Agata Dąmbska

Ostatnio w naszej debacie publicznej ożył postulat uchwalenia (w takiej czy innej formie) ustawy metropolitalnej. Odnośny projekt, autorstwa posłów PO ze Śląska – Marka Wójcika i Tomasza Tomczykiewicza – wpłynął do Sejmu już w 2013 roku (druk 2107), ale dopiero niedawno rozpoczęła się dyskusja na jego temat. Wcześniej swoją koncepcję, popieraną przez Unię Metropolii Polskich, przedstawił w „Raporcie o stanie samorządności terytorialnej w Polsce” dr Igor Zachariasz z Uczelni Łazarskiego, a od 2005 roku znany jest projekt 12 prezydentów największych polskich miast.

Doczekaliśmy się: 21 lipca br. Prezydent Bronisław Komorowski rzutem na taśmę zdążył podpisać nowelizację ustawy samorządowej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji z 2013 roku, przygotowaną pod kierunkiem b. Ministra Michała Boniego i b. Wiceminister Magdalenę Młochowską, uchwaloną przez Parlament 26 czerwca br. Dokument ten stanowi duży krok naprzód w reformowaniu polskiego samorządu, gdyż idzie w kierunku zacieśniania współpracy międzysamorządowej poprzez większe zachęty do łączenia gmin i możliwość powstawania związków powiatowo-gminnych.

15 maja Sejm przyjął akt prawny, którego realizację zapoczątkował były Minister Administracji i Cyfryzacji, Michał Boni. To szeroko konsultowany projekt o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw, pozytywnie zaopiniowany przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Jego główną propozycją systemową jest umożliwienie powoływania Centrów Usług Wspólnych i tworzenia związków powiatowo-gminnych oraz wprowadzenie skuteczniejszych zachęt do łączenia gmin. Postulaty te zostały zawarte w raporcie „Samorząd 3.0” Forum Od-nowa. Pozostałe punkty to korekty obowiązującej legislacji, zgodnie z duchem zbliżania usług do obywateli i zmniejszania biurokracji dla urzędów gmin.

Z prawdziwą przyjemnością należy skonstatować zmieniającą się rolę Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego – z mało twórczego ciała, zajmującego się opiniowaniem bieżących projektów ustaw, w stronę organu projektującego reformy systemowe we wspólnotach.

Kwestia zmiany ustroju samorządów poprzez zrównoważenie roli władzy uchwałodawczej i wykonawczej staje się coraz bardziej palącą potrzebą. Na skutek wprowadzenia w 2002 roku bezpośrednich wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast doszło do marginalizacji znaczenia radnych, przez co zerwany został pas transmisyjny woli mieszkańców na działania wspólnot. Rada stała się fasadowym organem od „klepnięcia” budżetu”, a w cały system wpisano permanentny konflikt między nią a włodarzem.

Samorząd terytorialny stanowi aż 1/3 sektora publicznego w Polsce i jest odpowiedzialny za wykonywanie większości usług publicznych: poczynając od najdroższej oświaty (aż do 60% budżetów gmin), poprzez pomoc społeczną, aż po transport, ochronę zdrowia, zagospodarowanie przestrzenne czy mieszkalnictwo. Polska ma jeden z najwyższych w Europie poziom decentralizacji usług publicznych. Niestety, nie poszły za tym rozwiązania finansowe, organizacyjne i ustrojowe. Zamiast tego nastąpiło ustawowe przeregulowanie działalności samorządów oraz zbyt silna kontrola państwa i instytucji w miejsce kontroli społecznej. Ogromnym wyzwaniem będą też problemy demograficzne, zwłaszcza spadek liczby ludności małych gmin oraz proces starzenia się społeczeństwa.