Strefa VIP: Sanacyjna skarbonka czyli książeczki mieszkaniowe II Rzeczypospolitej

Leszek Kałkowski

Przypomnijmy za Encyklopedią Powszechną PWN, że oszczędności w najogólniejszym ujęciu to wszelkie rezerwy powstające dzięki powściągliwości w zużywaniu środków na zaspokojenie bieżących potrzeb i pozwalające na uzyskanie lepszych efektów produkcyjnych w przyszłości bądź też na oddłużenie zasobów do późniejszego wykorzystania. Można rozróżniać oszczędności dobrowolne i przymusowe. Pierwsze powstają w wyniku spontanicznych decyzji oszczędnościowych, drugie są wynikiem sytuacji gospodarczej. Oszczędność cechowała dobrych gospodarzy od zawsze, ale zinstytucjonalizowane jej formy pojawiły się od XIX w. i przetrwały do naszych czasów.

Jak oszczędzano przed rokiem 1918?

W okresie zaborów gromadzeniem oszczędności zajmowały się nieliczne banki i samorządowe kasy oszczędności. Zachowały się do naszych czasów dowody ich działalności w postaci imiennych dokumentów, zwanych książeczkami oszczędnościowymi lub książeczkami wkładkowymi. Te relikty przeszłości zachowały się jeszcze w wielu domach i stanowią ciekawy dowód dawnych procedur polityki finansowej i postaw społecznych w gospodarce. Interesująca jest zewnętrzna forma książeczek oszczędnościowych, za warta w nich treść zapisów urzędowych, oprocentowanie wkładów, ówczesne zasady regulaminowe oszczędzania. W akcję oszczędzania zaangażowane były samorządy miejskie, dysponujące siecią własnych placówek i obsługujące przez długie lata szerokie rzesze społeczeństwa miast i miasteczek. Osoby zainteresowane ekonomicznym mechanizmem funkcjonowania oszczędności zwracają także uwagę na projektantów obiegowych książeczek oraz drukarnie, nadające tym dokumentom często interesujące formy.

Atrybuty te sprawiły, iż istnieje w kraju spory zespół zbieraczy tych historycznych książeczek. Ostatnio pojawiły się one w obrocie kolekcjonerskim, także w popularnym serwisie internetowym Allegro.pl.

Niniejszym szkicem autor pragnie przypomnieć historię niektórych działań oszczędno-ściowych, ich dokumentację i celowość zachowania ocalałych zasobów.

Instytucje finansowe

Najpoważniejszą, oficjalną instytucją w Polsce, stała się – założona w 1919 r. Pocztowa Kasa Oszczędności z ówczesną siedzibą w Warszawie przy uł. Jasnej 9. Posiadała wiele oddziałów – w Katowicach, Krakowie, Lwowie, Poznaniu czy Wilnie, a także za granicą. Prezesa PKO – znaną w sferach finansowych postać, dra Henryka Grubera – ...