Brexit: dłuższy oddech dla podmiotów działających poza rynkiem regulowanym instrumentów pochodnych

Od 29 marca 2017 r., a więc od dnia notyfikacji przez Wielką Brytanię woli wystąpienia z UE, jesteśmy obserwatorami przedłużającego się spektaklu negocjacji zasad opuszczenia Wspólnoty i przyszłych stosunków z Wielką Brytanią – już jako państwo trzecie wobec UE.

Po kilkukrotnym przedłużaniu, 17 października 2019 r. obydwu stronom udało się ustalić ostateczne brzmienie umowy o wystąpieniu i deklarację co do przyszłych stosunków.

Kluczowy termin – 31 grudnia 2020

Z perspektywy rynków finansowych jednym z kluczowych postanowień tej umowy było ustanowienie okresu przejściowego, który trwa do 31 grudnia 2020 r. Do tego czasu Wielka Brytania jest związana całym prawem UE, natomiast od 1 stycznia 2021 r. stanie się państwem trzecim.

Jeśli do tego czasu strony ustalą zasady przyszłych stosunków i podpiszą stosowną umowę będziemy mieli do czynienia ze względnie uporządkowaną sytuacją prawną i faktyczną.

Natomiast jeśli do tego czasu nie uda się zawrzeć umowy, to 1 stycznia regułami, które będą określać relacje na linii Wielka Brytania – UE będą wynikały z prawa międzynarodowego i reguł WTO.

Konsekwencje braku porozumienia

Z perspektywy rynków finansowych najważniejszą konsekwencją jest utrata „paszportu” UE przez przedsiębiorstwa brytyjskie, które staną się przedsiębiorstwami z państwa trzeciego i chcąc korzystać z ich usług podmioty z UE będą musiały stosować odrębne przepisy prawa UE.

Z kolei podmioty z Wielkiej Brytanii będą musiały wystąpić o zezwolenia czy rejestrację do właściwych instytucji w UE, aby móc prowadzić działalność czy świadczyć usługi na terytorium UE.

W tym kontekście, szczególnie istotne wydaje się uprawnienie Komisji Europejskiej do podejmowania decyzji o równoważności ram prawnych i nadzorczych państwa trzeciego.

Uprawnienie to dotyczy około 40 obszarów rynku finansowego i sprowadza się do stwierdzenia, że prawo innego państwa (nieczłonkowskiego) ustanawia tożsamy poziom ochrony, standard nadzoru i funkcjonowania danego segmentu rynku, a tym samym można w stosunku do podmiotów z tego państwa odstąpić od pewnych wymogów dedykowanych podmiotom z państw trzecich lub w niektórych przypadkach w ogóle umożliwić świadczenie usług na terytorium UE.

Równoważność ram prawnych i nadzorczych państwa trzeciego

Podjęcie decyzji o równoważności jest kompetencją Komisji Europejskiej, nie ma też określonych ram czasowych, w których Komisja powinna podjąć taką decyzję. Ponadto, w związku z fragmentaryzacją tych uprawnień na poszczególne segmenty rynku i poszczególne akty prawa UE, nie można powiedzieć o jednej uniwersalnej ocenie całego systemu prawa innego państwa członkowskiego na potrzeby rynków finansowych.

Ocena ta jest dokonywana fragmentarycznie z perspektywy rynku finansowego i może dotyczyć np. wskaźników referencyjnych czy giełd papierów wartościowych.

W kontekście brexitu należy zauważyć, że toczący się proces negocjacji przyszłych stosunków uniemożliwia jasne określenie dziś przez Komisję Europejską czy i w jakim obszarze przewiduje podjąć decyzje o równoważności.

Niepewność tę dodatkowo potęguje fakt, że strona brytyjska co jakiś czas wskazuje, że zamierza zmienić prawo w obszarze rynków finansowych – co z przyczyn oczywistych może uniemożliwić uznanie brytyjskiego prawa za równoważne z europejskim.

Dostęp do brytyjskich CCP

Jednym z kluczowych zagadnień, także w kontekście brexitu, jest dostęp do brytyjskich kontrahentów centralnych (CCP). Rozporządzenie 648/2012 wprowadziło wymóg, żeby standaryzowane kontrakty pochodne będące przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym były rozliczane przez CCP.

Rynek ten systematycznie się rozwija. Z dostępnych danych wynika, że obecnie liczba CCP z siedzibą w UE posiadających zezwolenie na prowadzenie działalności wynosi 16.

Z kolei dopuszczonych do możliwości świadczenia usług dla podmiotów z siedzibą na terytorium UE jest 33 CCP z państw trzecich.

W obszarze CCP wskazać należy, że uznanie przez Komisję Europejską równoważności ram prawnych i nadzorczych jest niezbędne do tego, żeby ESMA mogła uznać CCP i w konsekwencji, żeby CCP z państwa trzeciego mogło świadczyć usługi na rzecz członków rozliczających lub systemów obrotu mających siedzibę w Unii (art. 25 EMIR). Ma to i będzie mieć niebagatelne znaczenie dla możliwości korzystania z usług brytyjskich CCP przez podmioty z UE.

Dlaczego dostęp do brytyjskich CCP jest ważny?

Rynek centralnego rozliczania instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym jest bardzo skoncentrowany, wyraźnie to widać  w kontekście denominowanych w euro instrumentów pochodnych na stopę procentową.

Żeby zrozumieć znaczenie tego zagadnienia należy poznać kilka liczb. Na koniec 2019 r. wartość nominalna nierozliczonych instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym szacowano na 500 bln EUR w skali światowej, z czego instrumenty pochodne na stopę procentową stanowiły ponad 75 %.

Według szacunków przedstawionych przez Komisję Europejską 90 % denominowanych w euro instrumentów pochodnych na stopę procentową będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym rozliczanych jest przez jednego CCP z Wielkiej Brytanii.

Nagłe odcięcie dostępu do brytyjskich CCP mogłoby wywołać załamanie na rynku o ogromnej skali, której skutków nie można oszacować.

W konsekwencji tego stanu faktycznego pomimo ogólnego dystansu Komisji co do składania oficjalnych deklaracji wobec uznania lub nie równoważności ram prawnych Wielkiej Brytanii w obszarze CCP, Komisja Europejska 21 września 2020 r. przyjęła decyzję o równoważności ram prawnych i nadzorczych Wielkiej Brytanii w odniesieniu do kontrahentów centralnych.

Decyzja ta będzie stosowana od 1 stycznia 2021 r. i wygasa 30 czerwca 2022 roku.

Zatem w kontekście brexitu, bez względu na dalszy rozwój sytuacji negocjacyjnej między Wielką Brytanią i UE, zaadresowany został problem dostępu do centralnych kontrahentów. Problem ten został jednak rozwiązany czasowo, tj. do 30 czerwca 2022 r.

Nie wyklucza to jednak możliwości podejmowania przez Komisję Europejską w przyszłości analogicznej decyzji o równoważności ram prawnych i nadzorczych, tj. po 30 czerwca 2022 r.

W następstwie decyzji Komisji Europejskiej ESMA, w związku ze złożonymi wnioskami przez centralnych kontrahentów z UK, uznała 3 brytyjskie CCP:

• LME Clear Limited (jako Tier 1 CCP);

• ICE Clear Limited  (jako Tier 2 CCP);

• LCH Limited (jako Tier 2 CCP).

W tym miejscu należy wskazać, że 23 października 2019 r. przyjęto Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2099 zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 w odniesieniu do procedur i organów związanych z udzielaniem zezwolenia CCP oraz wymogów dotyczących uznawania CCP z państw trzecich.

W konsekwencji tych zmian wprowadzono kategorię CCP z państw trzecich mogących mieć systemowe znaczenie dla stabilności finansowej Unii lub co najmniej jednego z jej państw członkowskich (CCP Tier 2).

Uznanie CCP za kategorię Tier II sprowadza się de facto do zwiększenia kompetencji nadzorczych ESMA wobec tych podmiotów i podniesienia wymogów wobec tego typu CCP (głównie z obszaru wymogów ostrożnościowych).

W oparciu o dokonane zmiany w EMIR wydano dwa rozporządzenia delegowane uzupełniające i doprecyzowujące kryteria oceny CCP z państw trzecich w kontekście oceny stopnia ryzyka systemowego, jakie CCP z państwa trzeciego stwarza dla stabilności finansowej Unii.

Podjęte zmiany w prawie UE oraz decyzja o równoważności ram prawnych pokazuje determinację strony europejskiej do zapewnienia ciągłości działania i ciągłości możliwości rozliczania i realizacji kontraktów.

Przy jednoczesnym ustanowieniu na poziomie UE możliwie maksymalnych uprawnień do stawiania wymagań wobec podmiotów z państw trzecich, których działalność może mieć wpływ na stabilność finansową UE.