Wydarzenia i opinie | Etyka w finansach | „Etyka w finansach” edycja 2025 – podsumowanie

Oczywiście do konkursu trafia ograniczona liczba esejów i nie sposób uznać ich za statystycznie reprezentatywne dla sposobu myślenia ogółu praktyków i teoretyków finansów w Polsce. Prace te oferują jednak wgląd w poglądy osób, które wiedzą o istnieniu konkursu i zdecydowały się podjąć trud napisania tekstu – a więc są szczególnie zainteresowane tematyką etyki w finansach.

Chciałbym zatem, by niniejsze podsumowanie nie ograniczało się jedynie do streszczenia nagrodzonych esejów, lecz stanowiło próbę panoramicznego spojrzenia na aktualny stan debaty. W tym celu pozwolę sobie również wspomnieć o istotnych wątkach, które w tegorocznych pracach zostały całkowicie pominięte.

Lubię myśleć o etyce finansowej jako refleksji osadzonej w danym momencie historycznym, z jego wyzwaniami społeczno-ekonomicznymi. Dyskusję należy osadzić w kontekście zjawiska często określanego mianem „polikryzysu”. Termin ten, wprowadzony do dyskursu filozoficznego przez francuskiego myśliciela Edgara Morina, trafnie opisuje wielorakie, wzajemnie powiązane i nierozwiązywalne w oderwaniu od siebie wyzwania, przed którymi stoi nasza cywilizacja.

Wojny i napięcia geopolityczne, nierównowagi makroekonomiczne, pandemie i inne kryzysy zdrowia publicznego, katastrofa klimatyczna i dewastacja środowiska naturalnego, starzenie się społeczeństw oraz migracje – wszystkie te zjawiska wzajemnie na siebie oddziałują, tworząc sprzężenia zwrotne. To właśnie w takim otoczeniu funkcjonuje rynek finansowy, który musi nie tylko dostosowywać się do tych okoliczności, lecz także aktywnie wspierać próby wyjścia z polikryzysu. W tym kontekście pojawiają się także wyzwania etyczne, przed którymi stoi sektor finansowy.

Wyzwania społeczeństwa technicznego

We współczesnym świecie standardową odpowiedzią na powtarzające się kryzysy jest ucieczka do przodu: adaptacja poprzez rozwój i wdrażanie nowych technologii. Żyjemy w epoce, w której – jak powiedzieliby starożytni Grecy – najwyżej cenioną cnotą umysłu stała się „techne”, czyli dyspozycja zorientowana na wytwarzanie, produktywność i wykorzystanie rozumu do technicznego doskonalenia świata.

Nie ulega wątpliwości, że rozwój technologiczny w ostatnich dekadach znacząco przyspieszył i objął niemal każdą sferę życia. Nic więc dziwnego, że najczęściej poruszanym w konkursowych pracach tematem były nowe technologie cyfrowe oraz sposoby ich wykorzystania w finansach. Do kategorii „technologie” zaliczam tu zjawiska dość różnorodne, przede wszystkim rozwój i konsekwencje stosowania sztucznej inteligencji (AI) oraz kryptowalut opartych na technologii blockchain — wciąż uznawanej za nowatorską, mimo że pierwsze kryptowaluty pojawiły się już kilkanaście lat temu.

W nagrodzonych esejach wspólnym mianownikiem było dostrzeżenie i krytyczna analiza roli postępującej technicyzacji społeczeństwa. Nie chodzi przy tym o prostą krytykę konkretnych narzędzi technologicznych. Autorzy i autorki, niekiedy w duchu refleksji Martina Heideggera, wskazują, że problem techniki leży nie w niej samej, lecz w specyficznym sposobie kształtowania relacji człowieka ze światem. Technicyzacja to pewnego rodzaju nastawienie do rzeczywistości — koncentracja na efektywności i użyteczności, która może prowadzić do zapętlenia w dążeniu do maksymalnej ekstrakcji wartości z otoczenia, kosztem uniwersalnych, humanistycznych ideałów wpisanych w tradycję Oświecenia.

W tym kontekście zwycięska praca „Memecoiny, rugpulle i pump and dump – kryptowaluty w kryzysie tożsamości” (autor: Marek Dybus) jest esejem ukazującym, w jaki sposób pierwotna obietnica technologii blockchain obraca się w swoje zaprzeczenie – tworząc przestrzeń czystej spekulacji, w której nie ma już miejsca ani na etykę, ani na realne generowanie wartości, ani nawet na innowacyjność. Jak pisze autor: „Memecoiny to kryptowaluty inspirowane memami i trendami internetowymi. Ich wartość opiera się głównie na spekulacji i zaangażowaniu społeczności, a nie na rzeczywistej użyteczności czy innowacji technologicznej.”

W świecie memecoinów chęć przechytrzenia innych uczestników rynku staje się nie tylko powszechna, ale wręcz fundamentalna dla funkcjonowania całego systemu. Zdaniem autora kultura, która wyrosła wokół tych cyfrowych artefaktów, „składa się na panujący kult oszustw i manipulacji (warto dodać, że schematy te są często automatyzowane), a oszukiwanie innych i zarabianie na oszustwach typu rugpull jest świętowane”.

Kryptowaluty, algorytmy i etyka podatkowa – technologia a fundamenty zaufania

Jeśli przyjąć życzliwą interpretację idei, które legły u podstaw powstania kryptowalut opartych na technologii blockchain, to ich celem miała być odpowiedź na nadużycia systemu finansowego. ...