważności rozporządzenia. W skargach wskazywano m.in. na brak podstawy prawnej lub niewłaściwą podstawę prawną rozporządzenia, jego niezgodność z art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej oraz naruszenie zasady pewności prawa.

„W przedłożonych dzisiaj opiniach rzecznik generalny Manuel Campos Sánchez-Bordona w pierwszej kolejności wskazał, że celem tego rozporządzenia jest stworzenie szczególnego mechanizmu służącego zapewnieniu należytego wykonywania budżetu Unii, w sytuacji, gdy państwo członkowskie popełnia naruszenia zasady państwa prawnego, które zagrażają należytemu zarządzaniu funduszami Unii lub jej interesom finansowym” – czytamy w komunikacie.

Opinie rzecznika generalnego

Rzecznik podkreślił, że rozporządzenie nie zmierza do ochrony państwa prawnego za pomocą mechanizmu  sankcyjnego podobnego do mechanizmu art. 7 TUE, tylko ustanawia instrument  warunkowości finansowej w celu ochrony wspomnianej wartości Unii.

W jego ocenie, przyjęcie rozporządzenia ws. warunkowości wchodzi w zakres uprawień dyskrecjonalnych instytucji Unii i nie można go uznać za oczywiście błędne, gdyż poszanowanie zasad państwa prawnego może mieć fundamentalne znaczenie dla należytego funkcjonowania finansów  publicznych i prawidłowego wykonania budżetu Unii, zaznaczył.

Czytaj także: Fundusze unijne: wiceprzewodnicząca PE wzywa do zablokowania środków dla Węgier i Polski >>>

Rzecznik generalny podkreślił ponadto, że rozporządzenie wymaga wystarczająco  bezpośredniego związku między naruszeniem państwa prawnego, a wykonywaniem budżetu, przez co nie ma zastosowania do każdego naruszenia państwa prawnego, lecz tylko do  takich, które mają bezpośredni związek z wykonywaniem budżetu Unii.

Z kolei ochrona odbiorców końcowych programów wydatków finansowanych z budżetu Unii jest środkiem typowym i logicznym przy dzielonym zarządzaniu tymi funduszami, więc państwo członkowskie, które dopuściło się naruszenia, powinno ponosić skutki korekty finansowej zastosowanej przez instytucje Unii, a nie przerzucać je na beneficjentów funduszy, niemających nic wspólnego z tym naruszeniem.

Następnie rzecznik generalny zauważył, że art. 7 TUE nie upoważnia do ustanowienia innego analogicznego mechanizmu mającego ten sam cel polegający na ochronie państwa prawnego i przewidującego podobne sankcje. Jednak w jego ocenie art. 7 TUE nie stoi na przeszkodzie temu, by taką ochronę zapewnić w drodze innych instrumentów niezwiązanych z tym postanowieniem, pod warunkiem że ich zasadnicze cechy różnią się od cech ochrony zapewnianej przez to postanowienie.

Czytaj także: Fitch: Polska wycofa się z działań, które mogłyby zagrozić napływowi środków z UE >>>

Rzecznik generalny stanął na stanowisku, że przepisy tworzone przez instytucje Unii, które mają na celu reagowanie w poszczególnych dziedzinach na określone naruszenia wartości państwa prawnego mające wpływ na zarządzanie budżetem, są zgodne z traktatami.

Podczas gdy art. 7 TUE uzależnia przyjęcie środków od stwierdzenia poważnego i stałego naruszenia przez państwo członkowskie wartości Unii, rozporządzenie dotyczy jedynie naruszenia przez państwo członkowskie zasad państwa prawnego wpływającego lub stwarzającego poważne ryzyko wpłynięcia, w sposób bezpośredni, na należyte zarządzanie finansami w ramach budżetu Unii lub na ochronę jej interesów finansowych.

Czytaj także: Spór z Brukselą szkodzi złotemu i wzmaga inflację?

W ocenie rzecznika generalnego, mechanizm rozporządzenia jest podobny do innych instrumentów warunkowości finansowej i wykonywania budżetu istniejących w rozmaitych dziedzinach prawa Unii, nie zaś do mechanizmu art. 7 TUE. Ponadto, w odróżnieniu od rozporządzenia, art. 7 TUE wymaga istnienia poważnego i stałego naruszenia którejś z wartości Unii, a nie tylko państwa prawnego.

Dlatego też – w opinii rzecznika – ograniczona właściwość Trybunału przewidziana na podstawie art. 269 TFUE w odniesieniu do art. 7 TUE nie ma zastosowania do rozporządzenia, które podlega pełnej kontroli zgodności z prawem na podstawie art. 263 TFUE.

Rzecznik generalny stwierdził także, że pojęcie państwa prawnego jako wartość Unii jest szerokie, jednak prawodawca Unii jest upoważniony do tego, by je sprecyzować w odniesieniu do konkretnego zakresu przedmiotowego, takiego jak wykonywanie budżetu, w celu ustanowienia mechanizmu warunkowości finansowej. W tym względzie rzecznik generalny przypomniał, że rozporządzenie zawiera wykaz siedmiu zasad prawnych, które należy interpretować w świetle pozostałych wartości i zasad Unii wyrażonych w art. 2 TUE.

Rzecznik zwraca też uwagę, że rozporządzenie wskazuje naruszenia, które mogą prowadzić do przyjęcia środków dotyczących warunkowości na podstawie rozporządzenia, uzależniając je od zaistnienia bezpośredniego związku z wykonywaniem budżetu Unii.

Jego zdaniem, wskazuje to, że prawodawca starał się ułatwić stosowanie zasad państwa prawnego i zwiększyć pewność prawa.

W ocenie rzecznika generalnego, ocena państwa prawnego poprzez odniesienie do tych zasad spełnia wymogi jasności, precyzji i przewidywalności, z jakimi wiąże się zasada pewności prawa. Państwa członkowskie mają bowiem wystarczający poziom wiedzy na temat wynikających z nich zobowiązań, zwłaszcza – jak podkreślił – że większość tych zasad została wypracowana w orzecznictwie Trybunału.

W związku z tym zaproponował, by Trybunał oddalił wniesione przez Węgry i Polskę skargi o stwierdzenie nieważności.