UKRAINA: wojna a gospodarka | Oczekując na recesję | W cieniu rosyjskiej inwazji na Ukrainę

Maria Dunin-Wąsowicz
doktor nauk politycznych, specjalizuje się w dziedzinie finansów międzynarodowych

Przypomnijmy, w grudniu 2021 r. i styczniu 2022 r. renomowane think-tanki i takie organizacje międzynarodowe, jak MFW, Bank Światowy czy OECD zdecydowanie odrzuciły możliwość wystąpienia recesji w bieżącym roku. Twierdziły, że w gospodarkach, zwłaszcza rozwiniętych, zaobserwujemy jedynie niewielką obniżkę wzrostu od poziomów 5,6-5,9% w ub.r. do 4,5-4,9% w tym. Do czynników, które miały decydować o niewielkiej redukcji PKB zaliczano m.in. problemy na tle brexitu czy komplikacje w handlu z Chinami. Recesji nie prognozowano również na 2023 r., w którym miałoby dojść do utrzymania spadkowej tendencji z 2022 r.

24 lutego zmienił wszystko. COVID-19 okazuje się niemal niegroźnym czynnikiem stymulującym recesję w porównaniu z wojną na Ukrainie. Inwazja Rosji powoduje, że to przerażające wydarzenie (np. Konferencja Ambasadorów RP, 25.02.2022) musi być dzisiaj traktowane przez ekonomistów jako główny problem w myśleniu o możliwości wystąpienia recesji na świecie.

Przyszłą recesję należy postrzegać w kontekście czterech scenariuszy: recesji klasycznej (Rk), stagflacji (Sf), reflacji (Rf) i zapaści gospodarczej (Zg). Pierwszy (Rk) to niejako naturalny spadek wzrostu gospodarczego. O ile przebieg wariantów drugiego i trzeciego łączy się z procesami długotrwałej wysokiej inflacji (Sf) bądź wręcz podwyższeniu jej poziomu jako reakcji na czas, kiedy ceny kształtowały się poniżej kosztów produkcji (Rf), to najtrudniej prognozować scenariusz zapaści gospodarczej (Zg), charakteryzujący się zazwyczaj gwałtownym i znaczącym spadkiem produkcji, realnych dochodów społeczeństwa oraz wzrostem bezrobocia. Jak głębokie mogą być ewentualne recesje? Jak długo będą trwały? Jaki scenariusz recesji nakreślą zbrodnicze działania Rosji?

Niczym memento

Pytanie o długość procesu spowalniania gospodarki w procesie recesji nie jest przypadkowe. W potocznym odbiorze utożsamiana jest ona z długotrwałym zahamowaniem wzrostu gospodarczego. Negatywny jej wpływ na społeczeństwa jest więc oczywisty. Pamięć o drastycznych skutkach recesji korzeniami sięga Wielkiej Depresji, która rozpoczęła się jesienią 1929 r. w USA, żeby potem przetoczyć się przez świat.

Od tamtego czasu wiele zmieniło się w praktyce gospodarczej. Obecnie jest ona nastawiona na systematyczne i wszechstronne monitorowanie i przeciwdziałanie niekorzystnym procesom w gospodarkach. Między innymi z tego powodu recesje współczesne występują rzadziej niż choćby w XIX w., kiedy cykl gospodarczy, w który nie interweniowały rządy, wynosił około pięciu lat. Dane brytyjskie wskazują, że w okresie 1860-1945 w gospodarkach rozwiniętych trwały one nawet do półtora roku.

Współcześnie są znacznie krótsze i liczone w miesiącach. Ale i one mają poważny, niekorzystny wpływ na środowisko gospodarcze. Spadek PKB podczas recesji z lat 1945-2010 wynosił średnio 1,7%, podczas gdy przeciętny spadek PKB przed II wojną wynosił ok. 2,9% (Òscar Jordà et al, 2017).

Począwszy od 1950 r., świat przeżył cztery poważne recesje – w latach 1975, 1982, 1991 i 2009 (patrz tab. 1). Podczas każdego załamania dochodziło do znacznego rocznego spadku PKB per capita wraz z modyfikacją innych wskaźników gospodarczej aktywności, takich jak wielkość produkcji, czy wysokość wzrostu bezrobocia.

Wszystkie cztery recesje były dotkliwe dla społeczeństw. Ta z 2009 r., spowodowana kryzysem finansowym 2008+, należała jednak do najgłębszych, jeśli porównać ją z tą z 1929 r. (np. Nicholas Craft i Peter Fearon, 2010). Presja recesji po kryzysie finansowym ustąpiła dopiero w 2012 r., co z ulgą przyjęły m.in. państwa strefy euro. Obawy o jej powrót nastąpiły jednak już w latach 2015-16 w związku z finansowymi problemami Chin. Połowa 2018 r. przyniosła kolejne rozważania nad warunkami wystąpienia recesji, wywołanej tym razem spadkiem handlu oraz produkcji na świecie. Co ważne, chociaż globalne recesje zawsze były związane z recesjami w USA, to jednak nie wszystkie tamtejsze recesje były przyczyną zaburzeń globalnych. Jak pokazuje wykr. 1, USA odnotowały sześć recesji w latach 1950-2019, włączając w to spadki koniunktury z lat 1958 oraz 2012.

Gospodarki rozwinięte zasadniczo znajdowały się w epicentrum wszystkich recesji, zaś próby rozwiązania problemów wywołanych przez nie zazwyczaj zajmowały im dużo czasu. Szybciej z recesjami radziły sobie gospodarki rozwijające się, które nie tylko bez większych problemów wyszły z zapaści 2009 r., ale i szybko odzyskały wzrost gospodarczy powyżej 3% PKB.

Druga połowa ub.r. oraz przełom wieków przyniosły obok czterech dotkliwych recesji również cztery okresy znaczących spadków koniunktury, które wystąpiły odpowiednio w latach 1958, 1998, 2001 oraz 2012. W każdym z wymienionych okresów w gospodarce światowej zaobserwowano najniższe wzrosty w porównaniu z poprzednimi laty, z wyjątkiem lat recesji oraz dwuletnich okresów poprzedzających i następujących po spadkach wzrostu. Światowy wzrost gospodarczy per capita w trakcie spowolnienia koniunktury we wskazanych okresach był średnio nieco niższy od 1%, choć ani razu nie spadł poniżej zera.

Przyczyny i sposoby walki z recesją

Należy mówić o trzech głównych przyczynach recesji. Mogą one być wywołane szokiem popytowym, szokiem podażowym lub przegrzaniem gospodarki. W pierwszym przypadku, szok popytowy jest efektem spadku wzrostu gospodarczego spowodowanego zmianą zachowań konsumentów lub biznesu, którzy, decydując o obniżeniu swoich inwestycji, prowadzą do spadku podaży, skutkującej zazwyczaj obniżką popytu. Konsekwencją tego procesu, w pewnym odstępie czasowym, jest redukcja wielkości produktu narodowego.

Pierwsza fala pandemii, która rozpoczęła się w grudniu 2019 r., była przyczyną recesji o charakterze popytowym w pierwszej połowie 2020 r. Kolejność procesów była następująca: niepewność wywołana kryzysem medycznymi i wstrzymanie produkcji w wyniku lockdownów przyczyniły się do wzrostu bezrobocia, spadku konsumpcji, wzrostu oszczędności (jako procent dochodów) po stronie konsumentów oraz spadku angażowaniem się w inwestycje po stronie firm.

Recesja covidowa może być interpretowana również jako szok podażowy. Oto bowiem obowiązek zachowania dystansu społecznego przyczynił się do&...