Temat numeru: Zbiory w niebezpieczeństwie

Monika Barwik, Andrzej Zugaj

Dzieła sztuki i różnego rodzaju obiekty zabytkowe zawsze były przedmiotem pożądania, jako świadectwo geniuszu artystów i pozostałość po kulturze i sztuce dawnych czasów. Wraz z podnoszeniem się statusu materialnego i wykształcenia społeczeństw coraz więcej osób było i jest zainteresowanych gromadzeniem dzieł sztuki i tworzeniem prywatnych kolekcji. Takie prywatne zbiory, kiedyś osiągalne dla nielicznych, obecnie są przywilejem wielu mniej lub bardziej zamożnych obywateli. I jak zwykle w takich przypadkach bywa, pojawia się problem ich właściwego zabezpieczenia.

Muzea i inne instytucje państwowe gromadzące zabytki i dzieła sztuki zazwyczaj posiadają odpowiednią wiedzę i – co najważniejsze – środki na zapewnienie właściwego poziomu bezpieczeństwa cennych eksponatów. Jednak rozwiązania, które sprawdzają się w muzeum, niekoniecznie są dobre dla miłośnika dzieł sztuki posiadającego kilka obrazów, z reguły wiszących w prywatnym mieszkaniu. Zapewnienie ochrony domowym kolekcjom jest trudne i nawet przy dużej staranności i nakładach finansowych nie gwarantuje pełnego bezpieczeństwa. Dodatkowym zabezpieczeniem (w równym stopniu małych zbiorów, jak i wielkich kolekcji) jest dokumentacja posiadanych dzieł sztuki. W przypadku kradzieży dokładna informacja o utraconym przedmiocie jest głównym gwarantem, wielokrotnie zwiększającym szanse na jego odnalezienie.

Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, kontynuując działalność Ośrodka Ochrony Zbiorów Publicznych, od ponad dwudziestu lat pracuje na rzecz poprawy bezpieczeństwa zabytków, kolekcji muzealnych i zbiorów prywatnych. Krajowy wykaz zabytków skradzionych i wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem oraz program Bezpieczne Zbiory, Bezpieczne Kolekcje to dwa główne przedsięwzięcia służące zwalczaniu i zapobieganiu przestępczości przeciwko dobrom kultury.

Krajowy wykaz zabytków skradzionych i wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem

Jest to specjalistyczna baza danych, gromadząca informacje o skradzionych zabytkach i dziełach sztuki. Prowadzi ją Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. W obecnej formie jest narzędziem służącym policji, Służbie Celnej i Straży Granicznej do prowadzenia poszukiwań i identyfikacji utraconych dóbr kultury. Jako baza ogólnodostępna daje również innym osobom możliwość sprawdzenia, czy dany przedmiot nie jest poszukiwany. To niezwykle użyteczne narzędzie dla antykwariuszy, domów aukcyjnych i ich klientów – wszystkich uczestników rynku antykwarycznego.

Prace nad tworzeniem katalogu gromadzącego dane o utraconych dobrach kultury rozpoczęto w końcu lat osiemdziesiątych XX w., w Ośrodku Informacyjno-Koordynacyjnym Ochrony Obiektów Muzealnych, przekształconym później w Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych. Początkowo zbierano dane o zabytkach utraconych z muzeów. Kwerenda objęła wszystkie polskie muzea i uwzględniła straty powstałe w wyniku kradzieży i zaginięć po 1970 r. Wraz z powstaniem w 1992 r. pierwszej elektronicznej wersji bazy, do katalogu ...