Czy banki mogą pomóc w walce ze smogiem?

Po licznych publikacjach kolejnych raportów krajowych i międzynarodowych instytucji publicznych na temat katastrofalnego stanu polskiego powietrza, a także powiązanego z tym tematu zbyt niskiego udziału odnawialnych źródeł energii w zużyciu energii, ruszyły kolejne inicjatywy i deklaracje regulacyjne oraz finansowe, i to zarówno na poziomie krajowym, jak i lokalnym.

Takie zainteresowanie tym (dosłownie) palącym problemem należy ocenić pozytywnie. Pojawia się jednak kilka wyzwań.

Potrzebna koordynacja działań

Pierwszym jest potrzeba zdecydowanego ośrodka koordynacyjnego i swego rodzaju mapy, tak już funkcjonujących, jak i planowanych programów w tym zakresie. Istnieje bowiem wrażenie, że prace w tej samej sprawie prowadzone są równolegle w wielu różnych instytucjach, zaś podejmowane interwencje mogą się ostatecznie pokryć.

Innym problemem jest stosunkowo niewielki zasięg uruchomionych programów i trudności wdrożeniowe jakie doznają niektóre z nich (np. w zakresie realnej przepustowości systemu wsparcia). Na pewno dużym wyzwaniem dla wszystkich uczestników rynku będzie także uniknięcie ryzyka nakładania się instrumentów wsparcia i konkurowania instrumentów dotacyjnych ze zwrotnymi, co mogłoby np. doprowadzić do zagrożenia terminowej absorpcji części środków unijnych w Polsce.

Banki gotowe do udziału w zielonej koalicji

W opinii środowiska bankowego rozwiązaniem wielu z wymienionych wyżej problemów mogłoby być przemyślane, uzgodnione, systemowe, szerokie włączenie banków komercyjnych i spółdzielczych do publicznych działań antysmogowych. Polski sektor bankowy jest gotowy do udziału w takiej koalicji publiczno-prywatnej na rzecz czystego klimatu i świadczą o tym liczne dowody.

…ale nie ma ich w Czystym Powietrzu

W takiej „zielonej koalicji” budowanej jeszcze w 2018 roku na rzecz wdrożenia największego polskiego programu antysmogowego pt. Czyste Powietrze miejsca dla banków niestety właściwie zabrakło.

Przypomnijmy, że program w ciągu najbliższych 10 lat ma zredukować emisję pyłów i innych zanieczyszczeń do atmosfery, poprzez dotarcie do prawie 4 mln gospodarstw domowych i modernizację źródeł ciepła lub termomodernizację budynków, z możliwością zastosowania odnawialnych źródeł energii (np. słonecznych). Program ma zostać zasilony środkami publicznymi w wysokości 103 mld złotych, które trafią do Polaków w postaci dotacji i /lub pożyczek.

Według danych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)  program cieszy się dużym zainteresowaniem, a do 15 marca br. złożono ponad 36 tys. wniosków o wsparcie w wys. prawie 700 mln zł, w tym prawie 10 tys. na wsparcie budynków nowo budowanych. Do tej daty podpisano pierwsze 2300 umów.

Największym zainteresowaniem cieszą się dotacje, głównie na termomodernizację budynków.  Skala programu oraz zastosowanie instrumentów zwrotnych sugeruje niewątpliwie sens włączenia do jego wdrażania  partnera o większym, niż sieć szesnastu WFOŚiGW, potencjale infrastrukturalnym i finansowym.

48 banków chce brać udział w programie Czyste Powietrze

W związku z tym Związek Banków Polskich i Bank Światowy (instytucja zaangażowana w reformy proekologiczne w Polsce) wspólnie przeprowadziły w sektorze bankowym w marcu br. badanie nt. zainteresowania włączeniem polskich banków do programu. Celem badania było zweryfikowanie realnej chęci banków do wykorzystania nowego potencjału w zapotrzebowaniu na produkty finansowe/kredytowe przez właścicieli domów jednorodzinnych pragnących dokonać przedsięwzięć termomodernizacyjnych i wykorzystać ulgę podatkową z tego tytułu oraz uzyskanie informacji dotyczącej potencjalnych produktów finansowych oraz ich warunków przeznaczonych dla grup odbiorców o średnich i wysokich dochodach.

Zainteresowanie udziałem w programie „Czyste Powietrze” wyraziło 48 banków, w tym banki komercyjne i zrzeszenia bankowości spółdzielczej. Banki generalnie oceniają cel i adresata programu jako bankowalne i otwarte są na model „one stop shop”- tj. współpracy z NFOŚiGW w których mogłyby udzielać finansowania w formule pośrednictwa finansowego oraz wsparcia informacyjnego i technicznego dla klienta.

Przedstawiciele banków podkreślali w czasie badania ogromne doświadczenie sektora w finansowaniu termomodernizacji. Polskie banki udzieliły w ciągu ostatnich kilkunastu lat prawie 23 mld zł kredytu na cele termomodernizacyjne budownictwa mieszkaniowego, w tym w wyniku doskonałej współpracy właśnie z sektorem publicznym, głównie z Bankiem Gospodarstwa Krajowego.

Warto z tych pozytywnych doświadczeń skorzystać także w innych programach publicznych, aby nie marnować czasu i środków na poszukiwanie przetartych już szlaków.

Warto wykorzystać doświadczenie banków

Bardzo ważnym argumentem w dyskusji o doborze partnerów programów publicznych jest efektywność angażowanych środków. W zależności od programu, mnożnik uzyskiwany z multiplikacji dostępnych środków publicznych zwiększał dostępność do finansowania od 6 do nawet 50 razy, co powinno być brane pod uwagę w określaniu formuły każdego programu związanego w efektywnością energetyczną i nie powinno także ujść uwadze ministra finansów.

Włączenie sektora bankowego pozwoliłoby bowiem nie tylko zdywersyfikować ryzyko inwestowanych środków, ale i umożliwiłoby zwiększenie puli dostępnego finansowania poprzez sensowny montaż środków publicznych i prywatnych.

Na wsi do wykorzystania banki spółdzielcze

Partner bankowy może być szczególnie cenny na terenach wiejskich. Jak wynika z niedawno opublikowanego raportu Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej („Wykorzystanie potencjału OZE w walce ze smogiem na terenach wiejskich”) fatalna jakość powierza to również problem polskiej wsi.

Budownictwo jednorodzinne stanowi tam prawie sześćdziesiąt procent budynków, a w większości wykorzystuje się stare piece węglowe, często opalane paliwem niskiej jakości, co generuje smog (tzw. niskiej emisji).  W tym środowisku poważnym sojusznikiem w szerokiej akcji uświadamiającej i finansowej mogłyby być banki spółdzielcze.

Doskonała znajomość lokalnych uwarunkowań i społeczności, doświadczenia w finansowaniu energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej w programach proekologicznych realizowanych w przeszłości z NFOŚiGW, BGK, czy także z WFOŚiGW, czynią z bankowości spółdzielczej idealnego kandydata do powszechnego programu wsparcia polskiej wsi w zakresie walki ze smogiem oraz rozwoju odnawialnych źródeł energii.  Przypomnijmy, że w tzw. programie kolektorowym, zrealizowanym z NFOŚiGW w latach 2010-2014, gdzie sfinansowano prawie 70 tys. inwestycji OZE, głównym partnerem sektora publicznego i liderem programu były właśnie banki spółdzielcze.

Co robią samorządy?

Niektóre samorządy regionalne także uruchomiły, współfinansowane ze środków unijnych, specjalne pożyczki termomodernizacyjne dla jednostek samorządu terytorialnego, towarzystw budownictwa społecznego oraz spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych, poszukujących  środków na modernizację energetyczną wielorodzinnych budynków mieszkalnych lub budynków użyteczności publicznej wraz z wymianą wyposażenia tych obiektów na energooszczędne.

W tych programach regionalnych uczestniczy już kilka banków komercyjnych, Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Europejski Bank Inwestycyjny. Niestety brak spójności w systemie interwencji publicznej i równolegle podanie w tym czasie na ten sam rynek środków dotacyjnych utrudni wdrożenie tych instrumentów.

Bankowe wparcie antysmogowe dla MSP

Budownictwo jedno- lub wielorodzinne to niejedyne możliwe pole współpracy z partnerem bankowym w zakresie walki o obniżenie emisji CO2 do atmosfery. Banki posiadają także doświadczenia w zakresie wspierania rozwoju efektywności energetycznej polskich przedsiębiorców, w tym małych i średnich.

Tu dowodem są wyniki programów realizowanych z Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju oraz z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym. W samych tylko kolejnych edycjach i odmianach programu POLSEFF banki za pomocą kredytu i leasingu obsłużyły kilka tysięcy polskich mśp stosując do tego uproszczony modela wsparcia technicznego, który uzyskał bardzo pozytywne opinie beneficjentów.

Środowisko bankowe w tym ostatnim obszarze liczy szczególnie na docenienie potencjału jaki oferuje sektor bankowy oraz rynkowe podejście ze strony ministra przedsiębiorczości i technologii. Resort pracuje właśnie nad programem „Energia Plus”, który ma na celu wprowadzenie ułatwień w zakresie rozwoju, w tym finansowania energetyki prosumenckiej. Lokomotywą tego rozwoju mają stać się MŚP, dla których banki są w stanie uruchomić specjalne instrumenty finansowe i doradcze.

Polski sektor bankowy posiada odpowiednie doświadczenie i jest gotowy do udziału w krajowej koalicji publiczno-prywatnej na rzecz czystego klimatu. O tym czy potencjał ten zostanie wykorzystany, zadecydują politycy.

Arkadiusz Lewicki, Dyrektor Zespołu ZBP ds. Programów Publicznych i Środowisk Gospodarczych

Kontakt: arkadiusz.lewicki@zbp.pl