Zasiłek dla bezrobotnych: wyższy, ale krócej wypłacany?

– Prawo do zasiłku należy łączyć nierozerwalnie z wymogiem aktywnego poszukiwania pracy i objęciem aktywizacją zawodową. Okres pobierania zasiłku nie może być okresem bierności zawodowej. Dodatkowy postulat to usunięcie zachęt dla osób faktycznie biernych albo pracujących w szarej strefie do rejestrowania się jako osoba bezrobotna wyłącznie po to, żeby uzyskać ubezpieczenie zdrowotne. Należy zatem zmienić przepisy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – przekonuje Monika Fedorczuk, ekspertka Konfederacji Lewiatan.

Lewiatan proponuje także podwyższenie wysokości zasiłku przy jednoczesnej zmianie zasady ustalania jego wysokości. Kwota zasiłku powinna być powiązana z wysokością minimalnego wynagrodzenia i utraconego dochodu obliczanego na podstawie indywidualnego średniego miesięcznego wynagrodzenia. Racjonalne ustalenie siły wpływu wymienionych wyżej składowych, pozwoli na celowe kształtowanie stopy zastąpienia w zależności od stażu pracy i wysokości uzyskiwanego wynagrodzenia, przy jednoczesnym uwzględnieniu funkcji zabezpieczenia dochodowego.

Skrócenie maksymalnego okresu pobierania zasiłku do 180 dni

Należy również skrócić maksymalny okresu pobierania zasiłku do 180 dni (z zachowaniem mechanizmu obniżenia wysokości zasiłku po 3 miesiącach) dla wszystkich świadczeniobiorców, co stanowiłoby wzmocnienie funkcji motywacyjnej szczególnie dla tych osób, które mogą być zagrożone długotrwałym bezrobociem. Skrócenie maksymalnego okresu pobierania zasiłku jest szczególnie uzasadnione w momencie znaczącej poprawy sytuacji na rynku pracy – celem polityki zatrudnienia powinno być maksymalne skrócenie okresu pozostawania bez pracy, również tych osób, które z u uwagi na sytuację życiową mogą być w większym stopniu zagrożone biernością zawodową.

Dwie istotne funkcje, jakie powinien spełniać zasiłek dla osób bezrobotnych

Zasiłek dla osób bezrobotnych powinien pełnić dwie istotne funkcje: zabezpieczenia dochodowego i motywacyjną. Realizacja pierwszej z nich oznacza, że w sytuacji utraty pracy zasiłki powinny zabezpieczyć (przynajmniej w stopniu minimalnym) środki na utrzymanie. W tym kontekście konieczne jest określenie nie tylko kwoty zasiłku, ale również okresu jego uzyskiwania oraz warunków uprawniających i powodujących utratę prawa do świadczenia. Motywacyjny charakter zasiłku powinien zaś skłaniać do poszukiwania pracy. Najistotniejszą kwestią w tym obszarze wydaje się więc być kwota zasiłku. Jeśli bowiem stopień zastąpienia dochodów uzyskiwanych z pracy jest zbyt duży, zwiększone jest ryzyko, iż motywacja do poszukiwania zatrudnienia będzie spadała. W ustalaniu wysokości zasiłku w innych krajach widoczne są dwa podejścia:

• ustalanie kwoty zasiłku w oparciu o utracone wynagrodzenie (im wyższe było wynagrodzenie przed okresem bezrobocia, tym wyższa jest kwota zasiłku),
• kwota zasiłku pozostaje bez związku z otrzymywanym wcześniej wynagrodzeniem i jest liczona w oparciu o wskaźniki makroekonomiczne (przeciętne wynagrodzenie w kraju) lub normy prawne (płaca minimalna).

W Polsce zasiłek dla bezrobotnych jest ustalany kwotowo przepisami ustawy. Wysokość świadczenia nie jest uzależniona od utraconych dochodów, a jedynie w określonych sytuacjach od stażu pracy poprzedzającego okres bezrobocia – dla osób z co najmniej 20 letnim stażem pracy kwota zasiłku jest podwyższona do wysokości 120%, zaś dla osób, których staż pracy jest krótszy niż 5 lat – obniżona do wysokości 80%.

Zgodnie z przepisami ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, kwota zasiłku wynosi:

• 823,60 zł miesięcznie w okresie pierwszych 90 dni posiadania prawa do zasiłku;
• 646,70 zł miesięcznie w okresie kolejnych dni posiadania prawa do zasiłku.

Waloryzacja kwoty zasiłku dokonuje się na podstawie poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych za rok poprzedni ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (wskaźnik inflacji). Zatem kwota zasiłku w Polsce pozostaje w oderwaniu zarówno od przeciętnego, jak i minimalnego wynagrodzenia.

W projekcie ustawy o rynku pracy, wysokość zasiłków została ustalona na poziomie:

• 847,80 zł miesięcznie w okresie pierwszych 90 dni posiadania prawa do zasiłku;
• 665,70 zł miesięcznie w okresie kolejnych dni posiadania prawa do zasiłku

Zasady waloryzacji pozostają takie same.  Pewną zmianą jest różnicowanie wysokości zasiłków dla osób o długim stażu pracy – bezrobotni posiadających staż pracy wynoszący co najmniej 30 lat mogą liczyć na zasiłek wysokości 130% kwoty podstawowej.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, zasiłek dla bezrobotnych przysługuje przez okres od 6 do 12 miesięcy osobom po spełnieniu określonych wymogów zapisanych w Ustawie z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Maksymalna długość pobierania zasiłku może być obecnie wydłużona aż do 365 dni w powiatach o szczególnie wysokiej stopie bezrobocia oraz w sytuacji, gdy osoba bezrobotna skończyła 50 lat i ma przynajmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku, lub ma na utrzymaniu dziecko do 15 roku życia.

Analizując kwoty zasiłków w kontekście badanego przez IPiSS minimum socjalnego widać, że kwota zasiłku nie pozwala na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Uzyskiwany obecnie zasiłek dla osób bezrobotnych jest niewystarczający dla zapewnienia dochodu umożliwiającego bez wsparcia finansowego funkcjonowanie osoby, która utraciła pracę. Warto również zwrócić uwagę, że stopa zastąpienia dochodu z pracy zasiłkiem, choć dla większości nieatrakcyjna, może być szczególnie wysoka dla osób z  niskimi wynagrodzeniami, które są dodatnio skorelowane z gorszymi kwalifikacjami, zwłaszcza w miejscowościach o wysokim poziomie bezrobocia. Oznacza to, że takie osoby łatwiej mogą wpadać w pułapkę bezrobocia i wydłużając do maksimum okres pozostawania bez pracy

Źródło: Monika Fedorczuk, Konfederacja Lewiatan