Temat numeru: Jak usprawnić rozstrzyganie sporów gospodarczych Korzystajmy z sądów arbitrażowych

Wiesław Kołodziejski, Lesław Karski, Kazimierz Kokoszczyński

Tymczasem stan rozstrzygania sporów przy skorzystaniu z opieki sądów państwowych coraz bardziej przypomina hamulec i stanowi czynnik antyrozwojowy. Zbyt duża przewlekłość procesów prowadzonych przed sądami gospodarczymi obniża tempo rozwoju kraju, wg niektórych znawców przedmiotu aż o 2-3 proc. System wymiaru sprawiedliwości powinien być uzupełniony w praktyce o dodatkowe instytucje – alternatywne sposoby rozwiązywania sporów (ang. ADR), takie jak: negocjacje, mediacje i arbitraż. Najlepszą drogą, a nawet jedyną dającą nadzieję poprawy sytuacji przedsiębiorców, jest rozpowszechnienie alternatywnych metod rozstrzygania sporów. W RP podstawowe znaczenie odgrywają przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Negocjacje zostały określone przez prawodawcę jako postępowanie pojednawcze zmierzające do zawarcia ugody przez strony i uregulowane w art. 184-186 kpc. Mediacjom poświęcono miejsce od art. 183 ze zm. 1 do art. 183 ze zm. 15. Natomiast arbitraż stanowi przedmiot unormowań zawartych w części piątej kpc zatytułowanej „Sąd polubowny (arbitrażowy)”, poczynając od art. 1154 do art. 1217

Potrzeby prowadzenia aktywnej polityki publicznej w obszarze rozwiązywania sporów jest coraz bardziej świadoma władza publiczna RP. Rada Ministrów oraz samorząd terytorialny podejmują istotne działania wstępne dla poprawy tego stanu. W listopadzie do ministra gospodarki wpłynął projekt zmian legislacyjnych pod nazwą „Biała Księga Arbitrażu”, której celem jest rozpowszechnienie pozasądowych metod rozwiązywania sporów, takich jak mediacja i arbitraż. W Wielkiej Brytanii (podobnie w USA) ponad 80 proc. sporów w niektórych sektorach, takich chociażby jak budownictwo, jest rozwiązywanych polubownie, z wykorzystaniem ekspertów inżynierów jako arbitrów, mediatorów i negocjatorów. Jak zapowiada „biała księga”, obowiązujące przepisy będą jeszcze poprawione, tak by w świetle projektowanych zmian mediacja i arbitraż stanowiły korzystniejszy dla stron wariant rozwiązywania sporów niż postępowanie przed sądem państwowym.

Ostatnio również Samorząd Województwa Mazowieckiego podejmuje próby znalezienia sposobu poprawy sprawności sądownictwa gospodarczego. Konieczność pilnego rozwiązania problemu dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego uzasadnia sytuacja w sądach warszawskich, w których istnieją największe w RP opóźnienia. Około 40 proc. spraw trwa dłużej niż rok. Nie może to dziwić. Na Mazowszu pojawia się aż 60 proc. wszystkich spraw gospodarczych RP. W 2013 r. wpłynęło do państwowych sądów gospodarczych 1,5 mln spraw.

Przewlekłość rozstrzygania spraw na Mazowszu obniża konkurencyjność mazowieckich przedsiębiorców. Efektywność wymiaru sprawiedliwości jest nierozerwalnie związana z ustawowym zadaniem regionu w zakresie rozwoju i wsparcia przedsiębiorczości, stąd uwaga Samorządu Województwa Mazowieckiego jest skupiona coraz bardziej na skróceniu postępowań w sprawach gospodarczych. W związku z tym przygotowywany jest program: Usprawnienie rozstrzygania sporów gospodarczych na Mazowszu.

Działania rządowe i samorządowe są nakierowane na dwa obszary. Z jednej strony wiążą się one z próbą wzmocnienia instytucjonalnego wymiaru sprawiedliwości. Z drugiej strony skupiają się na uzmysłowieniu przedsiębiorcom, jakimi instrumentami rozwiązywania sporów dysponują, zgodnie z prawem polskim. Ma to służyć odciążeniu państwowych sądów gospodarczych, stworzeniu systemowej gradacji sporów i adekwatnego do ich wagi zaangażowania instytucji wymiaru sprawiedliwości. Obecnie spotykamy się z przykładami wieloletnich procesów o niebywale niskie sumy (np. 2800 zł). Kierowanie tak małych spraw do państwowych sądów gospodarczych uruchamia niezwykle skomplikowaną machinę. Jest ona przewidziana dla znacznie trudniejszych spraw o znacznie większym ciężarze gatunkowym. Jej zaangażowanie we wszelkie spory gospodarcze, bez względu na ich wymiar, jest nieporozumieniem i marnotrawstwem środków publicznych. Prowadzi do znaczącego obniżenia sprawności rozstrzygania sporów przez sądy. W konsekwencji wiele sporów potrafi trwać 2, 3, a nawet więcej lat. Wpływa to niezwykle destrukcyjnie na bezpieczeństwo obrotu gospodarczego.

Kodeks postępowania cywilnego od zawsze zawierał przepisy o negocjacjach i od dłuższego czasu zawiera postanowienia o mediacji i sądzie ...