Budownictwo senioralne – inna gałąź budownictwa mieszkaniowego
Rosnąca świadomość zmian demograficznych widoczna jest także w założeniach polityki rządu. Jednym z priorytetów Narodowego Programu Mieszkaniowego jest opracowanie systemowego podejścia do problemu starzejącego się społeczeństwa w postaci kompleksowej polityki senioralnej. Obejmować ma ona zarówno aspekt społeczny, jak i mieszkaniowy. Wśród zawartych postulatów znalazły się m.in. ocena istniejących zasobów mieszkalnych (w tym adaptacje mieszkań do samodzielnego zamieszkiwania ich przez seniorów, wyposażenie budynków wielokondygnacyjnych w windy) oraz określenie warunków technicznych dla nowego budownictwa dedykowanego seniorom. Ważne będą także kwestie urbanistyczne i jakość otoczenia, w tym stworzenie publicznej przestrzeni miejskiej przyjaznej seniorom, zapewnienie integracji społecznej i międzypokoleniowej osób starszych, zapewnienie dostępu do usług medycznych i infrastruktury społecznej, sprostanie potrzebom związanym z opieką i pomocą w codziennym funkcjonowaniu osób prowadzących jednoosobowe gospodarstwa domowe.
Narodowy Program Mieszkaniowy przewiduje także rozwój sektora mieszkań chronionych, dedykowanych osobom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej ze względu na wiek, niepełnosprawność lub chorobę, potrzebujących wsparcia specjalistów w codziennym funkcjonowaniu.
Wyżej wymienione postulaty są już realizowane w budownictwie. Deweloperzy elastycznie odpowiadają na potrzeby rynku, wychodząc z ofertą mieszkaniową dla osób starszych i osób z ograniczeniami ruchowymi.
Założeniami, które przyświecają budowie nowych osiedli, są m.in. polepszenie standardu życia osób starszych, redukcja kosztów utrzymania nieruchomości (zmiana większych lokali na mniejsze, podłączenie do centralnego ogrzewania), zapewnienie dostępu do usług medycznych i rehabilitacyjnych, organizacja form spędzania wolnego czasu, budowanie więzi sąsiedzkich, często – wielopokoleniowych.
Seniorzy szukają nieruchomości bez barier – w bloku z windą lub zlokalizowanych na niskich kondygnacjach, ewentualnie w niewielkim domu jednorodzinnym z małą liczbą schodów, ze swobodnym wyjściem do ogrodu, szerokimi drzwiami, bez progów, z antypoślizgową posadzką, poręczami w łazience, w bezpiecznym otoczeniu z dobrym połączeniem komunikacyjnym i przystankiem w pobliżu miejsca zamieszkania. Ważny jest także bezpośredni dostęp do infrastruktury handlowej i usługowej, w tym przychodni, gabinetu rehabilitacyjnego, apteki, a także miejsca spotkań towarzyskich, aktywnego wypoczynku oraz terenów spacerowych. Z racji tego, że dzisiejsi 60-latkowie często obyci są z nowymi technologiami, coraz ważniejsze stają się elementy automatyki mieszkaniowej – możliwość kontrolowania zużycia energii, możliwość wezwania pomocy lub kontaktu z rodziną w nagłej sytuacji za pomocą jednego przycisku, specjalne czujniki alarmujące o niebezpieczeństwie zalania mieszkania lub powstania pożaru itp.
Poniższa lista zawiera przykładowe inwestycje dedykowane seniorom lub osobom z ograniczeniami ruchowymi, planowane do realizacji lub zrealizowane:
Nie bez znaczenia jest kwestia finansowania zakupu lub najmu nieruchomości. Seniorzy dysponujący własnością mogą ją sprzedać i kupić mieszkanie o niższych kosztach utrzymania, w lepszym standardzie lub w korzystniejszej lokalizacji. Właściciele nieruchomości mogą skorzystać także z opcji odwróconej hipoteki, obejmującej dożywotnią rentę – w zamian za przeniesienie prawa własności do nieruchomości na firmę udzielającą takich usług, senior uzyska dożywotnie świadczenie pieniężne, umożliwiające mu np. wynajem lokalu lepiej dostosowanego do jego potrzeb niż własne mieszkanie. Oferta lokali na wynajem, choć nie tak duża jak oferta pokoi w prywatnych domach seniora, jest jednak coraz szersza i często dostosowana do stopnia sprawności ruchowej lokatora. Podział na apartamenty w formule independent living (dla osób samodzielnych), assisted living (mieszkania asekurowane) i continuous living (z dostępem do usług opieki, rehabilitacji) oferować będą w Łodzi przy ul. Krzemienieckiej 5 spółki Real Development Group i MRT Philosophy. Planują one budowę 178 mieszkań o średniej powierzchni 35 m2., jedno- i dwuosobowych, dla ok. dwustu lokatorów.
Podobne rozwiązania dostępne są jednak nie tylko dla mieszkańców dużych miast. W Wodzisławiu Śląskim na os. 1 Maja spółka Malczyk zrealizowała tzw. „Dom bez barier”, oferujący 58 mieszkań 1- i 2-pokojowych o pow. 20, 30, 35 i 60 m2 z aneksem kuchennym, bez progów, z szerokimi drzwiami, uchwytami w łazienkach, w bloku z windą, apteką, Ośrodkiem Dziennego Pobytu i Rehabilitacji oraz salą bankietową. Do dyspozycji mieszkańców jest lekarz, obsługa zaś gwarantuje wyżywienie, pomoc w zakupach i sprzątaniu.
Mniej zamożnym osobom pozostaje skorzystanie z oferty mieszkań komunalnych, z których część adaptowana jest lub budowana będzie z udogodnieniami dla osób starszych. Środki na taki cel rezerwowane są m.in. z Regionalnych Programów Operacyjnych, jak w przypadku 25 gmin woj. opolskiego, które opracowały Lokalne Programy Rewitalizacji. Zakładają one budowę mieszkań przystosowanych do potrzeb osób starszych, mieszkań serwisowanych oraz instytucjonalnych placówek dla osób wymagających stałej opieki. Miasto Kalisz z kolei udostępni mieszkania komunalne po zaadaptowaniu przekazanego miastu domu studenckiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Alternatywnym rozwiązaniem dla nowego budownictwa senioralnego jest, wspominane także w Narodowym Programie Mieszkaniowym, dostosowanie istniejących budynków i lokali do potrzeb osób starszych. Zdaniem dr inż. arch. Agnieszki Cieśli z Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej „(…) znakomita większość starszych osób chce pozostać do końca swoich dni w zajmowanym przez siebie mieszkaniu, zgodnie z powiedzeniem »starych drzew się nie przesadza«”¹. Architekt realizowała na warszawskich Bielanach projekt „Wzorcowe Mieszkanie dla Seniora”, wykorzystujące elementy wykończenia wnętrz specjalnie dedykowane seniorom, jak również nowoczesne systemy teleopieki pozwalające na prowadzenie monitoringu stanu zdrowia lokatora. Dzięki tym rozwiązaniom senior, nawet poruszający się na wózku inwalidzkim, nie musi zamieniać mieszkania na inne.
Adaptacja mieszkania polegała m.in. na zainstalowaniu głośnomówiącego domofonu, wyłożeniu podłóg okładziną minimalizują ryzyko poślizgu oraz zamontowaniu przytrzymujących uchwytów, funkcjonalnym zaprojektowaniu łazienki, by umożliwiała szeroki zakres zabiegów higienicznych bez konieczności zmiany miejsca, zamontowaniu przestawnej umywalki, siedziska pod prysznicem, otwarciu kuchni na pokój dzienny, co umożliwia swobodę poruszania się, zainstalowaniu sprzętu umożliwiającego wideo-rozmowy z bliskimi, a także zamontowaniu w budynku rampy i windy.
Koncepcja ageing in place, zgodnie z którą urządzono mieszkanie, przedłuża okres samodzielności osoby starszej. Rozwiązania w niej stosowane są mniej kosztowne od opieki stacjonarnej świadczonej przez specjalistyczne instytucje, a w przypadku części osób przyczyniają się także do redukcji zapotrzebowania na ww. opiekę, co jest szczególnie istotne w kontekście zmian demograficznych. Ze starzeniem się społeczeństwa związany jest bowiem nie tylko wzrost udziału osób starszych w ogóle populacji, ale też spadek liczby osób w wieku produkcyjnym, które usługi opiekuńcze mogą świadczyć. W przypadku aprobaty projektu „Wzorcowe Mieszkanie dla Seniora”, propagatorzy koncepcji ageing in place zamierzają rekomendować jej modelowe rozwiązania w Polsce oraz popularyzować tę formę zamieszkania na starość.
Joanna Komorowska
