Raport podsumowujący | Forum Polska 2035 – ProVeg Polska | Produkcja rolno-spożywcza a zdrowie, środowisko i bezpieczeństwo żywnościowe

Produkcja rolno-spożywcza a zdrowie, środowisko i bezpieczeństwo żywnościowe

Badanie przeprowadzone przez FAO z uwzględnieniem 156 krajów potwierdza, że ukryte koszty w globalnych systemach rolno-spożywczych wynoszą około 12 bilionów dolarów rocznie. Z tej liczby około 70% (8,1 biliona dolarów) to efekt niezdrowych wzorców żywieniowych i są one powiązane z alarmującymi chorobami niezakaźnymi, takimi jak dolegliwości serca, udar mózgu i cukrzyca. Znacznie przy tym przekraczają koszty związane z degradacją środowiska i nierównościami społecznymi. Szacuje się, że każdego roku nieodpowiednia dieta jest przyczyną 11 milionów zgonów na całym świecie oraz prowadzi do utraty 255 milionów lat życia, które w przypadku prawidłowego odżywiania mogłyby być przeżyte.

Myśląc o przyszłych przewagach konkurencyjnych produkcji rolno-spożywczej, powinniśmy zacząć od rozważenia w jaki sposób może ona wspierać politykę zdrowotną. Ukierunkowanie profilaktyki zdrowotnej na kształtowanie odpowiednich nawyków żywieniowych ma ogromny potencjał ekonomiczny w perspektywie długoterminowej, poprzez obniżenie kosztów leczenia, mniejszą absencję i większą wydajność w pracy.

Według danych Komisji Europejskiej, 20% wszystkich zgonów w 2019 r. w Polsce można przypisać zagrożeniom wynikającym z niewłaściwej diety, w tym niskiemu spożyciu owoców i warzyw oraz wysokiemu spożyciu soli i cukru. Oznacza to, że niewłaściwa dieta (na równi z paleniem tytoniu) są głównymi czynnikami przyczyniającymi się do umieralności w Polsce.

Aby przeciwdziałać tym ryzykom, warto prowadzić politykę rolno-spożywczą w taki sposób, aby w jak największym stopniu wspierała politykę zdrowotną, w tym aktualne zalecenia zdrowego żywienia, przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia, które rekomendują większy udział w naszych dietach np.:

• produktów zbożowych z pełnego ziarna,
• warzyw i owoców,
• nasion roślin strączkowych (np. fasoli, grochu, ciecierzycy, soczewicy, bobu).

Przeciętne spożycie warzyw (z wyłączeniem ziemniaków) w roku 2022 wyniosło w Polsce około 163 g dziennie, a owoców zaledwie 130 g, co razem znacząco odbiega od rekomendacji WHO, które zakładają minimalne dzienne spożycie na poziomie 400 g. W porównaniu do zaleceń diety planetarnej konsumpcja warzyw w Polsce jest niemal dwukrotnie mniejsza.

Według danych FAO, przeciętne spożycie roślin strączkowych w Polsce wynosi około 1,84 kg na osobę rocznie, co plasuje nas poniżej średniej unijnej wynoszącej 2,8 kg. W kontekście diety planetarnej sugerowana konsumpcja tych produktów w Polsce powinna wzrosnąć aż trzynastokrotnie.

Zrównoważone zamówienia publiczne

Zamówienia publiczne są ważnym narzędziem polityki żywnościowej umożliwiającym przejście na zrównoważoną i zdrową konsumpcję żywności. Oferując więcej opcji opartych na roślinach, które mają mniejszy wpływ na środowisko, usługi cateringowe mogą radykalnie zmniejszyć swój ślad węglowy, jednocześnie pomagając zrównoważyć spożycie owoców, warzyw, roślin strączkowych i produktów pełnoziarnistych.

Dobrym przykładem tego jak można wdrażać zrównoważone zamówienia publiczne jest Dania. Proces ten zaczęto rozpoczęto tam w ośrodkach opieki nad dziećmi i w szkołach, a obecnie obejmuje wszystkie rodzaje instytucji publicznych, od szpitali, domów seniora i urzędów miejskich po stołówki ministerialne, koszary wojskowe i więzienia. Duński model wprowadził zamówienia publiczne na żywność ekologiczną na poziomie 60%, a w niektórych przypadkach zamówień nawet 90%, przy zachowaniu tych samych budżetów operacyjnych. Premia cenowa za żywność ekologiczną została pokryta poprzez zmniejszenie ilości odpadów, zakup żywności sezonowej i przejście na posiłki bogatsze w rośliny, z mniejszą ilością mięsa.

Oferowanie większej ilości zbilansowanych posiłków bogatych w rośliny oraz produkty lokalne i sezonowe może być dużą szansą dla polskich rolników i długoterminowo budować zdrowsze i bardziej zrównoważone nawyki żywieniowe.

Dywersyfikacja źródeł żywności, a bezpieczeństwo żywnościowe

Według FAO około 75% żywności na świecie pochodzi z zaledwie 12 gatunków roślin i pięciu gatunków zwierząt. Koncentracja wokół zaledwie kilku produktów spożywczych sprawia, że nasz system żywnościowy jest mniej odporny na zagrożenia, takie jak choroby, szkodniki i zmiany klimatu. Ignoruje również przepysznie zróżnicowane bogactwo tysięcy niedostatecznie wykorzystywanych produktów spożywczych na całym świecie i społeczności, które je uprawiają.

„Nie wkłada się wszystkich jajek do jednego koszyka” – to powiedzenie zna każda osoba związana z sektorem finansowym. I tak jak dywersyfikacja portfela jest sposobem na zapewnienie bezpieczeństwa swoim finansom, tak dywersyfikacja źródeł żywności jest sposobem na tworzenie stabilniejszych systemów żywnościowych i zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego.

Dużo się aktualnie mówi o bezpieczeństwie, zwłaszcza w kontekście obronności i wojny na Ukrainie czy w kontekście bezpieczeństwa energetycznego. Ale trzeba pamiętać, że bezpieczeństwo żywnościowe jest równie istotnym tematem. W kolejnych latach system żywnościowy może napotkać wiele wyzwań, zagrażających zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego, m.in.:

• nasilające się ekstremalne zjawiska pogodowe,
• działania wojenne,
• przerwane łańcuchy dostaw,
• blackouty i przerwy w dostawie prądu,
• pandemie zoonotyczne (ASF, ptasia grypa, świńska grypa).

Na szczególną uwagę w tym kontekście zasługuje białko, którego produkcja jest w sposób znaczący oparta na produktach zwierzęcych. Dywersyfikacja źródeł białka polega na przejściu od nadmiernego polegania na ograniczonym zestawie zasobochłonnych białek zwierzęcych w kierunku większej różnorodności składników białkowych i produktów spożywczych. Może to odegrać ważną rolę w zwiększaniu odporności systemów żywnościowych, przyczyniając się do zaspokojenia potrzeb rosnącej populacji i przeciwdziałania wpływom produkcji i konsumpcji żywności na środowisko i klimat.

Tradycyjne źródła białka pochodzenia roślinnego

Strączki i orzechy są o tyle wdzięcznym źródłem białka, w kontekście bezpieczeństwa żywnościowego, że: są łatwe w transporcie, mają bardzo długi okres przechowywania oraz nie ma potrzeby zapewnienia im warunków chłodniczych.

Rozwój zainteresowania lokalnymi roślinami strączkowymi na cele konsumpcyjne może przynieść także ogromne korzyści polskim rolnikom. Rośliny strączkowe są jednym z najlepszych przedplonów dla innych roślin uprawnych, ponieważ znacznie poprawiają właściwości fizyczne i żyzność gleby oraz wzbogacają ją w składniki pokarmowe, głównie w azot (zmniejszając zapotrzebowanie na nawozy), wspierają bioróżnorodność i tworzą bardziej zróżnicowany krajobraz dla zwierząt i owadów.

Jako ProVeg Polska zwracamy uwagę na wsparcie ważnego kierunku polskiego rolnictwa jakim jest uprawa rodzimych roślin wysokobiałkowych wykorzystywanych na cele spożywcze.

Sektor innowacyjnych źródeł białka

Sektor innowacyjnych źródeł białka, obejmujący m.in. roślinne alternatywy, żywność komórkową oraz produkty z alg i grzybów, zyskuje globalne znaczenie. Rządy takich państw, jak Dania, Holandia czy Finlandia, widzą w nim potencjał do zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego, redukcji wpływu na środowisko i tworzenia nowych miejsc pracy. Unia Europejska również wspiera ten sektor legislacją, badaniami i inwestycjami.

W Polsce sektor „alt-protein” rozwija się dynamicznie. Rynek roślinnych alternatyw jest obecnie wart około 1,5 miliarda zł, a w jego rozwój zaangażowane są liczne podmioty: zakłady mięsne i nabiałowe poszerzające swoje portfolio o produkty roślinne, producenci specjalizujący się w żywności roślinnej oraz kilkadziesiąt startupów. Obecnie w Polsce działa także firma rozwijająca technologię mięsa hodowanego komórkowo.

Aby sektor „alt protein” w Polsce osiągnął pełnię swojego potencjału, potrzebne są dalsze inwestycje publiczne w prace badawczo-rozwojowe nad podnoszeniem jakości, smaku i skalowalności produkcji. Polska posiada wartościowe zaplecze surowcowe do produkcji roślinnych alternatyw, a do tego silny sektor biotechnologiczny, stosunkowo niskie koszty produkcji oraz silne zaplecze naukowców uniwersyteckich, co sprawia, że mamy sprzyjające warunki do tego, aby opracowywać i implementować innowacyjne rozwiązania w tym sektorze na skalę europejską. Jako ProVeg Polska zwracamy uwagę na te możliwości i wzywamy decydentów do ich wykorzystania.