„Twardy brexit” coraz bardziej prawdopodobny. Co obywatele UE wiedzieć powinni?
Jednocześnie nadal wspiera ona administracje w ich własnych przygotowaniach i wzywa wszystkich obywateli i przedsiębiorstwa UE do dalszego zasięgania informacji o konsekwencjach ewentualnego braku porozumienia oraz do zakończenia przygotowań na wypadek twardego brexitu. Jest to zgodne z konkluzjami Rady Europejskiej (art. 50) przyjętymi w ubiegłym tygodniu, w których wezwano do kontynuowania działań przygotowawczych i awaryjnych. Twardy brexit jest scenariuszem niepożądanym, jednak UE jest na taką sytuację przygotowana.
Na wniosek premier Theresy May Rada Europejska (art. 50) zgodziła się w czwartek, 21 marca, przesunąć termin wystąpienia Wielkiej Brytanii na dzień 22 maja 2019 r., pod warunkiem że najpóźniej do 29 marca 2019 r. Izba Gmin zatwierdzi umowę o wystąpieniu. Jeżeli do tego czasu Izba Gmin nie przegłosuje umowy o wystąpieniu, Rada Europejska zgodziła się na przedłużenie tego terminu do dnia 12 kwietnia 2019 r. W przypadku realizacji tego scenariusza oczekuje się, że Wielka Brytania przedstawi dalszy plan działania przed tą datą.
Chociaż Unia Europejska w dalszym ciągu ma nadzieję, że do tego nie dojdzie, oznacza to, że jeżeli umowa o wystąpieniu nie zostanie ratyfikowana do piątku 29 marca, w dniu 12 kwietnia może dojść do twardego brexitu. UE przygotowała się na taki scenariusz i pozostała zjednoczona przez cały okres przygotowań. Obecnie ważne jest, aby wszyscy byli gotowi i świadomi praktycznych skutków, jakie niesie ze sobą ewentualny brexit bez porozumienia.
Scenariusz braku porozumienia
W przypadku twardego brexitu Wielka Brytania stanie się państwem trzecim bez żadnych przejściowych uzgodnień. Od tej chwili całe unijne prawo pierwotne i wtórne przestanie obowiązywać w odniesieniu do Wielkiej Brytanii. Nie będzie okresu przejściowego, który przewidziano w umowie o wystąpieniu. W oczywisty sposób spowoduje to znaczne zakłócenia dla obywateli i przedsiębiorstw.
Przy takim rozwoju wypadków relacje Wielkiej Brytanii z Unią Europejską będą podlegać ogólnemu międzynarodowemu prawu publicznemu, w tym przepisom Światowej Organizacji Handlu. UE będzie zobowiązana do natychmiastowego wprowadzenia własnych przepisów i taryf celnych na swoich granicach z Wielką Brytanią. Obejmuje to kontrole i badania w zakresie ceł, norm sanitarnych i fitosanitarnych oraz weryfikacji zgodności z normami UE. Pomimo zakrojonych na szeroką skalę działań przygotowawczych przeprowadzonych przez organy celne państw członkowskich, kontrole te mogą spowodować znaczne opóźnienia na granicach. Podmioty z Wielkiej Brytanii przestaną również kwalifikować się do otrzymywania dotacji unijnych i uczestniczenia w procedurach zamówień publicznych w UE na dotychczasowych zasadach.
Na podobnej zasadzie obywatele Wielkiej Brytanii przestaną być obywatelami Unii Europejskiej. Będą poddawani dodatkowym kontrolom przy przekraczaniu granicy Unii Europejskiej. Również w tej dziedzinie państwa członkowskie poczyniły znaczne przygotowania w portach i na lotniskach, aby zagwarantować, że kontrole te będą prowadzone w sposób jak najbardziej efektywny, mogą one jednak mimo wszystko powodować opóźnienia.
Plan działań awaryjnych na wypadek twardego brexitu
Od grudnia 2017 r. Komisja Europejska przygotowuje się na ewentualny brexit bez porozumienia. Opublikowała ona 90 zawiadomień dotyczących gotowości, 3 komunikaty Komisji i przedstawiła 19 wniosków ustawodawczych (zob. poniżej).
Komisja przeprowadziła zakrojone na szeroką skalę rozmowy techniczne z państwami członkowskimi UE-27 zarówno na temat ogólnych kwestii dotyczących gotowości i planu awaryjnego, jak i na temat konkretnych działań sektorowych, prawnych i administracyjnych związanych z przygotowaniami do brexitu. Komisja zakończyła już wizyty w stolicach 27 państw członkowskich UE. Celem tych wizyt było udzielenie wszelkich niezbędnych wyjaśnień na temat gotowości Komisji i jej działań awaryjnych oraz omówienie przygotowań i planów krajowych. Wizyty wykazały wysoki stopień przygotowania państw członkowskich na wszystkie ewentualności.
Państwa członkowskie były również zaangażowane w intensywne przygotowania na szczeblu krajowym. Tutaj dostępny jest przegląd przepisów państw członkowskich UE-27 dotyczących prawa pobytu, a także bezpośrednie linki do krajowych stron dotyczących gotowości na brexit.
Do tej pory Komisja przedłożyła 19 wniosków ustawodawczych. 17 wniosków zostało przyjętych lub uzgodnionych przez Parlament Europejski i Radę. Obecnie trwa formalne przyjęcie tych dokumentów przez Parlament Europejski i Radę. Dwa wnioski ustawodawcze mają zostać sfinalizowane w stosownym czasie przez obu współprawodawców.
Jak wskazano w komunikatach Komisji dotyczących gotowości do brexitu, środki awaryjne UE nie złagodzą – i nie mogą złagodzić – ogólnych skutków brexitu bez porozumienia. Nie zrekompensują też w żaden sposób braku gotowości ani nie zapewnią warunków tak korzystnych, jak wynikające z członkostwa w UE, czy też jak warunki okresu przejściowego przewidziane w umowie o wystąpieniu. Wnioski te mają tymczasowy charakter i ograniczony zakres oraz będą przyjmowane jednostronnie przez UE. Nie są one „miniporozumieniami” i nie były przedmiotem negocjacji ze Wielką Brytanią.
UE utrzymuje – i będzie nadal utrzymywać – w pełni zjednoczone stanowisko w trakcie swoich przygotowań, a także w każdym ewentualnym okresie, w którym nie będzie obowiązywało żadne porozumienie.
Środki awaryjne na wypadek brexitu bez porozumienia są następujące:
– Program PEACE: kontynuacja programu PEACE na wyspie Irlandii do końca 2020 r. W odniesieniu do okresu po 2020 r. Komisja zaproponowała już, w ramach swoich wniosków dotyczących kolejnych wieloletnich ram finansowych, kontynuowanie i wzmocnienie transgranicznego wsparcia na rzecz pokoju i pojednania w przygranicznych hrabstwach Irlandii i Irlandii Północnej.
– Budżet UE (trwa proces ostatecznego przyjęcia): w przypadku braku porozumienia Unia będzie w stanie wypełniać swoje zobowiązania i nadal dokonywać płatności w 2019 r. na rzecz brytyjskich beneficjentów w odniesieniu do umów podpisanych i decyzji podjętych przed 30 marca 2019 r., pod warunkiem że Wielka Brytania będzie honorować zobowiązania podjęte w ramach budżetu na 2019 r. oraz zaakceptuje niezbędne audyty i kontrole.
– Uprawnienia do połowów i rekompensaty: środki te przewidują rekompensatę dla rybaków i właścicieli statków z państw członkowskich UE w ramach Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego z tytułu tymczasowego zaprzestania działalności połowowej. Zapewnią one również, by UE mogła dać statkom brytyjskim dostęp do swoich wód do końca 2019 r., pod warunkiem że statki UE również będą mieć dostęp do wód brytyjskich na zasadzie wzajemności.
– Usługi finansowe: tymczasowe, ograniczone środki zapobiegające bezpośredniemu zakłóceniu centralnego rozliczania instrumentów pochodnych, usług centralnych depozytów dla podmiotów z UE, które obecnie korzystają z usług podmiotów brytyjskich, oraz dla ułatwienia nowacji, przez ustalony okres 12 miesięcy, umów dotyczących niektórych instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, w przypadku gdy umowa jest przekazywana z Wielkiej Brytanii kontrahentowi z jednego z 27 państw członkowskich UE.
– Połączenia lotnicze i bezpieczeństwo: te dwa środki zapewnią utrzymanie podstawowych połączeń lotniczych, co pozwoli uniknąć całkowitego przerwania ruchu lotniczego między UE a Wielką Brytanią w przypadku brexitu bez porozumienia.
– Połączenia drogowe: utrzymanie bezpiecznych podstawowych połączeń drogowych między UE a Wielką Brytanią przez ograniczony czas, pod warunkiem, że Wielka Brytania zapewni takie samo traktowanie unijnym przedsiębiorstwom i operatorom.
– Połączenia kolejowe: utrzymanie ważności autoryzacji w zakresie bezpieczeństwa w odniesieniu do niektórych części infrastruktury kolejowej przez ściśle ograniczony okres trzech miesięcy, aby umożliwić wprowadzenie długoterminowych rozwiązań zgodnych z prawem UE. Dotyczy to w szczególności tunelu pod kanałem La Manche i będzie uzależnione od tego, czy Wielka Brytania utrzyma normy bezpieczeństwa identyczne z wymogami UE.
– Inspekcje na statkach: zapewnienie pewności prawa i ciągłości działania w transporcie morskim.
– Zmiana korytarza sieci bazowej Morze Północne – Morze Śródziemne: dodanie nowych połączeń morskich między Irlandią, Francją, Belgią i Holandią do sieci bazowej oraz wprowadzenie nowego priorytetu finansowania do instrumentu „Łącząc Europę”: dostosowanie infrastruktury transportowej do celów bezpieczeństwa i odprawy granicznej na granicy zewnętrznej.
– Polityka przeciwdziałania zmianie klimatu: środek ten zapewnia, że ewentualny twardy brexit nie wpłynie na sprawne funkcjonowanie i integralność środowiskową systemu handlu emisjami.
– Program Erasmus +: studenci i praktykanci uczestniczący w programie Erasmus+, przebywający za granicą w momencie wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, będą mogli ukończyć naukę i nadal otrzymywać odpowiednie fundusze.
– Uprawnienia do zabezpieczenia społecznego: uprawnienia (takie jak okresy ubezpieczenia, (samo)zatrudnienia lub zamieszkania w Wielkiej Brytanii przed jej wyjściem z Unii) osób, które skorzystały z prawa do swobodnego przemieszczania się przed wystąpieniem Wielkiej Brytanii, są zabezpieczone.
– Wzajemność wizowa (trwa proces ostatecznego przyjęcia): obywatele Wielkiej Brytanii będą mogli podróżować bez wiz na terytorium UE, jeżeli Wielka Brytania również zapewni wszystkim obywatelom UE ruch bezwizowy na zasadzie wzajemności i bez dyskryminacji.
Pomoc państwa
Jeśli chodzi o potrzeby w zakresie środków finansowych lub pomocy technicznej, obowiązujące unijne przepisy dotyczące pomocy państwa pozwalają na sprostanie problemom, jakie napotkają przedsiębiorstwa w przypadku braku porozumienia w sprawie brexitu. Przykładowo, przepisy dotyczące pomocy państwa zezwalają na pomoc doradczą na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) lub pomoc szkoleniową, które mogą być wykorzystane do zapewnienia gotowości MŚP (w tym w zakresie ewentualnych przyszłych formalności celnych). W wytycznych dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw zawarto przepisy dotyczące tymczasowych programów wsparcia restrukturyzacji MŚP, które mogą być przydatne w rozwiązywaniu ich problemów z płynnością wynikających z brexitu. Dostęp do finansowania jest możliwy w różnych formach, takich jak programy udzielania pożyczek finansowanych przez państwo, w ramach których obowiązuje stopa referencyjna, lub gwarancje państwowe określone w obwieszczeniu w sprawie gwarancji (adres punktu kontaktowego dostępny jest tutaj).
Finansowanie i wsparcie z budżetu UE
Unia Europejska może również udostępnić pomoc techniczną i finansową w niektórych obszarach, takich jak szkolenie funkcjonariuszy celnych w ramach programu Cła 2020. Inne programy mogą wspierać podobne projekty szkoleniowe w dziedzinie kontroli sanitarnych i fitosanitarnych. W odniesieniu do rolnictwa prawo UE zapewnia szereg instrumentów, które pozwalają sprostać pierwszym skutkom wystąpienia Wielkiej Brytanii, w szczególności w przypadku braku porozumienia.
Zawiadomienia dotyczące gotowości
Komisja Europejska opublikowała 90 sektorowych zawiadomień dotyczących gotowości. Zawierają one szczegółowe wytyczne dla różnych sektorów dotkniętych brexitem. Są one dostępne tutaj.
Dodatkowe informacje: co należy zrobić w przypadku twardego brexitu?
Aby dowiedzieć się więcej na temat tego, w jaki sposób lepiej przygotować się na ewentualność brexitu bez porozumienia, obywatele UE mogą skontaktować się z serwisem Europe Direct, który spróbuje odpowiedzieć na każde pytanie. Zadzwoń pod bezpłatny numer 00 800 6 7 8 9 10 11 z dowolnego miejsca w UE, w dowolnym języku urzędowym UE. Komisja opublikowała dziś serię przystępnie sformułowanych zestawień informacji we wszystkich językach UE.
Dalsze przydatne linki znajdują się poniżej:
Obywatele UE
– Strona internetowa Komisji dotycząca gotowości na brexit
– Przegląd przepisów o prawie pobytu w każdym z 27 państw członkowskich UE
– Krajowe strony internetowe państw członkowskich dotyczące przygotowań na wypadek twardego brexitu
– Zawiadomienie dotyczące podróżowania
– Dokumenty informacyjne na temat podróży, praw obywateli, studiów i praw konsumentów
– Pytania i odpowiedzi dotyczące programu Erasmus
– Pytania i odpowiedzi dotyczące scenariusza brexitu bez porozumienia
– Informacje dla obywateli UE mieszkających w Wielkiej Brytanii
Przedsiębiorstwa unijne
– Zestaw materiałów dotyczących ceł i podatków pośrednich (w tym prosta pięciostopniowa lista kontrolna) dla przedsiębiorstw
– Informacje dotyczące rolnictwa
– Siedem rzeczy, które muszą wiedzieć przedsiębiorstwa w UE27, żeby przygotować się do brexitu
